(foto's: Jan Smets)
Drie jaar leek Johan getrouwd met Margareta. Eigenlijk vertelde hij het met een knipoog. Want zonder de hulp en medewerking van zijn eigen vrouw, Marleen,had hij dit boek nooit kunnen waarmaken. Die pluim verdient ze wel!
Ik leverde de 'lettertjes', maar het is Luc Van Hoeylandt van de Mechelse uitgeverij ElenA die er met het toevoegen van de vele mooie illustraties een prachtboek van heeft gemaakt...
Dat laatste is héél zéker waar. Maar zonder het lange en naarstige opzoekingswerk van auteur Johan De Cock zou deze uitgave niet mogelijk zijn geweest. Drie jaar lang heeft hij onverdroten gewerkt aan dit boek - dat nog heel wat verrassingen opleverde over het leven van Mechelens beroemdste vrouw én haar Hofhouding. Ons 'aller tante Margriet' was een uitzonderlijke vrouw met een groot politiek talent. In het Europa van toen, dat door machtige heersers werd gedomineerd stond zij beslist haar mannetje. Ondanks de opeenvolging van dramatische gebeurtenissen die haar leven sterk kleurden, wist zij met een verbazend inzicht te regeren. En dat was niet steeds eenvoudig - dochter zijnde van de Hasburgse Maximiliaan en tante van Keizer Karel V. Toch wist zij stand te houden en kon zijn heel wat successen uit de brand slepen. Een vrouw uit één stuk: dat is ze: Margareta van Oostenrijk.
Er verschenen in het verleden wel meerdere boeken over haar, en recent werden in weer andere boeken belangrijke hoofdstukken over haar regeringsperiode neergepend. Maar een globaal werk over haar persoon: dat was weer effe een hele poos geleden. Daarom is dit boek van De Cock een bijzonder waardevol gegeven. Eindelijk krijgen we terug een volwaardige biografie - mét - jazeker een boel nieuwe weetjes. Dit is de verdienste van zeventiger Johan De Cock die zich als geen ander heeft vastgebeten in het leven van de landvoogdes. Vanaf 23 april ligt dit boek dat niet alleen de Maneblusser zal boeien, maar ongetwijfeld velen buiten de Mechelse stadsgrenzen die geïnteresseerd zijn in geschiedenis in de boekhandel.
Margareta is zonder twijfel wellicht de belangrijkste vrouwelijke gezagsdrager die het politieke reilen en zeilen van onze gewesten heeft bepaald. Ze was schrander en misschien (of zéker) was ze intelligenter als haar vader, beroemde neef of andere tijdsgenoten. Naast haar politieke inzicht was ze bovendien een kunstminnende vrouw, die open stond voor kunst, humanisme, wetenschap, muziek...
Ik praat met Johan in zijn woonst in de Oude Sint-Gommarusstraat over boek en hoofdpersonage. Het is met plezier luisteren naar Johan die honderduit kan vertellen over Margareta. Zelf ben ik van kindsaf geboeid geweest door haar persoon. Ik denk dat ik op het vijfde leerjaar zat toen ik in de plaatselijke afdeling van de Mechelse bib in de Wilgenstraat, een boek vond over haar leven. Ik verslond het. Ik heb het nadien jammer genoeg nooit meer teruggevonden, en ook de naam van de auteur ben ik kwijt... Maar van toen af was Margareta voor mij een soort icoon geworden. Ik keek dan ook erg uit naar het boek van Johan De Cock.
Drie jaar ben ik hiermee zoet geweest. Tal van boeken heb ik uitgepluisd. Bij een Engelse antiquair vond ik via het internet een driedelig werk uit 1860 over Margareta van Oostenrijk. Hierin vond ik heel wat verrassende feiten. Vooral ook over hoe haar Hof in de Keizerstraat was georganiseerd. Zowat honderdvijftig man werkte en woonde aan dit Hof. In dit boek vond ik een uitgebreid organigram. En gedetailleerde beschrijvingen van de maaltijden - met dertig soorten vlees (merkwaardig genoeg was er nergens sprake van vis...).
Die 'vis' brengt me dan op het verhaal dat ik steeds hoorde dat Margareta ooit in aanvaring kwam met de stadsvaders. De geur van de vismarkt zou storend haar paleis zijn binnengedrongen, en daartegen zou ze hebben geprotesteerd, toch bakzeil hebben gehaald.
