Mechelse sporen in Zeeland

met categorie:  

 

(foto's: Jan Smets.  Boven: Veere li en Zierikzee re)

In het historische museum De Bevelanden in het voormalige Weeshuis van het vredige en gezellige oude stadje Goes in Zeeland wordt in een educatieve, en bij wijlen ongewild grappige presentatie de strijd om deze stad tussen Geuzen en Spanjaarden uit de doeken gedaan.  Eigenlijk was heel dit gedoe niet zo leutig.  De tweede helft van de 16de eeuw was dit allerminst.  De Lage Landen waren gewikkeld in een wrede, bloedige en verwarrende oorlog die onze gewesten verscheurden.  Letterlijk en figuurlijk.  De godsdienstoorlog tussen Roomsen en Hervormden was de aanleiding voor een bittere machtstrijd.  Toevallig ben ik deze dagen aan het lezen in het magistrale werk van Louis-Paul Boon: 'Het Geuzenboek' - een turf van een boek trouwens.  Het was ook het laatste werk van deze grote Vlaamse schrijver die heel deze periode onverbloemd en op z'n 'Boons' uit de doeken doet.  Onze Vlaamse steden liepen leeg en velen ging op de vlucht naar het Noorden.  Zo was Goes vanaf 1455 ook één van de favoriete vestigingsplaats voor uitgeweken Maneblussers.  Veel sporen zijn hiervan niet meer terug te vinden.  Alleen mogen we toch even trots vermelden dat Mechelaar Simon Waghevens in 1484 de opdracht kreeg om zeven klokken te gieten voor de Maria-Magdalenakerk.(klokkengieten was namelijk een Mechelse specialiteit!)  Slechts vier werden voltooid.  De klok met de naam 'Merten' die de wapenschilden van Goes en Mechelen droeg, werd een drietal eeuwen later verplaatst naar de stadhuistoren voor ze in 1943 defintief werd verwijderd...

 

(Goes.  Maria Magdalenakerk)

De kerk is nu trouwens geen dienstdoend gebedshuis meer, maar wordt gebruikt als expositieruimte. 

Niet alleen aan het Goestse centrum maar ook aan het dorp 'Heerhendrikskinderen dat tot dezelfde gemeente behoort, leverde een Mechelaar een klok.  Adriaan Steylaert goot in 1579 een luidklok voor de kerktoren, maar ook in 1943 werd deze afgevoerd...

 

(Goes)

 

Het is heerlijk fietsen in dit prachtig stukje Nederland omgeven door Ooster-en Westerschelde: een prachtig ruim landschap met akkers, weiden, dijken, sloten en polders...  Dat hebben we dan ook op onze mini-vakantie in Zeeland gedaan.  Ettelijke kilometers zitten in de benen.  En nu was het niet zo dadelijk dé bedoeling om op zoek te gaan naar Mechelse links... Maar nu we er toch waren was het wel een leuk tussendoortje om ze op te sporen.  Ere wie ere toekomst: het handige boekje dat stadsgids Lucas Van de Leur ooit schreef: 'Spotting Mechelen in Nederland' was hiervoor een bruikbaar instrument.

Aan de overkant van de Oosterschelde, voorbij de lange Zeelandbrug zien we de contouren van Zierikzee op Schouwen-Duiveland.  We waren hier vroeger al enkele keren.  Zierikzee is dan ook één van onze lievelingsplekjes in deze waterrijke hoek van onze Noorderburen.  Het historische stadje ademt gewoon geschiedenis.  Je kan er uren ronddwalen langs pleinen, door oude straatjes en langs de haven...  Maar voor ons Mechelaars trekt natuurlijk vooral de Sint-Lievensmonstertoren de aandacht.  Deze 'Dikke Toren' zoals hij familiair wordt genoemd, ontstond op de tekenplank van de Mechelse bouwmeester Andries Keldermans.  De naam Keldermans klinkt als een klok, en niet op weinig plaatsen verrezen bouwwerken van dit geslacht van architecten.  Bijzonder aan deze nooit voltooide toren van 57 meter is dat je hierin haast een kopie herkent van onze Sint-Romboutstoren!

 

(De Zeelandbrug over de Oosterschelde tussen Beveland en Schouwe-Duiveland waarop Zierikzee ligt)

(Sint-Lievensmonstertoren Zierikzee)

 

De Keldermansen waren niet alleen actief in Zierikzee.  Dat waren ze ook in Middelburg op Walcheren - de hoofdplaats van de provincie Zeeland.  Ook dit is een bijzonder mooie en gemoedelijke stad en ze herstelde zich langzaamaan van de grote schade na de laatste wereldoorlog.

