(foto's: Jan Smets)

Voor de slotwandeling van de zomerreeks van Mechelenbinnenstebuiten was de plaats van afspraak de poort van het oud kerkhof aan de Kerkhoflei.  Woensdagavond kwamen weer flink wat belangstellenden opdagen om ook deze laatste wandeling door een Mechelse buitenwijk aan te vatten.  Onder de titel 'met Sint-Gummarus naar Katanga' werd met gidsen Liliane Maes en Luc Croonen de buurt rond de Liersesteenweg verkend.  Het kerkhof werd in1784 aangelegd in de tijd van Keizer-Koster Jozef II, die het begraven binnen de stadsmuren verbood.  Het nieuwe stedelijke kerkhof kwam hier in een vrij desolaat gebied te liggen.  Veel bebouwing was er niet.  Er stonden een aantal windmolens, pesthuizen, ...een galg...  En verder was er de grote leegte.  Dat kan je je vandaag nog moeilijk voorstellen.  Een kazerne met oefenterreinen, een voetbalveld, sociale woonwijken, scholen...: het kwam hier allemaal in de plaats...  Het werd zowel zondagnamiddag als woensdagavond een uiterst boeiend gegidste tocht door een nog boeiender wijk...

Over dit mooie, historische en monumentale kerkhof valt beslist véél te vertellen.  Maar dat maakt nu geen deel uit van deze wandeling.  Maar het is een bezoek overwaard (regelmatig wordt hier ook gegidst...)

In de buurt van het Kerkhof verrezen een aantal cafeetjes met namen die aan de verbeelding niets overlieten, en ons al in hemelse sferen brachten...  'De Laatste Rust', ''t Paradeske'... 

De Kerkhoflei zag er een eeuw geleden heel anders uit: veel minder breed én landelijker. Voor de Eerste Wereldoorlog lag hier nog 'den boerenbuiten'. 

Op die Kerkhoflei werd vorige eeuw een kerk gebouwd, gewijd aan Sint-Gummarus.  Het is een vrij eenvoudige kerk in art-décostijl.  Hiernaast verrees dan een school.  Maar dat is nu allemaal verleden tijd.  De kerk werd gesloten en de schoolgebouwen kregen een andere functie.  Binnenkort start hier een uniek project van cohousing, waarbij twintig koppels zullen samen wonen, in eigen woningen mét een grote gemeenschappelijke tuin.

Weet je dat aan de Kerkhoflei ooit een 'velodroom' lag?  Inderdaad. 

Voetbalclub KV-Mechelen - 'Malinwa' - had begin 1900 haar terreinen aan de Voetbalstraat in de Hanswijkenhoek.  Maar het is kannunik Francis Dessain, broer van de burgemeester én de grote bezieler van de club die achter de Baron MichelKazerne voor 997 fr een grote lap grond koopt voor zijn voetbalploeg.  

'Achter de Kazerne' werd voortaan een begrip.  Dessain had nog een strook land over die ongebruikt bleef, en daarom werd besloten om hier een Velodroom aan te leggen.  We schrijven het jaar 1921.  Maar het liep niet lang 'op wieltjes'.  Er was vooreerst de concurrentie met de Velodroom van het nabijgelegen Walem. Er kwam ook een flinke ruzie met pestgedrag van tussen de voetbalclub en de Velodroom.  Zes jaar later werd de Velodroom opgedoekt en Malinwa had nu de kans om hier haar oefenterreinen aan te leggen.

In 1930 werden hier nog merkwaardige feesten gehouden bij het 100-jarig bestaan van België.  Onder de ronkende titel 'Keizerrijk van Rome' kon je je hier vergapen aan circusspelen in Romeinse stijl. En dat ging er allemaal nogal groots en Holywoodiaans aan toe.  Gladiatorenspelen, tweehonderd paarden van de Kazerne Baron Michel draafden het terrein op...   Kortom: een massaspektakel...

We wandelen tot de drukke Liersesteenweg.  Een beetje naar links aan de overzijde zien we boven een garagepoort en geklemd tussen twee huizen een Lourdesgrot.  Die werd daar in 1911 gebouwd ter gelegenheid van een missieprediking in de Sint-Janskerk.  Om dit project te bekostigen werd er een geldinzameling gehouden...

