Een stad in omwenteling | Mechelen Blogt

(foto's: Jan Smets)

Met 'Stad in Omwenteling' heeft de Mechelse uitgeverij Elena ongetwijfeld een paradepaardje op stal... Met dit lijvige en uiterst boeiende boek dat leest als een trein is dit bij verschijnen - in de tweede helft van november - het vijfde werk dat van Elena op de markt komt. Het is inderdaad niet 'zomaar' een boek of het 'zoveelste-in-de-rij': maar het geeft een uitgebreid, rijk gestoffeerd beeld van de 19de eeuw in onze stad. Die eeuw blijkt nogal 'langgerekt' te zijn. Inderdaad: de periode die het boek behandelt start in 1789 als de Franse Revolutie het Ancièn Régime als een kaartenhuisje in mekaar doet zakken, tot...de Groote Oorlog die uitbreekt in 1914... In 1789 begint een razend interessante periode - een eeuw van omwentelingen. Niets is nog wat het was. Vaak hebben we over dat tijdperk een nogal vertekend beeld. Op ons netvlies gebrand staan een ongebreidelde industriële ontwikkeling met alle mogelijk sociale gevolgen van dien, van fabrieksproletariaat en maatschappelijke onrust, van bitsige politieke schermutselingen enzovoort.. Maar: die eeuw was beslist véél meer. Het boek van de Mechelse historicus Herwig De Lannoy stelt dit beeld grondig bij. Herwig is niet zomaar de eerste de beste. Als historicus is hij bijzonder geïnteresseerd in deze tijden en hij kent deze periode als zijn broekzak. Dat valt geweldig op als ik een praatje met hem maak. Dan wordt Herwig een spraakwaterval die als geen ander over heel wat parate kennis beschikt en die deze maar al te graag enhousiast deelt. Herwig De Lannoy (55 jaar) is voorzitter van de Koninklijke Kring voor Oudheidkunde, Letteren en Kunst van Mechelen. In die hoedanigheid schreef hij al al menig boeiend artikel voor de Handelingen (het ledenblad van de Kring), maar dit is de eerste keer dat hij zich aan een boek waagt. Dit werk is dan ook uniek. Voordien bestonden er wel wat algemene historische boeken over onze stad (al zijn de meesten al wel behoorlijk 'oud'), of fotoboeken zoals deze van ondermeer Marcel Kocken en Frans Vermoortel... Deze laatsgenoemden hebben ongetwijfeld méér dan hun verdienste. Héél zéker. Maar het is wel de eerste keer dat er nu een boek wordt uitgegeven dat op een analytische en historisch verantwoorde wijze wordt ingegaan op dit tijdperk. Ook al is het boek rijk gestoffeerd met tal van afbeeldingen (die bijna allemaal dateren uit die tijd zélf!): het is veel meer geworden dan een louter plaatjesboek! Veel meer...

Het waren ongemeen boeiende tijden. Zoveel is duidelijk.

Alle domeinen van het maatschappelijke leven werden grondig door mekaar geschud. Naast tijden van crisis was ern ongekende economische groei en stijgende welvaart.

Ons Mechelen ontwikkelende zich van een slapend provinciestadje tot een industriële groeipool met allure en een centrumstad om 'U' tegen te zeggen!

In maart ben ik alles beginnen uitschrijven. Al mijn vakantie heb ik er aan opgeofferd... Ik ken deze tijd goed, en wist wel waar ik alles kon vinden natuurlijk. Het zoekwerk naar de meest interessante afbeeldingen heeft veel tijd gevergd. Maar ik kan stellen dat ze bijna allemaal dateren uit de tijd zélf. Buiten een stratenplan van 1936 in het Nederlands. Eenvoudigweg omdat er voor 1914 geen stratenplan bestond van Mechelen in onze taal... Het boek bevat zeven domeinen. Op alle terreinen van het maatschappelijke, politieke en sociale leven richten we de lens.

Het is een vlot leesbaar boek geworden dat een magistraal overzicht geeft van al de omwentelingen die plaatsgrepen in die lange eeuw. Geopteerd werd om geen voetnoten te voorzien. Dit is een wijze keuze dat de leesbaarheid ten goede komt.

