(foto's: Speelgoedmuseum / Jan Smets: Geert Clerbout en Marcel Kocken)

We zullen het geweten hebben: zondag 11 november wordt Wapenstilstand gevierd.  En dit jaar is dit wel een héél bijzondere herdenking!  Het is immers 100 jaar geleden dat aan de Grote Oorlog een einde kwam.  Tal van evenementen en activiteiten worden her en der opgezet.  Ook Mechelen laat zich niet onbetuigd.  Er gaat een reeds lang uitverkocht Vredesconcert door in onze Sint-Romboutskathedraal en ook op andere plaatsen wordt het einde van Wereldoorlog I in de kijker gezet.  Zoals in het Speelgoedmuseum én in de Stadsschouwburg waar de dag voordien - op zaterdag 10 november- een boeiende academische zitting doorgaat...

  (foto's: Jan Smets)

Zondag is het uiteraard niet alléén Sinte-Mette (al zetten we dat laatste maar al te graag in ons Mechels uitstalraam...).  Nee.  Honderd jaar geleden werd de Wapenstilstand getekend.  De Groote Oorlog was voorbij.  Ook de Mechelaars die vier jaar niks dan ellende hadden gekend, konden eindelijk opgelucht ademhalen.  Ooggetuige was ik natuurlijk niet. De toegevoegde foto's zijn hedendaags opnames.  En ik geef het toe: ze tonen niet het einde van de oorlog.  Ik speelde dus wat vals.  Ik schoot ze bij een reconstructie van de terugtrekking van de Belgische troepen.  Maar goed.  Misschien helpen ze wat bij de sfeerschepping. 

Eerder citeerde ik op Mechelenblogt al uit het dagboek van Frans Verhaert, koster van de Sint-Romboutskathedraal.  Hij tekende minitieus en met veel pathos het oorlogsverloop op in wat later zou gebundeld worden tot 'De Duitschers te Mechelen'.  In 1919 waren de wonden nog vers.  Boosheid en verdriet waren nog niet getemperd. De verwerking van al de gruwel was volop aan de gang.  Maar Frans trekt wel alle registers open bij de beschrijving van de euforie van maandag 11 november 1918 en de daarop volgende dagen en weken.  Honderd jaar na datum - en omdat het misschien wel de laatste grote herdenking van deze gebeurtenis is, wil ik nog even teruggrijpen naar het oude, beduimdelde en licht verhakkelde dagboek dat ik een aantal jaren geleden in mijn bezit kreeg.  Lees je mee?

(foto's: Jan Smets)

Daar stond ze dan.  Ze was moe.  De wekenlange vlucht had haar tol geëist.  Ze was een sterke vrouw, maar nu leek het er allemaal té veel te worden.  Haar driejarige zoontje trok aan haar mouw en probeerde haar aandacht op te eisen.  Maar ze wist het allemaal ook niet meer.  Daar stond ze dan, met haar zes kinderen.  Eén jongetje - kleuter nog, en vijf dochters.  Haar man was gemobiliseerd.  Met amper wat haastig bijeengesprokkelde spullen had ze de deur van haar huis in de Hanswijkenhoek toegetrokken, richting Sint-Katelijne-Waver, naar haar jongere zus, in de hoop daar tijdelijk opgevangen te kunnen worden.  Maar ze ving er bot.  Deze zag het helemaal niet zitten om het kroostrijke gezin in huis op te nemen.  Geen plaats in de herberg.  Pas véle, vele jaren later - op haar sterfbed - vergaf ze het haar zus die huilend en met een onverwerkt schuldgevoel afscheid van haar kwam nemen.

