(foto's: Jan Smets)

Ooit meende een stevig beschonken Mechelaar onze toren te zien branden...Niks was minder waar.  De nevel en de maan zorgden voor de al even benevelde kerel voor een illusie die ons tot vandaag als Maneblussers laat betitelen.  Als het bier is in de man...Jawel.  Je kan verder aanvullen.  Bier gaf altijd een zeker plezier..., maar het bracht  ook ellende mee.  Drankmisbruik zorgde soms voor serieuze sociale problemen.  Bier: het lijkt of het er altijd al was.  In lang vervlogen tijden dronk iederéén het.  Het was immers een veilig drankje omdat het water voor het brouwen gekookt werd.  En...; niet besmet dus.  Je dronk het van 's morgens tot 's avonds.  24 uur op 24 uur.  Eén tot twee liter 'per kop'.  In Mechelen telde men in de 16de eeuw tot 180 brouwerijen!   En de Dijlestad had enorm veel volkscafés.  Die tijd is voorbij, maar met de laatste zomerwandeling van dit seizoen van Mechelenbinnenstebuiten werden we terug gekatapulteerd naar weleer.  Zowel vorige zondagnamiddag als woensdagavond gingen we op stap met gidsen Liljan Maes en Annik Vleminckx.  Het werd een leuke én leerzame wandeling van een drietal uurtjes, met...hoe kan het ook anders een verfrissende stop in die enige brouwerij die onze stad nog heeft: Het Anker! 

Zoals meestal werd de aftrap gegeven op de IJzerenleen voor een weer talrijk opgekomen publiek.

Bier... We dronken het in vervlogen eeuwen van de ochtend tot de avond.  Zo ging dat.  Vandaag is de consumptie in dalende lijn.  Alhoewel we nog steeds zo'n 70 liter per man en per jaar soldaat maken.  Wel zie je een aantal verschuivingen.  In de horeca neemt het verbruik af, maar winkels verkopen nu meer bier.  En dit heeft verschillende redenen.  De verscherpte controles op alcoholvebruik in het verkeer is daar eentje van.(denk aan de BOB-campagnes die werden gestart in 1995)  Er zijn nog andere belangrijke redenen.  De concurentie met andere populaire alcoholische dranken is er nog zo één.  En ook de 'vergrijzing' van de markt moet je in rekening brengen.  De klassieke pintjes worden niet weinig vervangen door speciaalbieren van hoge gisting.  Dit doet de totaliteit van het bierverbruik dalen...

Sinds 2016 is de Belgische biercultuur uitgeroepen tot immaterieel erfgoed.  Dat is een titel die kan tellen.  Het is een stevige ondersteuning en zorgt voor bescherming van dit culinaire erfgoed.

Wat is een 'café'?  Wanneer mag je spreken van een 'café'?  Goh...da's moeilijk te bepalen.  Wanneer is een drankgelegenheid een café, en wanneer een brasserie of iets dergelijks?  Deze moeilijkheid tot omschrijving maakt een telling niet zo eenvoudig.  Gids Annik waagde er zich toch op, en kwam tot de slotsom dat onze stad nog zo'n 90 cafés telt: in het centrum en daarbuiten.  Maar het is inderdaad een waarheid als een koe: het échte volkscafé is aan het verdwijnen.  We tellen er niet meer zoveel.

We kijken wat rond op de IJzerenleen en ons oog valt op de leegstaande 'den Bridge' waar tot voor enkele jaren Irma-van-den-Bridge aan de tapkraan stond.  Na haar overlijden stopte de zaak die voordien ook al bekend stond als 'Cave du Munich'...

Het is maar één voorbeeld...

We wandelen naar de Guldenstraat.  Het is nog moeilijk voor te stellen hoe de verdwenen gebouwen van brouwerij LAMOT hier het straatbeeld hebben bepaald.  De bekende brouwerij sloot in 1994 de deuren.  De aan de Guldenstraat gelegen panden kwamen in 2000 onder de sloophamer terecht...