Fotoboeken bestonden en wél over deze periode. En zelfs heel goeie. Maar die waren te weinig analytisch. Dat was trouwens ook nooit de bedoeling van deze werken. Over de Bourgondische periode van onze stad kan je veel terugvinden, maar over deze 19de eeuw eerder weinig buiten losse artikels... En toch is dit zo'n geweldig belangrijk tijdperk. Je moet weten dat in 1890 onze stad de vijfde stad was van het land! Pas vanaf 1900 steken de Brusselse randgemeenten ons qua bevolkingsaantallen voor. Mechelen was hét centrum van het land. Spoorwegen en arsenaal lieten de industriële revolutie in onze stad helemaal rondbarsten rond 1834. Daarenboven was Mechelen ook nog eens de Katholieke hoofdstad van België, en bijgevolg maakte dat dit de strijd tussen Katholieken en Liberalen nog steviger binnen onze stadsmuren. De polarisatie was groot en de eerste schoolstrijd van ons land vond plaats in deze stad in 1861. Dat is zowaar 17 jaar eerder voor ze heel België op haar grondvesten doet daveren. Er waren constant akkefietjes tussen beide ideologische strekkingen - over kinderkribbes, begraafplaatsen...

Verrassend: Mechelen was ook een intellectueel centrum. Onze stad had méér gestudeerden in huis dan elders. Dit had niet weinig te maken door het statuut van aartsbisschoppelijke stad en als zit van de Grote Raad...

Ook onze kijk op het sociale imago van de 19de eeuw dient bijgesteld. Er was niet alléén kommer en kwel, vervuiling en kinderarbeid. Voordien was dit véél erger. 80 procent van de mensen is er geweldig op vooruitgegaan in die periode. Het cliché dat clerus en adel genoten van hun rijkdom en het volk dat ondertussen van honger omkwam is niet helemaal waar.

Ook over de meubelindustrie staan er boeiende weetjes in. Rond 1800 stelde deze nijverheid weinig voor. Maar door de Mechelse stoel kwam de groei erg op gang. Het werd een ware bloeiperiode die pas stopte bij het begin van de 20ste eeuw. Toen kwijnde de industrie weg. Onze stad miste de trein en kleine familie-ateliertjes konden de kop niet boven water houden...

Dit is een periode die heel ingrijpend was. De Franse Revolutie zorgde voor radicale maatschappelijke veranderingen. Om te weten wie en wat we nu zijn is het bestuderen er van heel belangrijk. Ik heb getracht in 100 korte hoofdstukken hierop in te gaan. Ik schrijf over politici en aartsbisschoppen, over ziekenhuizen en begraafplaatsen... Maar er zitten ook tal van anecdotes in. Of misschien minder bekende feiten... Weet je bijvoorbeeld dat Mechelen één van de meest orangistische steden van ons land was, en dat voor haar de Belgische revolutie niet hoefde? Of...dat het stadsbestuur ooit het megalomane plan had om hier een zee-haven uit te bouwen... Of dat men in het midden van de 19de eeuw plots propaganda voerde voor het afwerken van onze toren met een spits? Enne: Mechelen is één jaar lang universiteitstad geweest onder kardinaal Sterckx... De sokkel waarop het beeld van Margareta van Oostenrijk staat zorgde voor de eerste taalrel in onze stad, met een stevig debat in de gemeenteraad... Nog eentje: de leuze AVV-VVK werd uitgevonden door Mechelse seminaristen... Je kan het allemaal lezen in het boek!

320 bladzijden lang wordt ons beeld van het 19de eeuwse Mechelen bijgestuurd. Het start met een schets van de politieke situatie van die tijd. De staatsstructuur zag er helemaal anders uit dan we die nu kennen natuurlijk. En dat moet dan toch even uit de doeken worden gedaan.

Het boek komt uit in de tweede week van november en kost 49,50 Euro.

isbn 9789082426060 Gebonden editie met harde kaft. 320 bladzijden. Rijk geïllustreerd.

Op de Openboekdag op 29 oktober in de Standaard Boekhandel zal de auteur zijn opwachting maken.

Op 22 november is er om 20 uur een lezing in boekhandel Salvator in de Befferstraat.

méér info over de uitgaven van Elena: