(foto's: Jan Smets.  links: Stefan Gradl - rechts: Jelle Brouwer)

Al langer was ik benieuwd naar wat zich achter deze gevels afspeelde...  Ik was er al wel eens kort op bezoek bij een Open-Kerkendag, maar toch was de Protestantse Gemeenschap van Mechelen me vrij onbekend.  Tot nu.  Gisteren had ik een boeiend gesprek met de twee dominees die in onze stad actief zijn.  Jelle Brouwer is dominee van de kerk in de Keizerstraat (Mechelen Noord), en zijn collega Stefan Gradl gaat voor in de erediensten in de Zandpoortkerk aan de Zandpoortvest (Mechelen Zuid).  Volgende maand wordt op verschillende plaatsen in ons land 500 jaar Reformatie herdacht.  En dit zal men ook doen in Mechelen.

We willen een aantal aspecten van deze Reformatie beslist vieren.  Maar we kunnen niet verhelen dat sommige feiten uit het verleden verdriet meebrachten. Nooit was het de bedoeling dat de kritiek van de protestanten een scheuring zouden teweeg brengen in de Kerk. Het ging toen immers om een aantal pijnpunten en wantoestanden aan te klagen. Gelukkig groeien protestanten en katholieken meer en meer naar mekaar. 

De splitsing is een historisch feit.  Het verleden is het verleden.  Samen-leven in diversiteit - katholieken, protestanten, agnosten, gelovigen... Beslist een uitdaging.

Er is ooit - ook hier op Mechelse bodem - in de naam van God - bloedige strijd geleverd.  Fraai kan dit niet altijd genoemd worden.  Verre van.  Maar deze 'godsdienstoorlog' had wel meer aspecten dan het heikele 'geloofsthema'.  Zoals vaak, en zoals het ook nu nog dikwijls is was het ook een 'onafhankelijkheidsoorlog' en een 'economische oorlog'.  Het is allemaal niet zo eenvoudig om het onder één noemer te brengen.  Van 1580  zijn onze gewesten onderdeel van een protestantse republiek.  Maar aan dat Calvinistische bewind wordt in 1585 een eind gemaakt.

Reformatie, Contrareformatie...  Het duurde lang voor de wonden genazen.  Protestanten trokken ofwel naar het Noorden, werden weer katholiek (gemeend, of enkel aan de 'buitenkant')...  En de rust keerde terug.  Protestanten gingen 'ondergronds', en deden hun ding in de luwte.

Vanaf de 18de eeuw tot aan de Belgische onafhankelijkheid zijn er wel hier en daar protestantse garniezoensgemeenschappen in Mechelen.

Maar in 1844 wordt er in onze stad een protestantse gemeente gesticht.  En daarmee is is het voor het eerst sinds de reformatie van de 16de eeuw dat er weer sprake is van een gestructureerde protestantse aanwezigheid in Mechelen.  Een keerpunt.

Veel is in een stroomversnelling gekomen door de komst van de trein...  Jawel!  Toen de eerste Belgische spoorlijn werd aangelegd en het arsenaal opgericht, werden vele Engelsen aangetrokken voor de uitbouw hiervan.  Ze hadden immers de kennis én praktijkervaring.  Zo is er van dan af een anglicaanse kerkgemeente in Mechelen te vinden.  In 1841 krijgt deze gemeenschap vastere vorm.  En ondanks het feit dat die gemeente zo'n dertig jaar later wordt opgeheven, heeft ze wel baanbrekend werk verricht voor de protestanten in onze stad.

Vanaf 1844 delen de pas opgerichte Vlaams-protestantse gemeente met deze Engelsen enkele tientallen jaren  het kerkgebouw in de kapel van het voormalige passanten-of Sint-Juliaansgasthuis in de Keizerstraat.  Tot op de dag van vandaag... De anglicanen zijn verdwenen, maar de Vlaams-protestanten bleven...

