(foto's: Jan Smets)

Ik was niet verrast door het nieuws.  Elk moment had ik het verwacht.  Vandaag verliet ze het podium - de voetlichten doofden.  Het doek viel.  98 jaar mocht ze worden: Hortense Schoensetters-Champagne: de ongekroonde koningin van het Mechelse Ballet. Tot ver buiten de stadsgrenzen was haar in 1958 opgerichte balletschool 'De Jeugd' erg vermaard.  Ook was ze de grondlegster van het Mechels Conservatoriumballet. Ze kon streng zijn. Punctueel. Madame Hortense vond discipline broodnodig. Maar ze was correct.  Ze hield van haar leerlingen.  Intens.  En van hen kreeg ze veel liefde en dankbaarheid terug.  Velen bezochten haar nog heel regelmatig en deden met hun voormalige lerares af en toe nog een stapje in de wereld.  Daar genoot ze van. Een paar weken geleden begon de gezondheid te sputteren.  De ouderdom eiste haar tol.  Hartproblemen verzwakten haar.  Ze besefte dat haar dagen geteld waren.  Haar geest was nog helder, maar het lichaam wou niet meer mee.  Ze is vredig 'thuis' gestorven in haar mooie appartement in het Hof van Villers waar ze een prachtig uitzicht had op de Dijle en de Haverwerf.  Op een kast lagen haar laatste ballerina's.  Een paar van haar vroegere leerlingen zijn haar met vele liefde en zorgzaamheid  nabij geweest deze laatste dagen.  Zo hoefde ze niet meer naar het ziekenhuis. 

Ze sprankelde als champagne.  Ze was een stijlvolle, gracieuze diva.  Koket. 

Mijn leven is ballet.  Ik ben gelukkig dat ik iets moois heb gepresteerd.  Als ik moest kunnen zou ik zo terug beginnen.  Dans was mijn leven.

Madame Champagne was een icoon.  Stijl en présence had ze.  Zo wilde ze ook herinnerd worden.  Een dame met klasse wiens leven in het teken stond van kunst en schoonheid.  Het cultuurleven van Mechelen verliest een monument....

Ze noemen het een gezegende leeftijd.  En dat is ook zo.  De laatste weken niet te na gesproken mocht ze zich verheugen in een gelukkige oude dag.  Ze was weduwe en had geen kinderen.  Maar haar leerlingen waren dat voor haar. 

Nu ben ik blij dat ik geen kinderen heb.  Ik zou een heel ander leven hebben gehad.  Maar ik ben 'moeder' geworden van vele andere kinderen.

Heel veel van haar leerlingen hebben het gemaakt in de wereld van ballet en dans.  Daar was ze trots op.  Ze volgde hen in hun loopbaan.  Ze bleef in hen geinterresseerd.  Zo was ze ook  fier op haar vroegere pupil Erika Vlieghe die op een heel andere manier in het nieuws kwam dit laatste jaar. Maar dat was ze eigenlijk op hen allemaal.

Ik heb Hortense Champagne een aantal keren ontmoet in haar stijlvolle appartement waar vele herinneringen aanwezig waren van haar lange carrière: foto's, een prachtig schilderij van haar.  Koffie drinkend of een glaasje wijn, terwijl ze vertelde - onfeilbaar was haar geheugen - over de tijd van toen.  Langzaam, mooi articulerend.  Voorkomend en attent.

Ze was steeds om door een ringetje te halen: de lippen keurig gestift, een parelsnoer, grote oorbellen en het haar in een elegante knot.  Zes jaar heeft ze hier gewoond.  Voorheen woonde ze in de Kabouterstraat waar ze samen met haar man naaste buren was met oud-burgemeester Georges Joris en zijn vrouw,waarmee ze goed bevriend waren.

Madame Champagne was een begrip in onze stad en ver daarbuiten.  Zij leerde deze  stad ballet kennen. Decennialang timmerde ze plichtbewust aan de weg.  Zij was 'de baas', en ze hield de touwtjes stevig in handen.  Die discipline legde ze zichzelf ook op.  Anders kon je nergens komen vond ze.  Ze regisseerde alles nauwgezet van a tot z: de choreografie, de kostuums, de decors...  Niets ontsnapte aan haar aandacht.  Zelfs het gordijn wou ze zélf bedienen tijdens de voorstellingen.

Dans was mijn leven.  Ik deed niks anders.  Men durfde me al wel eens pretentieus noemen, maar zo was ik hélemaal niet.  Meestal kwam zo'n reactie van jaloerse vrouwen.  Niet van mannen.  Het had alles met mijn houding te maken.  Ik ben nooit een 'flauw madam' geweest.  Maar eigenlijk ben ik een 'simpele vrouw' en daar ben ik toch wel fier op.

Hortense begon haar studies in de klassieke en dramatische dans bij de Poolse danslerares Sonja Corty.   Ze was toen negen jaar. Later volgde ze ook les bij Carnetski, de gewezen balletmeester van de KVO in Antwerpen. Vanaf haar zestiende was ze ballerina en trad op als soliste.