 

(Middelburg vanop 'de Lange Jan')

 

In de tweede helft van de roerige 16de eeuw was Middelburg een relatief kleine stad.  Met 7000 inwoners was ze zowat vier maal kleiner dan Mechelen.  Maar het kan verkeren.  Rond 1620 telde Middelburg al 30 000 zielen en was de bevolking van onze stad geslonken tot 11 000 burgers.  Vele 'nieuwe' inwoners van Middelburg kwamen uit het stilaan ontvolkte zuiden.  Onder hen bevonden zich vele Mechelaars.  Velen bleven er, of trokken verder Noordwaarts.  Ze werden in Middelburg schipper, handelaar, geneesheer of zelfs poorter.  En Mechelaar Gaspar van der Heyden werd er een belangrijk Calvinistisch voorman.

 

(stadhuis Middelburg)

 

Andries en Mathijs Keldermans - jawel: weer uit dat beroemde geslacht - hebben het 13de eeuwse stadhuis opgetrokken, en hun nazaten Antoon en Rombout verfraaiden het bij het begin van de 16de eeuw.  Hierbij werd het ook vergroot en uitgebreid.  Ze waren niet alleen bouwheren, maar ook nog bedrijvig als beeldhouwers, en de 25 beelden in de nissen van de gevel zijn van hun hand en deze van een andere Mechelaar Michiel Ywijnszone.  Ze tonen de graven en gravinnen van Zeeland.  Bij de restauratiewerken op het einde van de 19de eeuw werden de beelden echter vervangen.  Na een brand in 1940 werd het stadhuis grotendeel herbouwd.

 

(stadhuis Middelburg)

 

Het is een prachtig stadhuis...  Even voordien had ik het nog bewonderd vanop de Lange Jan - de 85 meter hoge klokkentoren van de Nieuwe Kerk.  Mechelaar Peter Waghevens (ook weer een gekende naam) kreeg in 1515 de opdracht voor het leveren van een voorslag, die...nooit geleverd werd.  Maar een nazaat, Medard Waghevens verkreeg later dezelfde opdracht doorgeschoven.  Van het gemaakte klokkenspel heeft echter geen enkele klok de tand des tijds doorstaan.  Ook geen van de klokken die nadien door Maneblussers Joris I Waghevens en Willem Van der Putten werden gegoten.  Jammer.

 

(De Nieuwe Kerk met klokkentoren Lange Jan, en stadhuis gezien vanuit deze klokkentoren...)

 

Ik loop de kerk binnen en mijn aandacht wordt getrokken door een monumentaal marmeren praalgraf voor de admiralen Johan en Cornelis Evertsen - gebeeldhouwd door Mechelaar Rombout Verhulst tussen 1680 en 1682.  Het sterk verwaarloosde monument werd in 1818 grondig gerestaureerd, en... misschien is het sinsdien niet meer helemaal authentiek.  Rombout Verhulst was nog op meerdere plaatsen actief in Nederland, zoals in Leiden en Amsterdam...

 

 

Nog even vermelden dat Antoon Keldermans in 1485 een stenen galg met leeuwenkoppen maakte in opdracht van de stad, en dat Matthijs Keldermans 8 jaar later een stenen schandpaal voor de Grote Markt vervaardigde.  Ze namen dus zowat alle opdrachten aan blijkbaar.

'Onze' Margareta Van Oostenrijk hield in Middelburg in 1507 haar Blijde Intrede.  Het was dan ook één van de belangrijkste steden van Nederland op dat moment.

in de 17de en 18de eeuw werd Middelburg een belangrijk productiecentrum van goudleer.  En dat kon alleen maar omdat Mechelaar Johannes Haesenbergh hier een atelier had opgestart.  Goudleer was immers ook zo'n gegeerd Mechels kunstambacht.

 

(Arnemuiden bezit een historische scheepswerf...)

