(foto's: Jan Smets)

Ik ontmoet ze graag: kunstenaars - mensen die scheppen...  Vandaag was ik te gast in de Jodenstraat: een huis midden in de stad.  Het smalle tuinpad achter de poort leidt me naar de woonst. De zon sijpelt door schaarse gaten in het groene lover.  Een onvermoede, onverwachte oase van rust.  Een huis dat kunst ademt, en daarachter een zomerse tuin waarin zijn beelden de ruimte en het decor krijgen die ze verdienen.  Geboren en getogen Mechelaar Frans Walravens is één van de belangrijkste beeldhouwers van het naoorlogse België, met een heel herkenbare persoonlijke stijl.  Ik hou van zijn werk - Ik zeg het hem ook, en dit is geen valse vleierij.

Hij is 88 jaar geworden en dat beeldhouwen lukt hem de laatste twee jaar niet zo goed meer. Het is fysiek te zwaar geworden.  Frans mist de kracht in zijn armen.  Dat vindt hij jammer en een tikkeltje frustrerend zelf.  Ouder worden valt hem zwaar, al zegt hij het niet met zoveel woorden.  Dat gevoel geldt ook voor zijn drie jaar jongere vrouw: Angela Steylaerts.  Ze is nog steeds een stijlvolle, elegante dame die jonger oogt dan ze is.  toch voelt ze ook dat de voortschrijdende leeftijd hun wereld verkleint.  Ze praat er rustig over - niet verbitterd, maar ik voel toch een stil verdriet hierom.  Ze zegt wat Frans verzwijgt.  Maar zijn gedachten lopen parallel.

Ik praat in dit gastvrije huis met twee lieve mensen, over ouder worden, over de kunst van het scheppen, over hun diepste overtuigingen en over het leven zelf...

Twee mensen - twee gelijkgestemde zielen - emotionelemensen, mekaar artistiek aanvullend.  Frans de beeldhouwer en Angela, woordkunstenares die met groot poëtisch talent haar diepste gevoelens bij het werk van haar echtgenoot probeert te vatten.

Het is mooi om zien.

Hun buurvrouw, schrijfster Monika Van Paemel noemde het als symbiose.  En zo ervaar ik het ook in dit gesprek.

Ooit was Angela bijzonder ontroerd toen ze voor het eerst het beeld 'Huwelijksreis' zag.  Haar eerste gedicht zag het levenslicht.  Later zouden er nog menige volgen.  Twee dichtbundels bracht ze uit.  Samenspraak en dialoog: sculptuur en gedicht.  Samenspraak tussen woord en beeld.  Samenspraak tussen een man en een vrouw...  Angela en Frans.

Huwelijksreis

Ik zag mijn lief

in Ostia

Phaestum

en Ravenna

Ik lachte witte oleanders

doorheen de brede randen

van mijn zomerhoed

paarse zijden franjes

stoeiden

rond naakte dijen

twee cypressen

donker gloeiend

in het vuur van Pompeï

verboden weegschaal

Voor een bruid

die steeds op bloet voeten

loopt

en groen meloen

doet smelten in haar mond

Ik zal mijn lief

in Ostia

Paestum

en Ravenna

hij was zo warm

als

diep

gekleurde mozaïek

Ze schrijft niet meer, ook al dringen sommigen er op aan dat ze dit zou moeten doen en haar gevoelens aan het papier toevertrouwen.  Ze voelt er zich te oud voor.  Ik durf het betwijfelen...

Frans werd in 1928 in onze stad geboren en was de oudste uit een gezin van vier kinderen.  Hij woonde met zijn ouders in de Stassartstraat over de toenmalige manufactuur Bracquenie.  Drie generaties lang waren de Walravens kopergieters die werkten voor de meubelindustrie in deze Dijlestad.  Mechelen altijd al een stevige reputatie in deze nijverheid.  Vele jongeren kwamen via het het ambachtelijke sculpteren voorzichtig in aanraking met de beeldhouwkunst.  Er zijn tal van voor voorbeelden op te noemen van hen die zo het gedegen ambachtswerk wisten te overstijgen en uitgroeiden tot talentrijke beeldhouwers.  Rik Wouters was heus niet de enige...

