(foto's: Jan Smets. li: Sofie Stevens. re: Elfi Hermans)
Sinds een paar weken is een gedeelte van de Sint-Janskerk terug opengesteld voor het publiek. Er is al flink wat restauratiewerk verzet. Als de werken helemaal zullen afgerond zijn, krijgen we er weerom een pareltje van een monument bij. Wie zich de grauwe kerk nog kan voorstellen, zal versteld staan van het resultaat. Het kerkinterieur oogt fris, hagelwit en monumentaal. Nadat er in 1990 dringende herstelwerken aan het dak gebeurden, werden tussen 2008 en 2011 de gevels aangepakt én de glas-in-loodramen. Tegelijkertijd werd het vooronderzoek voor de interieurrestauratie opgestart. De gotische Sint-Jan-Baptist-en-Evangelistkerk, zoals ze volledigheidshalve heet, profiteert mee van de meerjarige subsidiëringsovereenkomst voor de historische kerken in de binnenstad. In 2011 werd hiertoe besloten. Deze namiddag kregen de Vrienden van Sint-Rombout al een exclusieve primeur! De leden van de vereniging kregen de kans om deskundig tekst en uitleg te krijgen over de bouwgeschiedenis van de kerk én de restauratiewerken. Het waren twee 'straffe' dames die, weliswaar bescheiden maar met veel vakkennis en enthousiasme, het talrijk opgekomen publiek gidsten doorheen deze boeiende materie: Sofie Stevens, superviserend architect van de stedelijke dienst monumentenzorg en Elfi Hermans, projectarchitect bij Architecten Beeck & Hermans.
Zowat zestig geïnteresseerden waren op de uitnodiging ingegaan. En dat mag beslist een succes worden genoemd. Ook volgende zondag wordt nog zo'n bezoek aan de kerk georganiseerd.
De Vrienden van Sint-Rombout tellen ongeveer 150 leden. In 1989 werd de vereniging opgericht door kanunnik E.Goffinet, de toenmalige voorzitter van de kathedrale kerkfabriek. Het doel van de vzw was het bevorderen van de artistieke en culturele uitstraling van de kathedraal.
In 2002 werden onder impuls van deken Van Hertbruggen de doelstellingen uitgebreid en werden ook andere historische kerken betrokken bij het initiatief.
In 2011 werd de vzw voor de derde keer hervormd. In plaats van zich te beperken tot de Mechelse kerken richt de vzw zich tot al het religieus erfgoed van, in en rond Mechelen. De grootste zorg gaat hierbij naar het bewaren, restaureren en ontsluiten van kleinere objecten die door de mazen van het net vallen bij de grote restauratiewerken. Voorbeelden zijn ondermeer de lijkblazoenen van de kathedraal, processievaandels, plaasteren beelden, luidklokken, het beeld van Franciscus Xaverius van de Xaverianenkring, het madonnabeeld op de hoek van Bruul en Korte Schipstraat, enz...
Patrick De Greef van de Vrienden van Sint-Rombout:
...en dat kunnen we verwezenlijken door de lidgelden en de giften van onze leden. Dankzij die bijdragen slagen we er in. Zo wordt nu een schilderij uit de OLV-over-de-Dijlekerk van Sonnemans gerestaureerd, dat fragmenten uit het leven van Sint-Norbertus laat zien. We doen dat in partnership met de provincie Antwerpen én de kerkfabriek van OLV-over-de-Dijle. En op de zolders van de kathedraal ontdekten we een wel heel belangrijk schilderij van de school van Van Dijck. Maar het verkeert in hele slechte staat. Ook dat willen we nu laten restaureren. We proberen dit via de Boudewijnstichting te doen én met de giften die we hopen te ontvangen...
Wie ook zijn steentje wil bijdragen door lid te worden van de Vrienden van Sint-Rombout, kan dit doen door contact op te nemen: info@vsrmechelen.be Lidmaatschap kost 30 Euro of je kan een vrijwillige bijdrage storten op BE 19 7310 1422 3912
Beslist doen, fiere Mechelaar! Je steunt er een schitterende vereniging mee, helpt mee aan de bewaring en restauratie van ons patrimonium en kan met de Vrienden regelmatig boeiende bezoeken of voordrachten bijwonen!