Jelle Brouwer:

Dit gebouw heeft een erg lange geschiedenis.  Het dateert reeds uit 1293.  Het is één van de oudste gebouwen van de stad.  Sinds 2006 ben ik hier dominee...

Nederlander Jelle (57 jaar) woont sinds dan in onze stad.  Samen met zijn gezin huist hij in de Mechelsveldstraat. In Nederland woonde en werkte hij op vele plaatsen.  Geboren in Friesland, later wonend in Bergen Op Zoom en Stiens bij Leeuwarden,studerend in Groningen, was hij ook al zo'n 13 jaar lang dominee in Heemse (Hoordenberg-West)..  En voor zijn 'oversteek' naar België en Mechelen, was hij dominee in het Friese Hindeloopen.

De kerkgemeenschap Mechelen Noord was in 2006 op zoek naar een nieuwe voorganger.  En natuurlijk is in België de vraag naar dominees groter dan het aanbod.  Er werd een advertentie geplaatst, waar ik op inging.  Nadien volgde een gesprek en zocht de Mechelse gemeente me op in Nederland om me te horen preken.  Blijkbaar is hen dat bevallen en ik mocht naar Mechelen komen.  Dan gebeurde een stemming die positief voor me uitviel.  Elf jaar geleden ben ik hier dus actief geworden als dominee.  Ik verhuisde met mijn gezin naar Mechelen.  Onze kinderen - ik heb vijf zonen en twee dochters - waren toen tussen de zes en zestien jaar.

Aan de Zandpoortvest ligt het kerkgebouw van Mechelen Zuid. Vorig jaar vierde deze gemeenschap haar 85ste verjaardag. 

In deze kerk is dominee Stefan Gradl  (50 jaar) actief.  En dat is hij nu al drie jaar lang.  Stefan is oorspronkelijk afkomstig uit het Duitse Amberg in Beieren, maar woont nu in de Goswin de Stassartstraat.

  Hij behoorde als protestant tot een religieuze minderheid in het overwegend katholieke Beieren. Vijfentwintig jaar geleden studeerde hij een jaartje aan de Franstalige sectie van de Universitaire Faculteit voor protestantse godgeleerdheid in Brussel.  Nederlands kon hij toen nog niet, maar daar zou spoedig verandering in komen an lang te wonen en werken in Nederland.  Later trok hij terug naar zijn geboorteland waar hij voorging in een protestantse gemeente nabij Regensburg en in plattelandsgemeentes in de buurt van Rohenburg ob der Tauber...  Toen ook Mechelen Zuid op zoek ging naar een nieuwe voorganger kwam men op dezelfde manier als bij Jelle, ook bij Stefan terecht.  Ook dit gebeurde op de tradionele protestantse manier door stemming.

De kerkraad is het beleidsorgaan van de kerk.  Het is deze kerkraad die het beleid uittekent.  Het bestaat uit minstens vier leden én de dominee (die 20% beslissingsrecht heeft, maar slechts één stem is binnen dit geheel).  Deze democratische manier is typisch voor de structuur van de protestantse gemeenschap.

De Zandpoortkerk vierde vorig jaar dus feest.  Op 4 januari 1932 werd deze kerk plechtig in gebruik genomen nadat de eerste plannen reeds getekend werden in 1929.  In de loop der tijden kende ze vele verbouwingen.  In 1977 kreeg ze de huidige gevel.  In de benedenruimte startte ooit de 'School met de Bijbel' totdat die school in 1937 verhuisde naar de Lakenmakersstraat... 

(Zandpoortkerk)

Beide kerken behoren tot de 'Verenigde protestantse kerk in België' 

Beiden werken autonoom maar hebben wel dwarsverbindingen.  Ze trekken andere gelovigen aan en leggen andere accenten.  Maar verder staan de neuzen in dezelfde richting.