Oktobermaand in Oostende.  De zee rimpelde grijs en wijds.  Men schreef in het trouwboekje: 'Laissez passer pour Folkestone'.  Achter de einder lag de vrijheid en was er veiligheid.   Ze waren er niet alleen.  In de haven waren tal van vluchtelingen bijeengestroomd.  Een maand voordien had de Mechelse gemeenteraad, die de wijk had genomen naar Gent, besloten om zoveel mogelijk Mechelaars op de dool naar het Verenigd Koninkrijk te sturen.  Dit gebeurde vanuit Antwerpen waar twee keer per week zowat 250 Mechelaars de oversteek konden maken.  Dit gebeurde ook hier, in Oostende.  Er was hiervoor een overeenkomst getekend met Groot-Brittanië.  Over het Kanaal zouden de Mechelse vluchtelingenfamilies een nieuwe heimat vinden.  Voor hoe lang?

(foto's: Jan Smets)

"Kan je er wat mee aanvangen?"  had hij haar gevraagd.  Hij kende haar passie voor oude foto's en toonde het album.  Het was duidelijk heel oud en stak boordevol nostalgische prenten die aan de kledij van de geportretteerde personen konden gesitueerd worden in het prille begin van vorige eeuw.  Het had een vaalgroene kaft met licht vervaagde goudopdruk.  Verder zag het er vrij verhakkeld uit.  Maar haar interesse was gewekt, en voorzichtig, maar nieuwsgierig sloeg ze de bladen om.  Dames, stijfdeftig en burgerlijk, een fiere soldaat, een familieportret, een meisje met een hoepel...  Het katapulteerde haar naar een lang vergeten tijd...  Vele foto's staken er ook los in.  En terwijl ze bladerde viel er zo'n foto uit, als wou deze zeggen: bekijk me maar eens nader...

(foto's: Jan Smets)

Het was een onderkoelde zomerdag.  Al een tijdje was het véél te koud voor de tijd van het jaar.  De temperatuur kwam die dag amper boven 15 graden uit en er was ook al behoorlijk wat nattigheid gevallen.  En nu was het avond geworden.  Alles leek rustig.  Politieagent Emile Lauwers was samen met nachtwaker Jan Celis op ronde in Battel.  Ze liepen langs de Battelsesteenweg en waren in de buurt van kasteel Beaulieu als ze plots luid hoorden roepen...  Stokstijf bleven ze staan.  Van waar kwam al dat tumult?

(foto's: Jan Smets)

Het is Petra Van der Poel die deze menukaart onlangs terugvond...  Petra en ik delen dezelfde Battelse overgrootouders: het hoveniersechtpaar André van der Poel - Maria Van Santfoort.  Ze woonden in een op het einde van de jaren zestig van vorige eeuw afgebroken boerderij aan de Battelsesteenweg, pal naast het voormalige kasteel Beaulieu.  Zover niks bijzonders.  Beiden waren aangesloten bij de Koninklijke Land &Tuinbouwmaatschappij Sint-Dorothea.  En ook dat is nu niet erg merkwaardig te noemen.  Dat die maatschappij dan ook nog eens regelmatig met haar leden de voeten onder de feesttafel stak om zich te goed te doen aan een lekker maal, is eveneens niet om over naar huis te schrijven.  Leuk dat zo'n menukaart is bewaard gebleven: een stukje nostalgie om te koesteren - een familierelikwietje met emotionele waarde.  En het is altijd boeiend om te weten wat de pot schafte in die lang vervlogen tijden.

Zoveel is zeker;  Maar als ik de kaart wat aandachtiger bekijk zie ik dat de maatschappij op 3 februari 1917 bij mekaar kwam in de 3 Paardekens in de Begijnenstraat.  En dan krab ik enigszins verbaasd achter mijn oor...  Er staat netjes vermeld: 'Eerste na-oorlogs feestmaal'...  Mocht ik nu niet weten dat de wapenstilstand pas meer dan een anderhalf jaar later werd getekend, op 11 november 1918, zou ik hier misschien achteloos aan voorbij gegaan zijn... 

Hoe kan dat nu?  In 1917 woedt de Groote Oorlog nog stevig en een vreselijke koude oorlogswinter teistert het land.  Alles is streng gerantsoeneerd en de mensen snakken na bijna vier ellendige jaren naar vrede...

De Koninklijke Maatschappij Sint-Dorothea zit op die februaridag van '17 aan de feestdis en lepelt krachtig vleeschnat en verorbert kraakballetjes en neerhofswervers...

gim

(foto's: Jan Smets)

Frieda Doms woont in een statige burgerwoning aan de Astridlaan: een huis volgestouwd met kunst en antiek.  Ik zie aan de muren werk van Mechelse kunstenaars zoals Ignace Kennis, Albert Geudens...  Maar vooral ademen de muren geschiedenis en staat het huis bol van herinneringen.  Ze worden door Frieda gekoesterd.  Frieda Doms is een vriendelijke, zelfverzekerde dame, heel intelligent en ze praat krachtdadig als een lerares.  Dat is ze dan ook heel haar leven geweest tot haar pensioen in 2000.  In de Ursulinen in de Hoogstraat gaf ze Nederlands en geschiedenis. Bij een kop koffie vertelt ze over haar vader - de man die ze nog steeds adoreert.  Op de tafel worden oude foto's, documenten, bidprentjes uitgespreid... Aan de hand van al deze tastbare herinneringen wordt het leven van Ernest Doms terug in mekaar gepuzzeld.  Ernest werd geboren in de Mechelse wijk Heihoek in 1896, en stierf op 90-jarige leeftijd in 1986.  Als jongste kind, en 'nakomertje' is de steeds ongehuwd gebleven Frieda, blijven inwonen in het ouderlijke huis, en heeft ze tot zijn laatste levensadem met hem samengeleefd.  Vader en dochter hadden een sterke band, en ik zie ook de fysieke gelijkenis.  Maar op de foto wil ze beslist niet, en ik voel dat ik niet moet aandringen.  Jammer, maar ik respecteer haar wens.  Ernest heeft een lang en boeiend leven gehad.  Hij maakte carrière bij de Belgische Spoorwegen, en was als cultuur-en geschiedenisminnaar lid van tal van verenigingen als de Koninklijke Kring voor Oudheidkunde, Letteren en Kunst, het Davidsfonds en de Mechelse vereniging voor Familiekunde. Ernest was diepgelovig en Vlaamsgezind.  Toch heeft hij de Belgische Staat in de Eerste Wereldoorlog meer dan verdienstelijk geholpen.  De jonge Ernest was immers spion in de Groote Oorlog - lid van de 'Service Lux' - een door en door Mechelse spionagedienst die in 1916 werd opgericht en aan de slag was tot de wapenstilstand...

(foto's: Jan Smets)

Het is steeds indrukwekkend om de grootste luidklok van Sint-Romboutstoren te horen galmen over de stad.  Salvator, die zowat 8000 kg weegt, heeft om 12 uur zijn bronzen stem laten horen.  En dit gebeurde voor een haast lege Grote Markt.  Nochtans mocht je vandaag, 25 augustus, wel een historische herdenkingsdag noemen.  Het is immers nét honderd jaar geleden dat onze stad voor het eerst met de Eerste Wereldoorlog te maken kreeg.  Nét een eeuw geleden voelde Mechelen de hete adem van de Groote Oorlog in de nek.  Op het stadhuis en elders hingen de vlaggen halfstok...

  (foto's: Jan Smets)

  (foto's: Jan Smets)

De drukinkt is amper opgedroogd.  Geert Clerbout mag zijn boek 'Publiek Geheim 2' boven het doopvont houden. Het boek bundelt de reportages van de twee laatste seizoenen van de succesrijke Canvas-reeks.  Deze laatste reeks is momenteel op het scherm te zien.  Op 23 april toont het de verborgen geschiedenis van het Fort van Walem.  In juni had ik de kans om de TV-ploeg een dag lang te volgen bij de opnames op dit domein.  Vandaag praat ik met de Mechelse historicus over het boek, en uiteraard over het Fort-item.  Geert is niet aan zijn proefstuk toe.  Ook het eerste boek van Publiek Geheim is van zijn hand, én het boeiende 'Oorlog aan de Dijle' waarin hij Wereldoorlog I in onze stad beschrijft.  Bovendien is Geert Clerbout curator van de expo 'Rik Wouters & co., door de Groote Oorlog' getekend', die volgende maand van start gaat in Busleyden.  Met Geert is het steeds een plezier om een praatje te slaan.  Hij is dan ook  bijzonder gepassioneerd door zijn vak.  Wie dit ook wil, kan zaterdag het boek laten signeren in Standaard boekhandel aan de IJzerenleen, en op woensdag 9 april in boekhandel Salvator waar hij die avond zal vertellen over dit werk...