We belanden op de Korenmarkt...  Hier lag de kiem voor het brouwen en het bier.  Immers: hier werd het graan verhandeld.  Niet alleen voor de bakkers, maar ook voor de brouwers het broodnodige ingrediënt

Hier op de Korenmarkt waren uiteraard ook tal van cafés te vinden.  Volkscafé 'd'Autobus' is verdwenen en nu is in dat gebouw een pop-upzaak opgericht, dat momenteel wordt ingenomen door restaurant 'de Partage'.  Maar: de Stille Genieter is terug van weggeweest.  Het populaire café met zijn ontelbare biersoorten is van de Nauwstraat naar hier verhuisd.  Tot jolijt van zijn vele fans.

Opmerkelijk is ook dat in deze tijden een café al eens een gedeelde functie krijgt: denk maar aan het repair-café, of denk aan de Mechelse invulling in de Hoogstraat: 'Peleton de Paris': drankgelegenheid en fietswinkel tegelijk...

Een klassiek voorbeeld van volkscafé is nog steeds 'den Antverpia' op de hoek van Korenmarkt en Adegemstraat.  De sfeer van de jaren vijftig is gebleven.  Alles ademt nog de geest van toen uit.  En zo wil de uitbater dat ook.  Op een zijraam vat een tekst het samen:

Ik voel me toch een tikkeltje vereerd dat deze tekst die ik ooit neerpende in mijn artikeltje over dit volkscafé en zo verscheen op Mechelenblogt, hiervoor werd gerecycleerd...

We hebben allemaal nog wel bepaalde beelden van een ouderwets café: stel je zo'n bruine toog met twee geringde leeuwenkoppen voor...daarachter de spiegels met schabbekes... Op de tafels den assenbak, nen boek kaarten misschien...  Op den toog een pot met hardgekookte eieren, of pekelharing... En met volkspelen als 'ne vogelpik'...

Verdwenen...

Maar tot vandaag hangt in de cafés nog steeds het reglement van 1939 omtrent de beteugeling van de dronkenschap.

Want inderdaad: bier gaf niet alleen plezier, maar het drankmisbruik zorgde ook voor sociale problemen en was niet weinig een aanslag op het 'volksgeluk'.  Er werd al veel eerder ingezien dat 'alcohol den man in het verderf kon storten'...

Annik vertelt het ons in de Stoofstraat waar vroeger 'de stoof' stond: een bad avant la lettre - zorgend voor de lichamelijke hygiëne.  Niet zelden ging dit over in 'lichamelijk' vertier.  Je moet weten dat je hier in de vroegere havenbuurt van de stad bent, en...dat bracht ook al eens prostitutie mee en cafeetjes van lichter allooi....

Maar dit terzijde.  Annik toont ons kopies van oude prenten waarin gewaarschuwd werd voor het drankmisbruik én over de rol van de vrouw in de strijd hiertegen!

We zijn op de Haverwerf aanbeland.  Hoewel brouwerij LAMOT al in 1994 de boeken sloot, wordt de herinnering aan dit ooit zo grote bedrijf hier nog levendig gehouden.  Stukken van de brouwerij zijn nu omgeturnd tot congrescentrum.  Dat weten we wel.  Maar de naam LAMOT is nog altijd 'aanwezig'. 

In 1627 moet hier al een brouwerij gestaan hebben: 'De Kroon'.  En vanaf 1855 komt de uit de Rupelstreek afkomstige familie Lamot op de proppen die deze brouwerij overnemen.  Charles en Richard, twee neven, doen dit met verve, maar zoals het wel in meerdere families gebeurt, ontstaat er ruzie en Richard start aan de overkant van de Dijle, op de Vismarkt brouwerij 'De Dijle'...  De geschiedenis van LAMOT is lang en boeiend.  Ik ga ze niet helemaal uit de doeken doen hier.  Misschien wel te vermelden is het feit dat Cesar Lamot  in 1922 start met het brouwen van bier met lage gisting.  Later zal Louis Lamot zijn bieren schoeien op Engelse leest.  Na WOII gaat men op stage in Amerika, en men leert gepasteuriseerd bier maken.  LAMOT is een succesverhaal, en de brouwerij breidt uit als een inkvlek in dit havengebiedje.  Beetje bij beetje worden al de panden in de omgeving opgekocht, en de afgebrande gebouwen van bloemmolens Nielsen op de naburige Zoutwerf dienen om de camions te stallen.  LAMOT neemt 13 brouwerijen in onze stad over, waaronder brouwerij JACOBS, waar we later op de wandeling nog aan een restant  zullen voorbij gaan.  In 1978 barst de brouwerij helemaal uit haar voegen en vertrekt grotendeels naar Mechelen Zuid.  Dan gaat het bergaf.  Vanaf de jaren tachtig wordt LAMOT overgenomen door Piedboeuf...  Het is het begin van het einde.  De overname door Interbrew geeft de doodsteek aan de ooit zo succesvolle brouwerij...