 

We fietsen verder naar Arnemuiden.  Misschien is het rustige plaatsje van vandaag nog wel gekend door het beroemde liedje 'de klokken van Arnemuiden'. Maar wist je ook dat deze veel bezongen klokken van Mechelse origine waren.  Het klokkenspel voor deze kerktoren was eigenlijk bedoeld voor de abdij van Roosendael en ze werden gegoten door Peter I Van den Ghein.  Maar het werd door de Geuzen in beslag genomen en naar Arnemuiden overgebracht.  Niet alle klokken van toen zijn nog in de beiaard te vinden.  Eentje kwam terecht in het beiaardmuseum van Asten en 3 andere in het Rijksmuseum van Amsterdam.

 

(Veere)

 

Eén van de allergezelligste plekjes op Zeeland is Veere.   Nu ligt de ooit zo belangrijke stad aan het Veerse Meer.  Het is verworden tot een levendig, dorps stadje dat grote aantrekkingskracht uitoefent op toeristen.  In de 16de eeuw kwamen tal van Mechelaars naar hier afgezakt.  Niet minder dan 35 Mechelse families werden hier geteld en Wolfert van Borselen, heer van Veere in de 15de eeuw nam als ridder van het Gulden Vlies deel aan het kapittel in de Sint-Romboutskathedraal in 1492.  Maar...zijn wapenschild kunnen we er nu niet meer terugvinden.

 

  (De Grote Kerk van Veere)

 

De Grote Kerk van Veere werd in de 15de en 16de eeuw uitgebreid door Antoon en later door Rombout Keldermans.  Nu is ze ook niet meer in gebruik als kerk maar als tentoonstellingsruimte.

Het stadhuis van Veere is een pareltje!  Het dateert uit 1474 en behoort tot de Top-100 van de Nederlandse monumenten.  Ooit sierden een 7-tal beelden de nissen van de gevel die gemaakt werden in het Mechelse atelier van Michiel Ywijns die trouwens een schoonzoon van Anhonis I Keldermans was, die bouwmeester was van de Veerse Grote Kerk.  Ze stellen een aantal leden van het geslacht van Borsele voor.  Oorspronkelijk waren de beelden gepolychromeerd, en hier en daar kan je er nog sporen van aantreffen.

 

 

(stadhuis Veere)

 

Tussen 1931 en 1934 werd het stadhuis grondig gerestaureerd en werden de beelden vervangen door nieuwe die helemaal niet meer leken op de oorspronkelijke.  De in 2012 sterk verweerde beelden werden 7 jaar geleden uit hun nissen gehaald en hun toekomst is nog onzeker.  De Mechelse beelden werden naar de beeldenzaal van het museum De Schotse Huizen overgebracht.  Ze werden behandeld zodat verder verval een halt toegeroepen is.  De beeldengroep is om meerdere redenen uniek omdat uit vele laat-gotische stadhuizen de beelden verdwenen zijn, en ook omdat ze helemaal volledig is.  Ze tonen ook niet de hoogste gewestelijke gezagsdragers van die tijd maar wel de plaatselijke heren en vrouwen waarmee het stadsbestuur zijn trots en zelfbewustzijn wou etaleren.

 

 

 

(museum De Schotse Huizen)

 

Veel tijd om het museum te bezoeken hadden we niet.  We dienden nog heel wat kilometertjes af te leggen per fiets.  Maar toch wil ik er even binnenlopen.  Later kom ik wel eens terug voor een uitgebreider bezoek.  Aan de balie leg ik uit dat ik als Mechelaar nu speciaal kom voor deze beelden die in een afzonderlijke zaal staan opgesteld.  Als ik even later die zaal betreed bots ik - wat een toeval - op onze burgemeester Bart Somers en zijn echtgenote Miet, die eveneens als wij als toeristen-op-doorreis door een stukje Nederland aan het trekken zijn.  Een toffe verrassing.  Ik ken de passie van onze burgemeester voor zijn stad en haar geschiedenis...  En zo staat deze chauvinistische Mechelaar oog in oog met onze niet minder chauvinistische burgervader in dit Zeelandse stadje met rondom ons 7 stenen getuigen van Mechelse makelij...

Zeeland: een uniek stukje Nederland op een boogscheut van Mechelen.  Bezoek het beslist.  Maar nu moeten we verder.  We willen in Yerseke mosselen en oesters gaan proeven... 

 

tip:

Natuurlijk is Zeeland perfect bereikbaar per auto, maar ook vanuit Mechelen per trein zijn Goes, Middelburg en Vlissingen eenvoudig te bereiken.  Hotel Katoen in Goes was onze uitvalsbasis en is aan te bevelen.  Fietsverhuur is er mogelijk