Patrick De Greef kent de Sint-Janskerk als zijn broekzak. De historicus en stadsgids had reeds als jongeling erg veel belangstelling voor deze kerk. Als 14-jarige, toen hij schoolliep in het Sint-Romboutscollege, geraakte hij geboeid door de geschiedenis van Sint-Jan. Het was in die periode dat de archieven van de kerk werden overgebracht naar het aartsbisschoppelijk archief dat toen in de Refugie van Sint-Truiden was ondergebracht. Met jeugdig lef trok hij zijn stoute schoenen aan en ging daar aankloppen. Vier jaar lang ging hij er alle vakanties daaropvolgend naartoe om ze te bestuderen. Toen Patrick later naar de Leuvense universiteit ging, ging zijn thesis over de Oratoren, die een tijdlang deze kerk bestuurden. En zo ging het ene verhaal over in het andere... Sint-Jan werd een rode draad doorheen het leven van Patrick De Greef...
Toen een tiental jaar geleden een bouwhistorische studie werd gemaakt die de restauratie van deze kerk moesten mogelijk maken, werd hij hierbij actief betrokken.
Het interieur van de kerk met zijn vele kunstvoorwerpen die door de overheid werden erkend als cultuurgoed, heeft in de 19de en 20ste eeuw weinig veranderingen ondergaan. Het lag dan ook voor de hand dat de huidige restauratie het herstel van de achttiende-eeuwse sfeer beoogde. Tijdens de werken kwamen evenwel enkele spectaculaire muurschilderingen uit het begin van de 16de eeuw aan het licht. Gezien hun bijzondere artistieke waarde zullen ze zichtbaar blijven en worden ze in tegenstelling van de kerk niet witgekalkt...
Soms is het moeilijk om een keuze te maken naar welke tijdsperiode men teruggrijpt voor restauratie. Dat is iets wat ook architecte Elfi Hermans me later weet te vertellen.
De muren van Sint-Jan spreken van geschiedenis... Ze schragen een lange bouwgeschiedenis... Nieuwe details werden ontdekt en verborgen elementen kwamen boven water... Wat leert ons dit indrukwekkende gebouw? ...
Sofie Stevens van Monumentenzorg volgde de restauratie van bij het begin. Ze vertelt het publiek hierover. En ze surft met ons mee door de bouwgeschiedenis van Sint-Jan... Graag verwijst ze voor meer info naar de boeiende brochure van de laatste Open-Monumentendag.
Er gebeurden reeds vooronderzoeken in 2008. En een proefrestauratie. Op de eerste verdieping achter het orgel werden wandgrote schilderingen aangetroffen in extreem goede staat. Ze zijn zelfs uitzonderlijk voor de Nederlanden. Veel van die wandschilderingen werden later in vele gevallen witgekalkt. Deze- die Sint-Christoffel en Sint-Joris uitbeelden - zijn gelukkig bewaard. Wellicht omdat ze zich op een minder zichtbare plaats bevonden. Maar toen ze werden geschilderd kon men ze wél van beneden in de kerk aanschouwen. In een nieuwe gegidste wandeling die binnenkort wordt uitgetekend, worden deze schilderingen ook bezocht (net zoals deze in het Schepenhuis en Sint-Rombouts). Sint-Christoffel was een belangrijke heilige voor de mensen uit de 15de eeuw. Hij beschermde je tegen de 'slechte dood'. Als je deze figuur zag bij het binnenkomen was je er van verzekerd dat als je die dag zou doodgaan, je sterven 'veilig' was...
(Sint-Christoffel...)
(fragmenten van muurschilderingen uit de vroegste bouwperiode van de kerk, aangetroffen in het hoogkoor...)
Het begin van de bouwgeschiedenis van de kerk moeten we situeren voor 1400 toen hier een kleine en lagere kapel werd opgericht. Maar op het einde van de 14de eeuw tot het midden van de 15de eeuw werd deze kapel fors uitgebreid. Rond 1450 was het grootste deel afgewerkt.
De kerk heeft een heel erg rijk interieur. En we zien hierin de invloed van de Bourgondische periode. De muurschilderingen werden in zogenaamde 'internationale stijl' uitgevoerd. Typisch voor dat tijdperk.
In de late 15de eeuw werd het hoogkoor vergroot én verhoogd met een tiental meter. De sacristie werd bijgebouwd.
