Willem Ragheno, Hendrik Speecq, Graaf van Egmont, Hans Poppenruyter, Willem Geets, Van Lerberghe, Pierre-Joseph Van Beneden, Willem-Frans Van Kerckhoven... dit is slechts een bloemlezing van vele bekende Mechelaars die op de wandeling van MechelenBinnensteBuiten (18 augustus 2019) de revue hebben gepasseerd. 

De wandeling bracht ons van de Hanswijkpoort (het huidige Raghenoplein) langs de (ook al verdwenen) commiezehuizen en de Brusselpoort door de parkboulevard naar de Overste Poort, een wandeling met veel afwisseling dus.

Weerman Frank had voor vandaag - desondanks het natte begin van de dag - beloofd voor droog weer vanaf 2u; en hij hield woord. Op sommige momenten kwam de zon zelfs even piepen.

Maar goed, de wandeling begon in het parkje op de net heraangelegde Henri Speecqvest. Ooit stonden hier stadswallen en was er een natte gracht (bij het archeologisch onderzoek voorafgaand de bouw van de parking is deze gracht ook aangesneden, deze was vermoedelijk ca. 5 tot 5,5m diep). Eind 18de eeuw werden de wallen geslecht, de gracht werd in het midden van de 19de eeuw gedempt. In 1851 werd ze Potterijvest geheten, na 1886 'Van Benedenlei' en in 1898 'Hendrik Speeckvest'. Op de plek kwam er een open ruimte die lang voor de bloemkolenmarkt werd gebruikt en plaats bood aan circustenten. 

Een klein weetje, het zal iedereen allicht wel zijn opgevallen dat de zuidelijke gevelrij op enkele plaatsen inspringt. Dit was de oorspronkelijke rooilijn, maar kleine arbeiderswoningen stonden. Later, bij de ontwikkeling van de stationswijk midden 19de eeuw, werden grotere herenwoningen gebouwd op een naar voor geschoven rooilijn, om zo ook te zorgen dat deze woningen een tuin hadden. 

Er zijn op de Speeckvest wel verschillende bijzondere woningen te vinden. Zo is er het nummer 16-18, een eclectisch dubbelhuis uit het begin van de 20ste eeuw. Dit huis heeft een lijstgevel van witte geglazuurde baksteen verfraaid met faïencetableau's met art-nouveauinslag op de verdiepte boogvelden.

Hendrik Speeck (1782-1852) was de bezieler van het bejaardentehuis, gebouwd in 1861, afgebroken in 1974 en vervangen door de huidige nieuwbouw. Van het oude tehuis rest alleen nog een koetshuis, beetje achterin verstopt (in 1972 gerestaureerd maar ondertussen weer in verval).

In en rond het huidige woonzorgcentrum (tehuis en rusthuis zijn woorden die ondertussen - gelukkig tot het verleden horen) worden inspanningen gedaan voor de bewoners en buurtbewoners. Zo is er dit jaar een diversiteitstuin (lees: soort volkstuintjes) aangelegd, is er plek voor kunstwerken en hangen kleurige vogelkooitjes tegen de muren. 

Er zijn toekomstplannen voor de site. Het rustoord zou verhuizen naar het voormalige ziekenhuis aan de Zwartzustersvest (dat volledig zal worden verbouwd). De huidige gebouwen zouden dan worden gesloopt voor nieuwbouw en een podiumzaal.

Grenzend aan de Speeckvest stond eertijds de Hanswijkpoort, niet genoemd naar de aangrenzende basiliek, maar wel naar het gehucht Hanswijk (gelegen richting Muizen). Ze is afgebroken in 1829 waarna het Raghenoplein werd aangelegd. Bij de herinrichting van dit plein in 1958 en 1979 werden belangrijke resten van deze poort vrijgelegd en gedocumenteerd (meer info in: Tijdschrift Mechelse Vereniging voor Archeologie, 1986, nr. 3). Het Raghenoplein werd ontworpen als een rond plein met woningen die na de bombardementen van WOII eerder stijlloos werd heropgebouwd. 

Ten zuiden van het Raghenoplein, boven de Leuvensesteenweg, bevindt zich de Vierendeelbrug. Deze is ontworpen door Arthur Vierendeel en gebouwd tussen 1933-1935 naar aanleiding van de electrificatie van de spoorlijn Antwerpen-Brussel. Ondertussen is de brug beschermd als monument.  https://inventaris.onroerenderfgoed.be/personen/5847

Terug naar het westen, het Mercierplein. Dit plein kwam er door de aanleg van de stationswijk in 1836. Hierbij werd een verbinding gecreëerd tussen het station en de Bruul: de Hendrik Consciencestraat (eertijds Rue d'Egmont extérieure) en de Graaf van Egmontstraat. Het Mercierplein diende hierbij als convertiepunt van de verschillende lanen en straten die er op uitkwamen. 