We werken samen maar behouden onze eigenheid.  Sommigen kunnen zich meer vinden in de kerk van Mechelen Zuid en anderen in Mechelen Noord.  Vaak heeft dat ook te maken met de gehechtheid aan deze of gene kerk door scharniermomenten in het leven of waar de ouders of grootouders hun vieringen bijwoonden. In het verleden waren er wat reserves op te merken van de ene gemeenschap naar de andere, maar onze samenwerking groeit, en tussen ons - dominees - klikt het goed.  In de Zandpoortkerk tellen we elke zondag zo'n vijfentwintig tot dertig kerkgangers.  Ze komen uit Mechelen of naburige gemeenten.  In de Keizerstraat komen wekelijks op zondag ongeveer vijfendertig gelovigen over de vloer.

Tot zo'n vijftig jaar geleden werkten de protestanste gemeenschappen eerder in stilte, en waren ze weinig gekend.  Dit heeft natuurlijk alles te maken met de geschiedenis.  Maar de contacten met de katholieke kerk van Mechelen is groeiende.  Een pastoor als Jan Arnalsteen heeft zich in het verleden hier veel voor ingezet.  Nu zijn er regelmatig ontmoetingen en gaat men uit van wat bindt in plaats van wat scheidt...

Jelle Brouwer:

In Nederland voelde ik de 'concurrentie' veel sterker aan.  Niet zozeer tussen de dominees onderling, als wel tussen de gemeenschappen zelf: strenge Calvinisten, gereformeerden...  Daar kreeg ik soms de kriebels van.  In Mechelen werken we nauw samen.  Ieder met zijn eigenheid.  Misschien kan je stellen dat de kerk in de Keizerstraat ietsje tradioneler is en de Zandpoortkerk wat progressiever.  De kerk in de Keizerstraat is redelijk multicultureel.  We hebben hier twee Assyrische gezinnen onder onze kerkgangers, maar ook twee Syrische families, een Congolees gezin, Duitsers, Nederlanders...  Maar de meesten zijn uiteraard Vlamingen.

In de Zandpoortkerk zijn er gelovigen uit Vlaanderen en Nederland, maar ook uit Zuid-Afrika, Togo, Congo Brazzaville...

(Keizerstraat)

Beide kerken hebben elke zondag een kerkdienst om 10 uur, waarna er kans is tot ontmoeting bij koffie of thee.  Af en toe zijn er ook nevenactiviteiten, zoals gespreksgroepen...

Protestanten hebben altijd Christus en de bijbel centraal gesteld. We merken dat deze tendens ook groeiend is bij katholieken, wat de toenadering misschien bevordert.  Na vijfhonderd jaar reformatie is dit positief te noemen.  We groeien meer naar mekaar toe.

Op 29 oktober wordt de reformatie in ons land herdacht.  In Mechelen zal er tussen 23 oktober en 4 november een kleine expo te bekijken zijn in de bibliotheek.

Op die 29ste oktober wordt in één dienst gezamelijk gevierd in de kerk in de Keizerstraat.

Later zal er nog door hoogleraar aan de Antwerpse Universiteit, Guido Marnef een lezing worden gehouden over reformatie in Vlaanderen.  Deze man schreef ooit een boek over het Calvinistische bewind in Mechelen.

In het vooruitzicht wordt ook nog een 'protestantse wandeling' door de stad gepland, met aandacht voor alle plekken die wat te maken hadden of hebben met protestantisme.

(gezien vanuit het grote kerkvenster in de Keizerstraat...)

Reformatie, contrareformatie...: begrippen uit een ver en vaak woelig verleden.  Ook in Mechelen.  Vijfhonderd jaar reformatie kende haar pijnpunten en verdriet.  Maar het verleden is het verleden.  Achter de gevels van Zandpoortvest en Keizerstraat heb ik een blik kunnen werpen op gemeenschappen die ik voorheen amper kende. 

Mechelen in diversiteit.

Soms moet je over het muurtje kijken om een ander beter te leren kennen....