Het land ademt melancholie uit, en als een nevelsliert slingert het zich over de sappig-natte groene heuvels waar de klaver bloeit.  Het land plooit zich open met eigenzinnige schoonheid.  In dat land ligt een stadje.  Monaghan.  Niet groot, maar wel de hoofdstad van een County die haar naam draagt.  Monaghan is één van de drie graafschappen die deel uitmaken van Ulster, maar wel niet behorend tot Noord-Ierland.  Het Ierse Monaghan ligt een wat men al eens het 'land van de kleine heuvels' noemt'...  In dat stadje staat een oud  U-vormig militair kazernecomplex waarvan de eerste steen werd gelegd in 1790.  Een groot poortgebouw en twee identieke huizenrijen - als uitnodigende armen: eenvoudige, ambachtelijk gebouwde huisjes...  Er hangt een stenen plaat - waarin gebeiteld staat: 'Belgian Square - 1914'.  Het rechtse gedeelte werd in de Eerste Wereldoorlog herdoopt tot 'Malines Terrace'... Honderd jaar later staat dit merkwaardige complex er nog.  Nog steeds hangt op een muur de plaat met 'Belgian Square'...

 (foto's: J.Smets)

Gisteren trof ik haar ook op de Collectiedag in het Mechelse Erfgoedcentrum in Lamot.  Hier werden familieherinneringen aan de Eerste Wereldoorlog netjes geregistreerd en ingescand, en konden degenen die het wensten uitleg krijgen van experten over de objecten, en ook tips voor bewaring.  Vele Mechelaars waren op de uitnodiging ingegaan, en de mensen van Erfgoedcel, Mechelse Musea en het Archief hadden er dus hun handen vol mee.  Tal van persoonlijke verhalen en anecdotes konden opgetekend worden.  Het zijn waarschijnlijk de laatste getuigenissen die we nog zélf hoorden van onze voorouders die toen leefden...  Zo is dat ook bij Annemie Lamon.  De dag voordien had ik haar al ontmoet voor  een boeiend gesprek over het gezin van haar grootouders én overgrootouders, die de oorlogsjaren doorbrachten over het Kanaal in het Verenigd Koninkrijk.  In tal van foto's, kaartjes en poëzie-albums tekent zich het leven af van de families Baudot en Alpaert - kanttekening in de marge van de verwoestende Wereldbrand die door Europa raasde met niets ontziende kracht.  Nooit zou het worden als voorheen.  De Groote Oorlog trok een streep onder een voltooid verleden.  Een kogel in Serajevo was de ouverture van een dramatisch schouwspel zonder weerga, dat het leven van tal van mensen overhoop haalde.  Ook in Mechelen. Met de beschieting van Sint-Romboutstoren werd de Mechelse ziel geraakt.  Hiermee was de bezetting van de Dijlestad een feit - Mechelen werd een spookstad met lege straten.  De vlucht: vrees voor de toekomst deed ontelbare Mechelaars kiezen voor een tijdelijk of vier jaar durend verblijf in veiligheid in het buitenland....

Rondstruinend over het internet stootte ik op een filmpje uit de eerste wereldoorlog getiteld “German soldiers fire artillery on the front in Antwerp”. Het toont Duits zwaar geschut dat in 1914 onderweg is over Belgische wegen en wordt opgesteld in een veld met bebouwing in de achtergrond. Camera's zijn nog een nieuw verschijnsel en de soldaten lijken soms meer aandacht te hebben voor de cameraman dan voor hun artilleriestuk. Als het verslag het geschut in actie laat zien, is in het decor plots een achtzijdige kerktoren herkenbaar.