Zo rest nu alleen nog brouwerij Het Anker in onze stad.  De brouwerij van Charles Leclef is méér dan verankerd in Mechelen.  Het verhaal van de Gouden Carolus is bijzonder succesrijk.  En zopas, voor de tweede keer won men de publieksprijs!  Het is één van de zovele prijzen die Het Anker al mocht binnenrijven!

We staan nu op de Vismarkt: de Mechelse uitgangsbuurt bij uitstek.  Het is een leuke plaats om even de geschiedenis van de pils uit de doeken te doen.  Dit verhaal start in het Tsjechische Pilzen waar dit soort  bier in 1842 werd geboren, en van waaruit het de wereld veroverde.  Ook het bier schenken in een glas is een nieuwigheid.  In ons land zou Cristal Alken de eerste pils worden.  We schrijven dan 1928.

Op het einde van de 19de eeuw komt de koelkast op de proppen.  IJskelders zijn niet langer meer nodig en het pilsbier kan zo beter bewaard worden...

Op de Vismarkt staan we vlakbij eetgelegenheid 'De Cirque'.  Vroeger was hier een café met dezelfde naam te vinden.  Later werd het ''t Zinkend Schip'...  Lang was de Vismarkt een hippiebuurt met legendarische cafés als De Verloren Zoon...   Het Ankertje aan de Dijle heette in vroegere tijden 'de drij sloepen'.   Café den Akker wacht nu op herbestemming.  De cafébaas begon in de Nauwstraat een nieuwe zaak onder de naam 'De Wei'...

Zaken komen en zaken gaan...

We lopen voorbij het AB-straatje, in het verlengde van Melaan en Jef Denijnplein.  In dit korte stukje straat waren ooit verschillende brouwerijen gevestig.  Maar nog steeds is het een raadsel wie nu 'A' en wie nu 'B' was...  PS: Op de Melaan is het Scheppersinstituut prominent aanwezig.  Wist je dat stichter Mgr.Scheppers stamde uit een erg belangrijke Mechelse brouwersfamilie?

We stappen naar het Groot-Begijnhof en passeren de Vrouw van Mechelenstraat...  We worden opmerkzaam gemaakt op een halfvergaan muuropschrift: 'In den Engelsen sportman'...

We zijn nu op het Begijnhof aangekomen.  We lopen door de Conventstraat.  Ik weet dat hier ooit betovergrootouders van mij - Vader Janneke (Derweduwen) en Moeder Louiske (Bauwens) er het cafeetje 't Doppenspel hebben uitgebaat...

De begijnen kregen in 1477 van de Bourgondische hertog Karel de Stoute de toestemming om bier te brouwen die zij konden schenken aan de zieken in hun krankenhuis. 

Begijnen zijn er lang niet meer.  Juist op de dag van de wandeling stierf 25 jaar geleden het laatste Mechelse begijntje...

Begijnen zijn verdwenen...  Maar het bier is op het begijnhof een langer leven beschoren... Brouwerij Het Anker gaat verder op de eeuwenoude traditie.  In 1872 namen broer en zus Van Breedam de brouwerij van de begijnen over.  Onder de familienaam Van Breedam-Boonaerts werd gebrouwen, maar reeds in 1904 verkoos men de naam Het Anker.

In 1912 werd de mouterij gebouwd, waar nu de whisky wordt gelagerd.