Het plein zelf is een mooi architecturaal geheel met wit bepleisterde gevels in neoclassicistische stijl, uit de 2de kwart en midden van de 19de eeuw. In het midden van het plein stonden tot in 1961 twee tolhuisjes, de zgn. Commiezenhuizen (pittig detail, bij de bouw van deze huisjes had men geen toilet voorzien...). De woningen (en dus ook de deuropeningen) in de oostelijke pleinwand verdwenen bij de verbouwing van dit huizenblok tot bejaardentehuis. 

Voordat het plein een plein werd, stond er aan de westelijke zijde de kanongieterij van Hans Poppenruyter. Deze internationaal befaamde gieterij, "de FN avant la lettre", leverde kanonnen over de hele wereld, onder meer aan de oorlogsvloot van Hendrik VII. De gebouwen werden in 1837 afgebroken.

Op het torentje stond een chappe-telegraaf, een methode om snel berichten over grote afstanden door te geven. Via 15 seinposten kon een bericht in 13 minuten worden doorgestuurd, een koerier te paard had daar minsterns 20u voor nodig. 

Een andere belangrijke (klokken)gieterij was deze van Van der Gheyn, ook bekend om zijn vijzels.

Over het Mercierplein valt nog veel te zeggen en te schrijven, maar de wandeling zoog ons naar de Parkboulevard van de Schuttersvest. Ook deze vest is aangelegd op een gedeelte van de vroegere stadsomwalling. Aan de noordzijde waren er de hoven van de gilden van de kleine kruisboog, de kolveniers en de schermers. Het homogene straatbeeld met statige herenhuizen is nu helaas verstoord door hoge (Amelinckx)bouw uit de jaren 60 en 70.

Een opvallende woning op de Schuttersvest is wel woning Lens, ontworpen door architect Huib Hoste in 1934-1935 in nieuwe zakelijkheid. Omwille het schuine perceel werd een aangepaste oplossing uitgewerkt: een overkragende bovenverdieping met voorgevel loodrecht op zijgevels met knik links. Het interieur van de woning is met zorg gerestaureerd en ingericht zoals Hoste het had ontworpen. De woning is zeker een bezoek waard. Info: https://www.demorgen.be/leven-liefde/dit-huis-uit-1934-werd-tot-in-de-kleinste-details-gerestaureerd~b1ad0edb/?referer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F

Een parkboulevard dus... Op de middenberm, vaak tussen het verwilderde groen, zijn verschillende beelden te vinden. De meeste beelden herdenken beroemde Mechelaars, zoals de Mechelse botanicus Pierre-Joseph Van Beneden (1809-1894) of kunstschilder Willem Geets.

Maar enkele beelden geven ook aandacht voor wereldlijke gebeurtenissen zoals het standbeeld De vlucht van de Mechelse beeldhouwer Theo Blickx van 1923 (herinnering aan de verschrikkingen van WOI), of het beeld met de hoofden van de Centraal-Afrikaanse man en vrouw (opgericht door de Mechelse Koloniale Kring in 1953 - via een infobord veroordeeld het stadsbestuur van Mechelen echter de wreedheden van toen) en op de Benedenlaan het memoriaal uit WOII (waarbij de rode driehoek bij de Nazi's symbool stond voor de politieke gevangen).

Op de Van Benedenlaan zijn ook weer verschillende statige woningen te vinden. Een opvallend voorbeeld hiervan is het nummer 42, een burgerhuis ontworpen door Jos Chabot in 1939 in nieuwe zakelijkheid met een typische horizontale indeling en veel glaspartijen.

Het was niet de bedoeling om al de geheimen van de hele wandeling prijs te geven, allicht zal deze volgend jaar herhaald worden. Het is dan ook een smaakmaker.

Meer historische info over de Speeckvest en het Mercierplein kan je vinden in dit opgravingsrapport: https://loket.onroerenderfgoed.be/archeologie/notas/archeologienotas/4516/bijlagen/20268. Ook de website van Onroerend Erfgoed herbergt veel info: https://inventaris.onroerenderfgoed.be/

De oude postkaarten en foto's zijn ontleend aan de Mechelse Beeldbank https://www.regionalebeeldbank.be/, de andere foto's zijn van eigen hand.