Zeven jaar zou ze met haar man, muzikant Marcel Schoensetters, in Zuid-Afrika verblijven waar naar eigen zeggen het ballet op hoog niveau stond. 

In 1958, in Mechelen weergekeerd, sticht ze dan de Koninklijke balletschool 'De Jeugd'.

Het leven begon voor Hortense in alle eenvoud.  Ze werd geboren in het kleine Ardense dorpje Arsimont waar haar familie langs moederskant al generaties lang woonde.  Vader Adolf Champagne was een Fransman afkomstig uit Reims.... in de champagnestreek.  Hij was glasblazer van opleiding en was een tijd soldaat in Brussel.  Na zijn kennismaking en huwelijk met de moeder van Hortense, vestigde hij zich in Arsimont.

Ik herinner me het dorp nog goed.  Het staat op mijn netvlies gebrand.  Mijn grootouders bewoonden een boerderij die er nog altijd staat.  Daar ben ik grootgebracht tussen de honden, schapen, koeien en paarden...  Een grote wei, de fruitbomen...  Er was geen geld voor een kindervoiture en mijn grootmoeder legde me in een schone kruiwagen als ze naar het veld ging - met een doek over handen en gezicht om me te beschermen tegen de zon.  Ik lijk om mijn grootmoeder.  Ik danste enorm graag.  Ik weet niet vanwaar het kwam.  Ik danste de hele dag.  Vader die artistiek was aangelegd kocht later voor mij een piano en stuurde me naar de pianoles.  Maar ik deed dit niet graag en verstopte boeken en partituren tussen de steenkolen in de kelder...

Later kreeg vader Champagne een aanbod om in Mechelen als glasmaker te komen werken bij de vermaarde firma Spruyt waar hij meestergast werd.  In het begin bleef zijn familie in Wallonië wonen, maar toen Hortense tien werd, verhuisde het gezin naar Bonheiden.

Moeder was privékapster en ik mocht mee naar haar klanten.  Ik was door hen geliefd.  Ik diende wel Nederlands te leren en dat was niet zo evident voor mij.  Ik werd zelfs een tijdje uitgelachen op de zusterschool.  Dan werd mijn vader boos.  Een goeie student was ik niet.  Maar schoonschrift, opstellen maken, aardrijkskunde en geschiedenis bevielen me wel.

Op haar vijftiende verhuisde de familie andermaal.  Naar de Antwerpsesteenweg in Mechelen.  Van deze stad zou ze erg beginnen houden.  Hortense die ondertussen een tien jaar jonger zusje had gekregen: Liliane, zou school lopen in de gemeenteschool aan de Liersesteenweg.

Vader schreef me in aan de turnschool van mijnheer Giezenfeld die hij had gesticht in 1919.  De man was een kunstturner die deze discipline combineerde met ballet.  Hij was een autodidact die zijn eigen balletten creëerde.  We traden dan op in de Royal op de Grote Markt.  Mijnheer Giezenfeld geloofde in mij.  Hij noemde me een natuurtalent en offerde zijn zaterdagnamiddagen op om mij les te geven.  Ik was z'n lieveling.  Ook mijn artistieke vader stimuleerde me.  Hij was zo trots op mij.  Ik lijk erg op hem.  Zo jammer dat hij later begon te dementeren.  Ik had veel hartzeer hiervan. 

Op haar zestiende ging Hortense van school (Atheneum aan de Veemarkt).  In de jaren 1936 -1937 volgde ze balletles bij de Poolse karakterdanseres Sonja Corty zoals ik hierboven al schreef.  Later dus ook bij Carnetsky.

Hortense leerde in 1938 haar latere echtgenoot Marcel kennen tijdens de Cavalcade.  Zeven jaar ouder was hij dan haar.   Marcel Schoensetters was een begaafde jonge Mechelaar verbonden aan het Nationaal Orkest.  Hortens werd op hem verliefd tijdens de repetities in de toenmalige groentenhal.

In 1948 zijn we getrouwd - vlak na de oorlog - in de Katelijnekerk.  Marcel kreeg later een aanbod van het groot symfonisch orkest van Johannesburg.  Na wat getwijfel zijn we uiteindelijk toch naar Zuid-Afrika getrokken.  Ik - die aanvankelijk geen Engels kende - heb er les gegeven tot het me allemaal te zwaar werd en ik diende te stoppen.  Mijn man reisde ondertussen het land door met het orkest.  Ik bleef dan alleen achter en ik had vaak last van heimwee.  Mijn ouders heb ik zeven jaar niet gezin, maar ik schreef ze elke dag een brief.  Mijn Mechelse vriendin Simonne Steens die airhostess was, bracht vanuit Mechelen witloof en 'goei boter' mee, en ik gaf op mijn beurt dingen mee voor papa en mama zoals filmpjes die Marcel maakte.  In Pretoria ging ik af en toe naar opera-of balletuitvoeringen.  Ik heb er Margot Fonteyn en Rudolf Nurejev persoonlijk ontmoet.  Ik nam alles in me op: die dansen, de bewegingen...  Ik  noteerde het als een opstel.  Toen had ik nog helemaal niet het idee dat ik ooit choreografe zou worden...