Zo ging dat ook met Frans.  Ook zijn vader en grootvader hadden talent en volgden academie.  Maar Frans deed het in overtreffende trap.  Beeldhouwen dus.  Met kleuren had hij - naar eigen zeggen - minder voeling. Schilderen: nee. Tekenen amper.

(het atelier van Frans.  Aan de muur hangt een groot schilderij van Jan De Winter)

Als het jongste kind in het gezin geboren werd zou vader niet lang daarna plots overlijden.  Dit was een zware klap voor zijn moeder die als weduwe met haar kinderenbij haar ouders op de Tichelrij ging inwonen.  Gelukkig was ze een moedige en vastberaden vrouw die niet bij de pakken bleef zitten.  Zelf was ze ook de oudste van vijf kinderen, en ze kende dus het klappen van de zweep.  Noodgedwongen ging ze werken om haar gezin te onderhouden, en dat deed ze op een buro bij de Buurtspoorwegen.  In die tijd was ze de enige vrouw in een mannenwereld.  De enige in de hele provincie.  Frans hielp als oudste waar hij kon in het gezin.

Toch vertelt hij dat hij ondanks het drama dat de familie te verwerken kreeg, hij toch een gelukkige jeugd kende.  Vijf jaar zijnde bij de dood van zijn vader, heeft hij geen echter herinneringen aan hem...

Van 1951 tot 1955 studeerde Frans aan de Academie voor Beeldende Kunsten in Mechelen; bij beeldhouwer Lode Eyckermans waarvoor hij nog steeds veel respect heeft.  Nadien ging hij lessen volgen in het Nationaal Hoger Instituurt Ter Kameren in Brussel bij beeldhouwer Charles Leplae.

Meerdere onderscheidingen won hij in diverse nationale wedstrijden.  In 1955 werd hij tweede voor de Prijs Godecharle met een monumentale Zittende Vrouw, die zich nu in de reserves bevindt van het Middelheim.  Het jaar daarop was hij tweede bij de Prijs van Rome met het beeld Kleine Faun...

We lopen naar zijn atelier - een inspirende plek.  Ik sta voor het vroege werk van Frans.  Hier merk je de evolutie.  Duidelijk zie je in het beeld - in de houding en in de gezichtsuitdrukking de invloed van de antieke Egyptische en Etruskische kunst.

Later zou hij door studiereizen naar Italië ook invloeden van de eigentijdse Italiaanse beeldhouwkunst in zijn sculpturen laten doorsijpelen.

Vanaf 1960 zal Frans Walravens langzaam maar zeker een eigen beeldtaal ontwikkelen.  Zijn werk - bijna altijd de menselijke figuur uitbeeldend, werd van dan af steeds puurder en ontdaan van elk overbodig ornament.

In Mechelen kunnen we nog altijd heel wat werken van hem bewonderen, zoals het fraaie 'Kijken naar de maan' - een bronzen beeldje van 67 cm hoog, nabij de drie mooiste geveltjes van de Haverwerf.  Het werd aan de stad geschonken door de 50-jarige gidsenbond.  Het zou alleen een hogere sokkel mogen krijgen...

De maan staat laag

De maan staat laag vandaag...

mijn ogen drinken het licht

terwijl mijn ziel in eindloosheid vergaat

De maan staat laag vandaag...

mijn handen voelen de kille aarde

die morgen weerom heerlijk warm zal zijn

Op het Stedelijk Kerkhof vindt je het werk 'Icarus' terug.  En in het Klein Begijnhof het imponerende 'Brede Heupen'...

Ook in de Mahatma Gandhistaat staat een beeld van hem en in het Huis van de Mechelaar pronkt sedert een paar jaar de beeldengroep rond kunstenaar Alfred Ost.