We steken steenweg over naar de Gasthuisveldstraat.  Daar veilig aangekomen krijgen we het verhaal van Circus De Jonghe.  Dit beroemde Mechelse circus met roots in Gent had aan de Liersesteenweg136 haar thuishaven.  Daar is nu niks meer van te merken.  Achter het herenhuis lag er een tuin van een halve hectare.  Begonnen als theater zou de familie De Jonghe met een circus startenin 1885 dat behoorlijk veel succes krijgt.  Tussen de twee wereldoorlogen kende het een grote bloei en was het zelfs het grootste van ons land.  Maar de familie splitst na de Tweede Wereldoorlog.  Twee zonen trekken naar Kongo en zetten daar de circustraditie verder. Dat doen hier ook de twee overblijvende zonen en een dochter.  Toch, in 1969 stopt het verhaal...  Het circus wordt verkocht.

Van de Gasthuisveldstraat draaien we rechts de IJzerstraat in.  In deze straat werd in 1926 als tegenhanger van de Katholieke school aan de Kerkhoflei een gemeenteschool opgericht.  Ze werd genoemd naar Maurits Sabbe die ook al een straatnaam had gekregen.  Deze Bruggeling heeft een groot stuk van zijn carrière in het Mechelse onderwezen.

Ja, zo'n groeiende wijk moest natuurlijk ook scholen hebben.  Er zouden er nog wel meer komen...  De school kreeg later nog uitbreiding na de verlengde leerplicht van 1953.

Via de Ieperleestraat komen we aan bij de Oude Liersebaan, de vroegere verbindingsweg tussen Mechelen en Lier.  Pas later werd vanaf de Kazerne Baron Michel en de gevangenis de kaarsrechte Liersesteenweg aangelegd.  Geheel in de geest van de 'Oostenrijkse efficiëntie'. 

We staan hier nu helemaal in wat 'den Bruinen Hoek' werd genoemd.  De benaming was al in zwang van de veertiende eeuw.  Het was een landelijk gebied met een aantal windmolens (Moedermolen, Bruine Molen, Frankenmolen,Rode Molen...) en verder niets.  Later kwam er ook een kerk: Het Bruine Kruis.

We zijn hier nu vlakbij de Pennepoelstraat.  De naam verwijst naar de poel of plas die hier in de buurt moet gelegen hebben.  Vermoedelijk was ze te vinden nabij het bergske, en café Citadel, of vlakbij het Groot Begijnhof dat toen nog buiten de stadswallen te vinden was...

(een eeuw geleden was dit gebied nog vrij landelijk...)

Zo zijn we in de Schijfstraat aangekomen.  Hier stond vroeger een schietschijf die - uiteraard - gebruikt werd door de miliciens van de naburige kazerne. (waarschijnlijk op de plaats van het latere 'Moederhuis' in de Maurits Sabbestraat.  De staat 'Schietschijfstraat' heten, was waarschijnlijk te lang, en deze werd dus verkort tot de huidige staatnaam.

In de Schijfstraat liet de Mechelse Goedkope Woning in 1949 een reeks woningen optrekken voor oudere mensen.  Het wijkje wordt nu grondig gerenoveerd aangezien de wooneisen van nu toch heel anders zijn dan in de tijd dat deze hier werden gebouwd.

(een moeilijk leesbare gedenkplaat herinnert zich het feit...)

Het brengt ons vanzelf bij 'de Ploan'...

Op deze plek waar de soldaten van de kazerne vroeger hun oefeningen hielden (het 'Oud Oefenplein' weet je wel...) zijn vanaf de vroege jaren vijftig heel wat woningen en blokken neergepoot.  Hier verrees een hele nieuwe wijk.  Vanaf 1952 ging men hier aan de slag.  Nu wordt heel de wijk al jaren meer dan grondig gerenoveerd.

Voordat het een oefenterrein was voor de soldaten was dit de buurt waar zigeuners woonden.

Een paar jaar geleden werd hier ook een sporthal opgetrokken, die de naam 'De Ploan' meekreeg.  In de buurt staat ook het wijkhuis én een schooltje... In de Lijsterstraat.  (al de straten kregen een vogelnaam...)

Het was voor die tijd - het werd gebouwd in 1954 - héél modern en vooruitstrevend van opvattingen. Het werd een moderne en lichte constructie. 

 Het Zonnehuis iseen Freinet-school.

Wat verder komen we in de buurt van de Eikestraat.  Hier moet ooit de Kapel van het Heilig Kruis (later Bruine Kruis)  gestaan hebben.  Dit moet ongeveer zijn op de plek waar nu een carwash gevestigd is.

(Luc toont een tekening van De Noter van de vroegere kapel...)

Toen alle kerken buiten de wallen vernield werden in de godsdiensttroebelen, vond het Heilig Kruis veiligheid binnen de stadsmuren.  In de jaren dertig van vorige eeuw werd een nieuw 'Bruine Kruiskerk' opgericht.