In 1447 vestigde de weduwe van hertog Karel de Stoute zich in onze stad, en haar aanwezigheid had zeker invloed op de rijkdom van de kerk. De kerk werd verder uitgebouwd en in de renaissance die later volgde gebeurden nieuwe belangrijke afwerkingsfases. De aankleding werd steed luxueuzer. Persbrokaten verfraaiden de kerk. Je kan dit alles lezen en bestuderen op de in de kerk aanwezige infoborden.
Bij de restauratie werd ook een grafkelder uit 1509 aangetroffen...
In 1546 ontplofte de Zandpoort - een ramp voor onze stad. Maar of dit invloed had op de kerk is niet geheel duidelijk. Wél is het zo dat slechts twee jaar later de sacramentskapel werd bijgebouwd.
En dan komt de barok... Uit die periode dateren ook versieringen met goudleer (we kunnen hiervan nog fragmenten aantreffen in toonkasten in de kerk)
De Grote Raad die ondertussen zetelde in het voormalige paleis van Margareta van Oostenrijk, bestelde bij P.P.Rubens de beroemde triptiek 'De aanbidding der wijzen' voor het hoofdaltaar.
Vanaf de tweede helft van de 17de eeuw beheerden de Oratoren de Sint-Jansparochie. Zij verfraaiden de kerk verder naar de smaak van die tijd. Ook werd veel waardevol nieuw meubilair gekocht. Het interieur werd witgekalkt, en zo verdween veel van de voormalige rode afwerking. Er komt een monumentaal koorgestoelte, biechtstoelen, een nieuw orgel...
Nadien zullen de Franse stijlen die toen in de mode kwamen invloed hebben op afwerking en interieur. De kerk wordt 'gemoderniseerd'. In 1722 lieten de Oratoren een stucplafond aanbrengen en een rond schilderij in de viering, dat nog niet zo lang geleden vakkundig werd gerestaureerd.
De prachige kerkmeestersbanken (topstukken!) werden in de Sint-Jan geplaatst. Het hoogaltaar waarin de Rubens hing, werd vervangen door het huidige. Ook het orgelbuffet wordt in die tijd gerealiseerd.
Hoe langer hoe meer begon de kerk er uit te zien zoals wij die nu nog kennen.
In de 18de eeuw worden de Oratoren door de Fransen verdreven. De kerk moest een tijdlang sluiten...
In de 20ste eeuw 'knapte men de kerk op' naar de toenmalige smaak. Imitatie-natuursteen werd op de muren aangebracht.
Voor de restauratie werd nu teruggegrepen naar het uitzicht van de late 19de eeuw...
(een glimp van de nog aan de gang zijnde werken in het kerkschip...)
(het nu nog afgeschermde kerkschip)
Het totaalbedrag van de restauratie: 2 390 000 Euro. Restauratiepremie: 2026000 Euro. Het stadsaandeel: 364 000
De slechte staat van de vieringtoren zorgde voor wat obstakels en extra kosten.
Elfi Hermans:
De restauratie die in fases verloopt is nog volop bezig maar een gedeelte van de kerk werd nu opengesteld. Nu kan je al in het hoogkoor, de sacramentskapel en de sacristie. De grauwe, vervuilde kerk, met slecht pleister-en houtwerk, vochtschade... ziet er nu helemaal opgefrist uit. De rest van de kerk is nu nog afgesloten. Een deel van de beelden en schilderijen moeten daar later terug hun plaats krijgen. De vieringtoren zorgde voor extra problemen. We ontdekten verontrustende dingen. De werken dienden een tijdje stilgelegd om schoren te plaatsen. We waren immers ongerust over de stabiliteit. Maar ook dat probleem is nu helemaal opgelost.
(schilderij onder de vieringtoren. De doop van Christus in de Jordaan...)
(klein rond schilderij in het stucwerkplafond van de sacristie dat hetzelfde tafereel toont als het grote in de vieringtoren. Dit en een ander dat de Hemelvaart van Maria voorstelt, werd grondig gerestaureerd. Voordien waren ze haast onherkenbaar geworden en hier en daar was het doek gescheurd...)
Sint-Jan wordt mooier dan ooit. Dat konden we vandaag al vaststellen. Loop er beslist eens langs als je in de buurt bent!
Enne: wil je lid worden van de Vrienden van Sint-Rombout? Goed idee. Dan hoef je activiteiten als deze niet te missen... Geen gek idee toch?
(voor en na restauratie. De Sacramentskapel. Het verschil is groot...)