In de Lindenpoort Onder den Toren staat 'Mijmering'.  Ook hier schreef zijn vrouw Angela een mooi gedicht bij..

Mijmering

In de beslotenheid van de tuin

omringd door oude muren

zit ik te mijmeren

oog in oog

met de wilde kerselaar

zijn wortels hebben de aarde leeggezogen

zijn harde bruine uitlopers

liggen als een uitgesponnen netwerk

in het gras verscholen

wolken witte bloesmes barsten uit de knop

reiken naar de hoge kruin

willen als het ware blauwe luchten raken

kleurexplosie van pastel

Ik mijmer

Zie, de goudenregen, brem, glycines, wilde

hyacinthen,

Magnolia, de kastanjeboom,

Zelfs de treurige treurwilg

één ontluiken

Ik kijk en kijk

Bosduiven waggelen door het gras

alsof ze eenden zijn

tortelduiven ijveren voor de zo vertrouwde plek

eksters doen maar of ze zich zullen gedragen

mijn ogen

worden vijvers

vol natuurgebeuren

Plotseling

scheert een vreemd gekleurde vogel

rondom de kerselaar

als door kringelende linten gedragen

de lucht trilt...

De beiaard

spuit klingelende klanken

uit de eeuwenoude toren

een afscheidslied deint zachtjes weg...

Echter, dan zonder droeve tonen

diep in mij ontspringt de drang

om

hier te zijn

vandaag

In 1957 behaalde Frans de Eerste Prijs in de openluchttentoonstelling Dudenpark te Vorst en in 1960 in het Erasmushuis in Anderlecht. Ook de Mechelse Prijs Ernest Albert voor beeldhouwkunst sleepte hij in de wacht: in het jaar 1990 toen deze prijs voor het eerst werd toegekend.

Frans werkte in hout en steen, en nadien werden zijn beelden in polyester, beton of brons gegoten.  Tal van tentoonstellingen zette hij op in binnen-en buitenland.

Dat gaat nu niet meer.  Dat is te zwaar geworden.  Misschien had ik nog meer werk kunnen produceren mocht ik geen les gegeven hebben.  Maar toch sta ik nu soms nog wel versteld wat ik allemaal heb gemaakt.  Van 1984 tot 1988 was ik directeur van de Mechelse academie.  en dat was natuurlijk nog helemaal wat anders.  Er kwam heel wat administratie bij kijken.  Ik had nog een vijftal jaren kunnen werken als directeur, maar ik besliste om er mee te kappen.  Ik wou terug méér beeldhouwen.  dat lukte niet zo goed in combinatie met mijn job.  Op mijn zestigste ben ik dan ook op pensioen gegaan en kon ik me terug meer uitleven in mijn kunst.

Les geven had hij de voorbije jaren veel gedaan: op heel verschillende plaatsen: aan het Hoger Instituut Ter Kameren van 1957 tot 1971 en haast tegelijkertijd van 1957 tot 1984 aan de Academie in eigen stad.  Aan de Gentse academie heeft hij bijzonder goede herinneringen.  Van 1972 tot 1984 werkte hij daar...

Het was een mooie periode.  De afdeling beeldhouwen in dagonderwijs was pas opgericht.  We begonnen met elf leerlingen en toen ik er afscheid nam waren we met een vijftigtal.  In Gent heerste er een aangenaam klimaat van vrijheid en respect.  Toch ben ik blij dat ik daarna terug naar Mechelen kon komen, en dat ik hier de kans kreeg om directeur te worden.  Al heb ik nooit naar deze functie gehengeld...

Angela luistert en vult aan.  Je ziet aan haar dat ze fier is op haar man.  Dat kan ze niet loochenen.

Zelf is ze afkomstig uit de Kempen.  Van Nijlen.  Haar vader was diamantslijper.  Toch kwam het gezin in Mechelen wonen aan het Oud Oefenplein.  Angela had gestudeerd voor kleuterleidster en gaf les in de school aan de Oude Antwerpse Baan.  Later zou ze zich nog verder bekwamen en ging ze aan de slag in het Vlaams Pedagogisch Team.