De naam 'Heilig Kruis' gaat terug naar een reis van de moeder van Keizer Constantijn die het Christendom tot staatsgodsdienst had uitgeropen.  In 325 gaat zij naar het Heilig Land en brengt een stukje van het kruis van Christus mee.  De relieken van dat kruis geraken overal verspreid...

We zijn bij de Liersesteenweg aangekomen die we oversteken.  We zijn nu vlakbij de Katanga.  Eerst lopen we een steegje door dat al zowat zeshonderd jaar bestaat.  In de volksmond wordt het nog steeds de 'kanonnenweg' genoemd.  Hierdoor kwamen altijd de soldaten van de kazerne Baron Michel naar hun oefenterrein...

                          (de kanonnenweg...)

Vele eeuwen geleden lagen in dit stukje Mechelen tussen Eikestraat en Vrouwvliet  naast de windmolens ook wijngaarden.  En: een galg!, die voor elke bezoeker die de stad naderde als waarschuwing gold en het bewijs dat binnen de stadsmuren van Mechelen orde en tucht regeerde.

Nu is er waar ooit de Rode Molen stond de volkswijk 'De Katanga'.

De straten van dit unieke wijkje dragen allemaal de naam van Belgische rivieren.

Na de Eerste Wereldoorlog toen vele Mechelse huizen waren vernield, was er nood aan huisvesting.  Er verrezen her en der woongemeenschappen met noodwoningen.  En ze kregen vreemde en enigszins exotische namen zoals Siberië, Algerie, Katanga...

Later werd er op de plaats van deze tijdelijke woningen een nieuwe wijk gebouwd. Eengezinswoningen.  De stad dacht er in 1928 even aan om hier appartementen op te trekken.  De namen van deze buurten verdwenen in de loop van de tijd.  Alleen 'de Katanga' bleeft voortleven... 

De Katanga is altijd erg levendig geweest met een sterke samenhang.  Nu nog heeft de buurt een eigen burgemeester.  Burgemeester Spans is ondertussen de tachtig al een eindje voorbij.  Katanga heeft een zekere zelfstandigheid en wil deze ook handhaven.

We pauzeren even in het buurthuis van Katanga...

In dit gebied hadden ooit een aantal kloosterordes heel veel gronden in hun bezit.  Het land buiten de Mechelse stadsmuren was in de handen van grootgrondbezitters en de nonnen van Thabor, de Kranke Begijnen, enzovoort...

Het is Jozef II die hieraan paal en perk stelt en 'onnutte' klooster afschaft.  Napoleon maakt later het werk helemaal af.

Alle gronden worden voortaan beheerd door het Bestuur van Burgerlijke Godshuizen, dat op zijn beurt Commissie van Openbare Onderstand wordt, en nog later OCMW.  Het is daarom dat dit orgaan hier nog vele gronden heeft.

  (straten in de Katanga...)

Langs kleine wegeltjes rondom het nabijgelegen tennisterrein en 'de Kleine Malinwa' stappen we naar de Kalkovenstraat en Vrouwvlietstraat. 

De Vrouwvliet ligt hier vlakbij.  Heel lang gelden werd ze 'de Aa' genoemd.  Later kreeg ze de titel van 'Aarbeke'.

Haar huidige 'vrouwelijke'  naam dankt ze aan de nonnen van de abdij Rozendaal. 

De Ziekenbeemden hebben niets te maken met 'ziekte' maar eerder aan de 'waterzieke' staat van het terrein dat hier flink werd genivelleerd in de loop der tijd. 

De zogenaamde 'Pesthuizen' stonden hier ook in de omgeving.  De pest werd ook al eens de 'haastige ziekte' genoemd.  Als ze uitbrak in een bepaald stadgedeelte werden dadelijk strenge maatregelen getroffen  Het huis waar de pest was uitgebroken werd wit geschilderd en de ramen werden dichtgetimmerd.  Pestlijders dienden een witte stok te dragen en ze werden buiten de stad gebracht naar deze Pesthuizen, waar de Mechelse Zwartzusters instonden voor hun verzorging.

Pesthuizen zijn afgebroken, de galg is verdwenen...  maar het kerkhof is gebleven.  We zijn terug bij start...

En zoals het foldertje van Mechelenbinnenstebuiten het voorspelde: we aanhoorden stadsverhalen van buiten de wallen waar café's soms droevige namen hadden maar de mensen plezierig zijn...

Volgend jaar wordt deze vierdelige reeks wandelingen weer aangeboden voordat een nieuwe reeks van start gaat.  Hoe de website dus zeker in de gaten. Naast deze gidstochten zijn er soms nog andere wandelingen die worden gedaan...

www.mechelenbinnenstebuiten.be

info@mechelenbinnenstebuiten.be