In 1958 deponeert Michel Van Breedam de Gouden Carolus.  Ook het verhaal van deze puur Mechelse brouwerij is uiterst boeiend.  Loop maar eens mee op een gegidste wandeling in deze brouwerij, en je zal nog meer te weten komen over Het Anker dat bieren brouwde als Toison d'or, de Mechelsen Bruynen, enz..., en hoe Charles Leclef in 1990 de wat zieltogende brouwerij overnam van zijn oom.  Met hem staat de vijfde generatie aan het roer, en de zesde staat klaar...

Terloops vertelt Annik nog over het zogenaamde 'lekbier': over het slappe brouwsel waarbij het kokend water maar efkes door de hop ging...  Over bier valt zovéél te vertellen...

We gaan richting Stassartstraat.  Hierbij komen we voorbij de Schoutetstraat waar ooit brouwerij De Posthoorn gevestigd was...

Jammer is het om te zien hoe het fraaie, gebogen glasraam van een vroeger café dat behoorde aan brouwerij Jacobs er bijstaat...  Het verval gaat steeds verder.  Hopelijk wordt het ooit gerestaureerd.  Gelukkig is een soortgelijk glasraam in de Koolstraat nog intact!

Brouwerij Jacobs was vroeger te vinden aan de Winketkaai en werkte samen met tal van Mechelse herbergen.  Dat was niet steeds een succesverhaal en brouwer Jacobs ging later alleen verder.

Aan de overkant bevond zich ooit danszaal SCALA.  In 1889 werd deze chique zaak opgericht onder de naam 'de Schala': schrijffout of een Mechelse interpretatie van de naam?  Het was een prachtig danspaleis dat feeëriek moet verlicht geweest zijn in een tijd dat electriciteit nog niet alom aanwezig was in de stad.

Ook de militairen van kazerne Dossin kwamen er al eens hun beentjes uitslaan.  tenminste tot 12 uur: want dan ging de tap toe...

In 1944 was het definitief gedaan met de SCALA.  Een V1-bom maakte een einde aan de danszaal die ondertussen de Magic was gaan heten.  Later zou onder deze naam een garage ondergebracht worden in het pand.

Ook in de Merodestraat waren tal van cafeetjes te vinden.  En ook hier kwamen militairen vaak over de vloer.  Ook kazerne Baron Michel was niet ver uit de buurt.  Typische soldatencafés verrezen hier, en ook uitzuipmeisjes kon je hier vinden...

Een heel ander verhaal is dit van de ooit reusachtige brouwerij Chevalier Marin - de Zeeridder.  dat het hele binnengebied besloeg tussen Befferstraat, Veemarkt en Groot-Seminarie.  Niks rest hiervan nog.  Niks is gebleven van deze brouwerij en de aanpalende brouwerij Het Hoefijzer.  Alléén één muur nog...  Een sociale woonwijk kwam er in de plaats van de gebouwen en tuinen.  Naast de brouwerij - waar nu een begrafenisondernemer zaken doet - bevond zich afspanning De Tent...

Op de Veemarkt is er nog altijd volkscafé 't Pleintje...  Ook nog een zeldzaam overgebleven volkscafé...  En wie kent het verderop gelegen 'd'Hanekeef' niet?  Pure nostalgie tot het 'spaarkaske' toe...

Zo zijn we op het eindpunt van onze wandeling gekomen.  Op de Grote Markt waar alles in gereedheid wordt gebracht voor Maanrock (waar ook ettelijke liters bier zullen verkocht worden...) babbelen we nog even door over cafés Den Amitié waar op de toog ooit ramenas te vinden was, en waar een mooie waardin er voor zorgde dat de stadsbestuurders graag over de vloer kwamen..., en over café Glasgow, uitgebaat door stervoetballer Torke Lemberechts... (hij was trouwens niet de enige voetballer die een café begon: denk aan Staf Sels op de Steenweg...).  Enne: ken je de Royal nog, later door Raymond Ceulemans uitgebaat en nu verder leeft onder de naam 'De Mèt'...

Eindeloos zou je hierover nog kunnen doorgaan!

Maar misschien moet je deze wandeling volgend jaar maar eens meestappen?  Mechelenbinnenstebuiten herhaalt deze in juni!

Meer over de wandelingen van Mechelenbinnenstebuiten:

www.mechelenbinnenstebuiten.be