Dichten deed ik vanaf ik Frans kende.  Frans en zijn werk stimuleerden me.  Ik vond bij hem een klankbord en hij vond dat bij mij.  Maar ik schrijf niet meer...  Ik voel me er te oud voor.  Ouder worden is telkens 'afgeven'.  Dat voel ik als een gemis.  Onze wereld in inkrimpend en we kunnen nog moeilijk ergens op bezoek.  Hier komen nog wel vaak mensen over de vloer, maar soms is het vermoeiend.  Soms bekruipt me dat gevoel: 'Moeder waarom leven wij...?'  We gingen zo vaak naar concerten, naar het theater, naar vernissages...  Vergeet het nu maar.  Dat lukt ons niet meer.  Ik heb een hekel aan hulp vragen.  Frans ook.  Ik verzorgde vroeger eigenhandig onze tuin.  Nu moet een tuinman dat overnemen.... Tja...

Frans zegt dat hij vroeger nooit gedacht had dat hij zo oud zou worden.  Angela kijkt een tikkeltje verrast.  Frans stond hier nooit bij stil.  Hij mijmert over wat voorbij is...

Als een beeld af is is het voor mij voorbij.  Ik kan heel geconcentreerd werken.  Mijn inspiratie droogde nooit op.  Beeldhouwen is intensief werken, en als het werk af was, was er wel een idee voor een volgend.  Ik heb altijd ook veel aandacht gehad voor techniek.  Nu lijkt dat allemaal anders.  Zelfexpressie is nu het woord.  Toch vind ik dat aan de basis steeds een goeie beheersing van de techniek moet liggen.  Maar ja.  In Mechelen heb ik gelukkig altijd kunnen samenwerken met goede leerkrachten.

Frans is bescheiden.  Maar 'braaf' mag je hem zeker niet noemen zegt Angela resoluut.  dat klinkt immers wat denigrerend.  Hij had een visie en daar was hij beginselvast in.

Voormalig burgemeester Jef Ramaekers formuleerde het ooit zo: "Frans spreekt dan wel stil, maar je moet er goed naar luisteren!"

Frans Walravens was geen veelprater.  Nooit.  Maar hij zei wel de juiste dingen op het juiste moment.  Consequent was hij ook.  Dat vond hij belangrijk, en dit was ook nodig in zijn functie als directeur.

(in de tuin van Angela en Frans...)

Ik heb altijd geluk gehad.  ik won enkele belangrijke prijzen in het verleden en dat opende deuren.  Erkenning heb ik altijd gehad.  En dat doet deugd.  Ik ben er fier op dat een aantal werken van mij in het Mechels straatbeeld te vinden zijn.   Niet elke kunstenaar krijgt deze waardering.  Ik mag niet klagen. Vroeger bestond zo iets niet.  Het is een goede evolutie dat Mechelen opteert voor kunst op straten en pleinen.

Een rebel was Frans niet.  Hij was niet zoals een aantal van zijn tijdgenoten die op de barricades gingen staan tegen het door hen conservatief aangevoelde cultuurbeleid van de stad.

Ik voelde dat anders aan.  Ik was vooral met mijn vak bezig.  Toch kwam ik al eens in de Herten Aas aan de Haverwerf, maar daar bleef het bij...

Frans had en heeft veel bewondering voor de Mechelse kunstenaars Wijnants, Jan De Winter, Frans Van den Brande...  En ook voor een Jan Bursens en Pierre Vlerick om er maar enkele te noemen.  Hij weet hun werk te apreciëren.  Toch volgde hij consequent zijn eigen richting dat wel eens omschreven wordt als gestileerd realisme of gematigd expressionisme.

In 2011 kreeg Frans de Mechelse Geuzenpenning op het Feest van het Mechels Humanisme.  Het was ook iets dat hij niet had verwacht.  Ook daarvoor had hij niet 'gesolliciteerd'.  Het overviel hem.