Dit is niet helemaal correct. Een stadslegende. Je moet weten dat om alles te verwarmen in dit paleis heel wat hout diende aangevoerd. De winterperiode duurde van Allerheiligen tot Pasen. Nu moet je weten dat aan de ingang van het paleis in de Keizerstraat steeds een markt stond van vis en gevogelte, en dat hinderde de aanvoer van dit hout en dergelijke. Die stonden 'ferm' in de weg. Daarom schreef Margareta een brief aan het stadsbesuur met de vraag om de markt te verplaatsen. Serieuze onderhandelingen. De visboeren wilden van geen wijken weten....
Margareta had een opvallend zwaar leven. Op tweejarige leeftijd stierf haar moeder Maria van Bourgondië na de val van een paard. Een jaar later werd de driejarige uk naar Frankrijk gebracht waar ze zou worden uitgehuwelijkt aan het Franse kroonprinsje.
Maar na heel wat politiek gekonkel en schaakwerk wijzigden de plannen zich en kleine Margareta werd als tienjarige teruggestuurd. Vader Maximiliaan zorgde later voor een spraakmakend dubbelhuwelijk: zowel zijn zoon Filips als zijn dochter Margareta zouden in het huwelijk treden met de Spaanse koningskinderen Johanna en Juan. Weerom diende ze te verhuizen.
Al dat verhuizen maakte dat ze aan verschillende hoven van die tijd verbleef en ze beter leerde kennen. Dat zou haar later heel wat politiek inzicht geven. Die ervaringen waren verrijkend. Na de plotse dood van kroonprins Juan, keerde ze na amper een jaar terug uit Spanje. Maximiliaan liet haar later trouwen met Filibert van Savoie. Een gelukkig huwelijk trouwens. Eigenlijk was die Filibert wel een 'pierewaaier' die meer belangstelling had voor feesten en tornooien. De politiek van zijn land liet hij over aan zijn bastaardbroer René. Margareta ontdekte reeds bij haar komst in Savoie dat er serieuze aanwijzingen waren van zijn corruptie, en met succes kon ze Filibert hiervan overtuigen. Zo nam zij de scepter over en drie jaar lang regeerde ze in feite in de plaats van haar echtgenoot. Toen Filibert ook vrij plots stierf was ze wanhopig. Maar ze diende terug te keren. Nog jong, drie huwelijken later, drie maal weduwe... Maar de ervaringen aan het Hof van Savoie waren weerom heel verrijkend. Later zou ze nog het pad kruisen van de zus van Filibert: Louise van Savoie. Als kind werden ze samen opgevoed in Frankrijk. Een jaar voor haar overlijden zouden belangrijke onderhandelingen in Kamerijk met deze Louise - ondertussen koningin-moeder van Frankrijk - leiden tot de bekende Damesvrede. (dit perkament met deze Damesvrede houdt ze in haar hand in het standbeeld op de Schoenmarkt)
Margareta werd na haar terugkomst in onze gewesten aangesteld als landvoogdes. Gemakkelijk was dit niet altijd.
Ze was verstandig. Ze had talent. Toch zat ze vaak 'gevangen' tussen hamer en aambeeld. Ze kon niet altijd haar goesting doen. Er was haar vader en er was haar neef. Dan had je ook nog de mensen van haar eigen land - en de voortdurende disputen met adel en hogere clerus. Toch mag je stellen dat ze oprecht bekommerd was om het welzijn van haar volk. Ze was vredelievend en wilde ten allen prijze deze vrede bewaren. Ze had veel verantwoordelijkheidsbesef, maar het gewriemel van Kerk en adel en al de beperkingen die dit meebracht stoorden haar mateloos. Toch probeerde ze haar eigen verantwoordelijkheden zélf in te vullen en eigen accenten te leggen. De oorlogszuchtige machtspolitiek strookte niet altijd met de belangen die zij voor ogen had voor de Nederlanden.
Nog eenmaal probeerde vader Maximiliaan haar te overhalen om te trouwen. Voor de vierde keer. Je trouwde toen niet met een man maar met 'de grond'.
Deze keer hield ze het been stijf. Ze verzette zich stevig. "Ik trouw nooit meer !" Ze toonde hiermee haar sterk karakter. Heel consequent ging ze in tegen de wens van haar vader. Ze lag regelmatig in de clinch met haar vader. Zo fulmineerde ze ooit tegen hem: "Als het van mij afhing kruip ik nog liever terug in de buik van mijn moeder!"
