Voorbije donderdag werd onder koninklijk belangstelling in het Hof van Busleyden de tentoonstelling 'Kinderen van de Renaissance' ingewandeld. Aan de hand van beeldende kunstwerken, boeken, prenten, brieven, juwelen en gebruiksvoorwerpen wordt een inkijk geboden in het onderwijs, de emoties en de eigenheid van kinderen op de overgang tussen de middeleeuwen en de moderne tijd. Mechelen, en vooral ook Margareta van Oostenrijk, speelde hierbij een heel belangrijk rol.

Mechelen was voor de Bourgondische en vroeg-Habsburgse vorsten niet alleen een belangrijk politiek en cultureel knooppunt, maar ook een opvoedkundig centrum. Drie opeenvolgende generaties prinsen en prinsessen brachten er hun kindertijd door. Zo brachten  Filips de Schone en Margareta van Oostenrijk hun jeugd door in het hof van Kamerijk (nu de Stadsschouwburg). Margareta van Oostenrijk nam op haar beurt de kinderen van Filips de Schone (na dienst overlijden in 1506) en van koning Christiaan II onder haar hoede.

Het kwam de koningskinderen niets tekort, voor hen was er een hofhouding samengesteld van bijna honderd personen. Zo had Karel (V) al op driejarige leeftijd wachters aan de deur van zijn slaapkamer en werd hij bij elke verplaatsing begeleid door vijftig booschutters. Daarnaast had hij  ook de beschikking over een luitist, een trommelslager, koks, foeriers en portiers. Wanneer Karel twaalf jaar was, bestond zijn huishouding uit meer dan 330 personen.

De pedagogische uitstraling van het hof van Margareta van Oostenrijk was zo groot dat vooraanstaande families uit heel Europa hun kinderen naar Mechelen stuurden. Ook zorgde de aanwezigheid van de Habsburgse kinderen voor een belangrijke artistieke impuls. Van hen werden de vroegste maar ook meest indringende kinderportretten uit de westerse schilderkunst gemaakt. Ze werden gebruikt in huwelijksonderhandelingen, geschonken aan familieleden en bondgenoten of bewaard als aandenken.

  Pieter van Coninckxloo, Filips de Schone als kind en Margareta van Oostenrijk, ca.1495, Olieverf op paneel, The National Gallery, London.

© The National Gallery, London. Salting Bequest, 1910

Op de tentoonstelling hangen werken van schilders als Pieter van Coninxloo en Jan Gossart die samen een overzicht geven van de evolutie van het (vorstelijk) kinderportret tussen het einde van 15de en het begin van de 16de eeuw. Op (burgerlijke) paneelschilderijen uit de 15de eeuw werden kinderen afgebeeld met hun ouders en waarbij men poogde rekening te houden met hun leeftijden. Maar vaak werd er teruggegrepen naar 'modelgezichten' waardoor de kindergezichten onnatuurlijk overkamen.

De eerste individuele vorstelijke kinderportretten komen ook eerder stijf over, zoals het portret van de driejarige Margareta van Oostenrijk, geschilderd in 1490 volgens de toen geldende conventies. Een portret van een tienjarige Margareta, geschilderd door Jean Heys, toont dan weer een geïdealiseerd gezicht, waarbij de prinses is voorgesteld als een jong volwassene.  

De Habsburgers hechtten veel betekenis aan portretten van hun nakomelingen. Helaas werden in het begin niet de beste kunstenaars gekozen, wat resulteerde in weinig flaterende en realistische gezichten. Maar aangezien de portretten vooral gebruikt werden voor propaganda en huwelijkspolitiek, dienden deze meer verfijnd te worden. Een voorbeeld is het familieportret met keizer Maximiliaan I, geschilderd door Bernhard Strigel, waarbij de manier van voorstellen eerder ongedwongen is en meer aansluit bij de burgerlijke vrije familieportretten. 

Jan Gossart, Dorothea van Denemarken, 1530, olieverf op paneel, The National Gallery, London

Ook het portret van Dorothea van Denemarken, geschilderd door Jan Gossaert, is vrijer en speelser dan de klassieke vorstenportretten. De prinses lijkt uit haar kader te komen. Maar toch is ze weergegeven als een kind van zeven jaar. Dorothea was de oudste dochter van de verbannen koning Christiaan II van Denemarken en werd samen met haar zus en broer door Margareta van Oostenrijk in Mechelen opgevoed. Het portret diende waarschijnlijk om voor haar een geschikt echtgenoot te vinden.

Opvoeding

De kinderen genoten in Mechelen een opvoeding van een bijzon­der hoog niveau. Ze was vooral gericht op de prominente sociale positie die de kinderen in de maatschappij zouden gaan innemen. Intellectuele en morele vorming waren erg bepalend in de opvoeding van de kinderen. Humanisten als Erasmus kwamen regelmatig langs om hen les te geven. In het hof van Kamerijk was er ook een uitgebreide bibliotheek met sierlijk geïllustreerde boeken die gebruikt werden bij de opvoeding. Maar ook werd er nog veel belang gestoken in de lichamelijke vorming, in de hoofse riddercultuur van het Bourgondische hof. Zo bracht Karel veel tijd door aan het hof in Brussel omdat hij er kon jagen. 

Maar gelukkig was er ook veel tijd voor ontspanning. De koningskinderen hadden - net als nu - ook hun speelgoed. De meisjes hadden poppen, de jongens speelden dan weer riddertje. Zo is er op de tentoonstelling een onvoltooid veldharnas te zien, dat Maximiliaan I had laten maken voor aartshertog Karel (de latere Karel V). 

Met 'Kinderen van de Renaissance' is er een waardige opvolger (of moeten we zeggen aanvulling) voor 'Dames met Klasse' , een tentoonstelling die liep in 2005. Zowel de scenografie als de verscheidenheid aan getoonde werken stralen rust af en geven honger om te blijven kijken. Mij heeft de tentoonstelling alvast gesmaakt. Soms wil je even weer kind zijn...

Nog tot 4 juli in Museum Hof van Busleyden

Info en reservatie tickets: https://www.hofvanbusleyden.be/kinderen-vd-renaissance

Gelijktijdig loopt er in de Crypte van de Hanswijkbasiliek de tentoonstelling 'Relatiegeschenken aan de Hemel'. Een kleine tentoonstelling opgebouwd rond een reeks votieve kinderportretten. 

Info: https://www.hofvanbusleyden.be/relatiegeschenken-aan-de-hemel