Hij werd gehuldigd als vrijzinnig, gedreven en strijdvaardig, maar ook tolerant humanist, vechtend tegen onrechtvaardigheden.   Voor hem kwam de 'koerswijziging' al vroeg.  Zijn famile was diepgelovig nochtans.  Bij Angela was dat anders.

Mijn vader was vrijzinnig.  Hij werd wel eens de grootste socialist van de Kempen genoemd en was ook één van de stichters van de Voorzorg.  toch kwam hij goed over de baan met de pastoor van ons dorp. Ze hadden een diep respect voor mekaar.

(Frans enkele jaren geleden...)

Frans begon het vanaf zijn zeventiende moeilijk te krijgen met het geloof.  Hij had er moeite mee dat de Kerk zowat als enige de waarheid pretendeerde.

Moeder had het zwaar met mijn uiteindelijke keuze.  Ze kon dat niet goed aanvaarden.  Ik vond het erg dat ik haar hierdoor verdriet aandeed, maar het was mijn beslissing, mijn pad dat ik volgen wilde.  Toch ben ik steeds tolerant geweest voor andere levensvisies.  Mijn jongste broer was dan weer wel erg gelovig en was zelfs bevriend met kardinaal Godfried Danneels.  Mijn beide broers zijn nu overleden.  Ik heb alleen nog een zus...

Het gesprek komt terug op het thema ouder-worden...  Angela zucht.

Ik worstel met deze realiteit, al wil ik er ook niet steeds over zeuren.  Maar het maakt me een beetje droevig.  Soms gaat het eerder over 'overleven'.  door de dag geraken is soms moeilijk.  Generatiegenoten vallen weg.  Frans verloor op korte tijd drie goeie vrienden.

Angela en Frans hebben één zoon: Jan, die prof is aan de ULB.  Ondertussen is de familie uitgebreid met twee kleinkinderen en zijn ze beiden ook al overgrootouders.   Angela toont me daarna een ingelijst gedicht... Het is niet van haar...

Dit is van onze kleindochter Nina: 'de beeldhouwer'...

Beeldhouwer

Muze raakte je handen aan

en via hen

ontelbare zielen

Ze bezat je

en gaf leven

aan robuuste figuren

Hun ogen vertellen

wat je hen toefluisterde

en het brons van hun huid

bewaart je geheimen

Hun toekomst behoort

aan wie hen een thuis geeft.

Maar hun harten zijn van hem,

wiens naam ook de mijne is.

(een paar jaar geleden exposeerde Frans met dit beeld op de Kunstvestdagen...)

Ik zie een schittering in de ogen van de trotse grootmoeder.  Het dichten zit Nina duidelijk in het bloed.  Met het talent van haar grootmoeder schrijft ze over het werk van haar grootvader...

Vertederend.  Klein geluk.

In het atelier staan een aantal onafgewerkte houten beelden: de laatste die Frans maakte...

Ze hebben geen armen, maar ook geen benen, en staan al deels in de aarde.  Ze kijken beschouwend naar boven...

Zo ziet Angela het.  Frans zwijgt en ik heb er het raden naar wat hij denkt. De gedachten zijn vrij...

Zoals steeds vult zijn vrouw in  woorden aan wat hij in beelden probeerde te vatten...

Dit is de eeuwige samenspraak en dialoog tussen hen. 

Symbiose tussen twee creatieve en artistieke geesten.

Klankbord voor mekaar.

Een man en een vrouw.

Angela en Frans.

Twee mooie mensen tussen verleden en toekomst

aarzelend tussen gisteren en morgen.

Hoe hij herinnerd wil worden als hij er niet meer zal zijn?

Hij weet het niet.

Zij wel: het afscheid mag in alle stilte verlopen...

De beelden zullen echter altijd spreken,

want schoonheid is eeuwig.

'de ziel mag in eindloosheid vergaan: de morgen zal heerlijk warm zijn...'