Heel verbazingwekkend is ook de grote rol die ze had bij de keizersverkiezing van neef Karel. Het was één van de grootste omkoopaffaires uit de Europelse geschiedenis. Heel actief heeft Margareta hier aan meegewerkt.
Deze keizerskroon is 'gekocht'. Tot in detail is dit alles bescheven. In mijn boek ga je nieuwe dingen lezen...
Margareta van Oostenrijk was erg gelovig. Toch had ze regelmatig problemen met de clerus van haar tijd.
Zo was er eens een serieus conflict op een vergadering die ze had met abten in Breda. Om haar te pesten zette men de vergadering verder in het Nederlands. (Margareta sprak geen Nederlands maar Frans). In de tijd van Margareta stak het protestantisme de kop op. Ook al had ze misschien wel begrip om de ontstaansredenen hiervan - toch was ze twee maal aanwezig bij ketterverbrandingen. Had ze dan anders gekunnen?
Margareta was een karaktervolle vrouw...
Talentrijk was ze zeker. Ze was van vele markten thuis. Ze schreef zelfs gedichten. In het Frans. Mogelijk zelfs eentje in het Nederlands. Ook had ze zeker een gevoel van cynisme. Over haar liefdesleven doen ook wel wat verhalen de ronde. Waar of niet waar? Het kortstondige huwelijk met de Spaanse kroonprins moet heel vurig geweest zijn. Vlammende liefde zegt men. De onvoorwaardelijke liefde voor opvolger Filibert was immens. Heel haar verdere leven zou ze om hem treuren. Later werd haar een affaire met een Engelse edelman toegedicht. Deze tijd zou deze smeuïge episode breed worden uitgespreid worden in de roddelpers. Wel waar is dat deze edelman haar tevergeefs het hof probeerde te maken. Margareta moest echter niks van hem hebben.
Aan het Mechelse Hof was het een komen en gaan van belangrijke figuren uit die tijd: politici, humanisten, kunstenaars...
Zo was ook de Duitse schilder Dürer er een tijdje kind aan huis. Die laatste vertelde hierover in zijn dagboek. Ooit had de kunstenaar voor haar een portret gemaakt van haar vader. Maar het zinde haar niet: "Hou het maar. Ik vind het niet mooi!"
Een jaar na de befaamde Damesvrede in 1529 sterft Margareta op vijftigjarige leeftijd aan de gevolgen van koudvuur.
Ze leed hier al jaren aan. Tijdens deze belangrijke onderhandelingen in Kamerijk moet ze soms gecreveerd hebben van de pijn. Toch is ze blijven doorgaan en slaagde er in om deze Damesvrede tot stand te brengen. Het was een straffe madam. Ik heb grote bewondering voor haar. Ik had al een beeld van haar, maar tijdens het werken aan dit boek heb ik nog een beter en breder beeld van haar gekregen. Alle bronnen waaruit ik heb geput heb ik proberen te situeren. Beschrijvingen over haar gaan van 'heiligverklaringen' tot een omschrijving van haar als 'een heks'... Het hing er maar van af van uit welke hoek deze kwamen. Het waren trouwens Franse historici die ze als 'heks' betitelden. Niet verwonderlijk. In de jonge Belgische staat wordt ze dan weer opgehemeld door kroniekschrijvers en histoici. Haar leven overstijgt Mechelen. Haar leven is een scharnierperiode tussen Bourgondische en Habsburgse tijd; tussen middeleeuwen en nieuwe tijd...
Het boek is een erg mooie uitgave geworden
'Margareta van Oostenrijk. Parel van Bourgondië' kost 34,50 euro, en telt 304 bladzijden. Gebonden editie met harde kaft en rijk geïllustreerd.
Johan De Cock werd in 1947 geboren in Zottegem maar is al vele jaren Mechelaar. Hij studeerde politieke en sociale wetenschappen aan de KULeuven en werkte tot 2012 als ambtenaar voor de overheidsdienst die de examens organiseert en vliegvergunningen uitreikt aan piloten in de burgerluchtvaart. Literatuur, boeken,taal en geschiedenis waren steeds zij passie. Johan werkte als tekstschrijver mee aan een aantal TV-programma's en hij schreef artikels voor tijdschriften en kortverhalen.
Voor uitgeverij ElenA schreef hij eerder al het boek over de 'stadshuismedaillons': 'Vorsten -Van Pepijn tot Karel'.
interview met Johan De Cock...
https://www.youtube.com/watch?v=Js8c8dFy7zY