In Zuid-Afrika kreeg Hortense drie miskramen en liet men haar verstaan dat ze kinderloos zou blijven.

Het overtuigde me dat mijn toekomst zou liggen bij andere kinderen.  Dat idee hielp me vooruit.  Na zeven jaar keerden we naar Mechelen  terug en in 1954 nam ik de school van mijn vroegere mentor Giezenfeld over en gaf het de nieuwe naam 'de Jeugd'.  Giezenfeld en zijn vrouw zaten bij het eerste ballet dat ik regisseerde - 'Copelia' - ontroerd en sprakeloos in de zaal.  We oefenden nog steeds in de Royal.  Op een stenen vloer en zonder verwarming.  Ballet was voor Mechelen nog een revelatie in die tijd.  Ik begon met zestien leerlingen en eindigde mijn carrière met tweehonderd!  In het begin deden zelfs twee jongens mee.  Ik heb altijd mijn eigen stukken gemaakt naar klassieke werken.  De burgerij kwam naar de vertoningen, allerlei artiesten en vaak ook de burgemeester en het hele schepencollege.  Later dienden we te verhuizen toen de Royal nieuwe bazen kreeg.  We vestigden ons in de school op de Leuvensesteenweg.  Maar nadien dienden we toch weer een ander stek te zoeken.

Hortense Champagne deed alles zélf - creatief als ze was.  Het idee zat in haar hoofd en dat tekende ze dan uit op papier; de kostuums, de decors...  Anderen - vaak ouders van leerlingen - hielpen dan bij de uitvoering hiervan.

Ik vocht steeds voor mijn school en leerlingen.  Zonder politieke kleur te bekennen.  Voor minder begoede leerlingen kocht ik zelfs de sloefkes of collants.  Niemand heeft dit ooit geweten.  Nu wil ik het wel vertellen.  Mijn oudste solisten zijn nu allemaal zestigers, zelfs zeventigers...  Wat ben ik blij met hun bezoek of telefoontjes.  Ik krijg zoveel vriendschap van hen.  Ook van mijn zes neven en nichten - kinderen van mijn zus die in Berchem woont.

In 1985 stopte ze er zelf mee.  Haar laatste stuk was 'het leven van Columbus'.

Veel betekende madame Hortense voor de Mechelse wereld van de dans.  Naast haar eigen school gaf ze ook nog les in het stedelijk conservatorium.  Voor de Bloemenstoet schreef ze speciale balletten en bij de Cavalcades van 1963 en 1988 was ze een gewaardeerde kracht - Dit deed ze op vrijwillige basis.

Ik zou graag hebben dat de mensen me herinneren uit mijn glorieperiode.  Toen werkte ik hard en graag.  Dat deed me goed.  Het was als een soort balsem voor mijn hart. Marcel overleed in 1993 aan een nierinfarct.  Voordien was hij nooit ziek geweest.  Het ballet heeft me gered van het verdriet.  In het begin voel je de pijn scherp maar dat gaat over.  Vergeten doe je evenwel nooit.  We zagen mekaar graag.  Met geen andere man had ik het zou kunnen uithouden.  Beiden waren we artiesten.  We begrepen elkaar en wisten welke opofferingen we dienden te maken voor de kunst.  Marcel wachtte 's avonds tot ik thuiskwam na een optreden..  Dan vertelden we nog tegen mekaar.  Hij dronk zijn Duvel, en ik mijn pintje en dan gingen we slapen. Ik ben nu wel alleen maar niet eenzaam.  Ik heb een mooi leven gehad.  Ik leef van de herinneringen, heb de hele wereld gezien, kreeg vele onderscheidingen en heb vele boeiende mensen ontmoet... Muzikanten, acteurs, beeldhouwers...  Af en toe ga ik nog naar optredens maar het is zo heel anders dan vroeger.  Het doet me soms zeer aan het hart als ik dansers in moderne balletten bezig zie.  Pas op: die zijn vaak moeilijk hoor, maar ze gebruiken andere technieken en hun voetzetting is niet zoals wij dat leerden.  Het staat allemaal ver af van het klassieke ballet.  Het is een andere tijd...  Ik heb soms medelijden met die nieuwe generatie.

Zo vertelde ze me van vroeger en nu, terwijl haar kat 'Chanel' haar aandacht probeerde op te eisen.  De jaren hadden hun sporen achter gelaten en ze werd moeilijk te been - slijtage van 'topsport'.  Pijn aan de gewrichten, ontstekingen in aders en spieren, kraakbeen weg... 

Maar dan stond ze recht voor de foto.  Gratieus en en met présence.  De koningin van het Mechels ballet - de diva van de dans. Grande Dame.

Mechelen verloor vandaag weerom een icoon.   Na Johnny Ronaldo neemt onze stad opnieuw een cultureel ambassadeur van eerste rangorde.

't ga je goed Madame Hortense.  De warme herinneringen aan jou ga ik koesteren.  En met mij zullen velen dat doen!