(foto's: Jan Smets)

Hij zet zich aan het orgel en wat later vult de kerkruimte zich met heerlijke klanken...'Amazing Grace', en wat later... 'Let it be' en 'Hey Jude' van de Beatles... Nooit hoorde ik deze twee laatste overbekende melodieën op een instrument als dit.  Lode Tooten is een virtuoos klankentovenaar, die met veel kennis en passie spreekt over muziek.  Hij is een muzikale duizendpoot.  Van doedelzak tot beiaard, van saxofoon tot bugel, cello, piano en clavecimbel: het lijkt voor hem als 'een fluitje van een cent'.  Muziek zit in zijn genen: het talent erfde hij van vader en grootvader.  Als oudste uit een Battelse muzikale familie zette hij de traditie verder en dat deed en doet hij met verve.  Muziekleraar, organist, koorleider van het bekende Mechelse koor Scala Vocale: Lode ademt muziek.

Vader Jef was een gekend figuur in Battel.  Een paar jaar geleden overleed hij.  Niet lang voordien kreeg hij als erkenning voor zijn muzikale carrière de tweejaarlijkse cultuurprijs 'de Mechelsen Iemer'.  Hij was de leider van het Battelse kerkkoor, en zo kwam de jonge Lode al van héél vroeg in contact met het orgel van de Sint-Jozefkerk in deze Mechelse wijk.

Het kerkje, gelegen nabij de Arkade en vlakbij de Leuvense vaart oogt eenvoudig dorps. Ze werd gebouwd tussen 1862 en 1867 en rond 1900 vergroot.  Vroeger stond er een Heilige Kruiskapel aan de Battelse Hoge Weg die echter in 1580 werd verwoest en later weer opgebouwd en gewijd aan Sint-Jozef.  In 1798 werd ze uiteindelijk afgebroken.  Later zou op de huidige plaats de kerk herrijzen in wat men noemt neoclassicistische stijl...

In de jaren vijftig van vorige eeuw was het voor vrouwen en kinderen verboden om op het hoogzaal te komen.  Maar de kleine Lode werd wel eens meegesmokkeld naar boven, en verstopt achter het orgel zat hij dan stil te luisteren...  Naar het koor, het orgel, en...de moppen van de volwassen zangers, die hij niet altijd begreep...  Daar: op dat plekje ontstond de liefde voor dit instrument.  Het was een liefde die hem in de greep kreeg en die hij nooit meer zou loslaten...

Nog niet zo lang geleden leek het lot van de parochiekerk van Battel bezegeld.  Als een zwaard van Damocles hing de sluiting over haar torentje.  Dat heeft natuurlijk alles te maken met het veranderende en inkrimpende kerklandschap.  Minder gelovigen, minder priesters...: het bisdom moest en moet nog steeds op zoek naar oplossingen voor haar patrimonium.  Parochies gaan in fusie, kerken krijgen hier en daar andere bestemmingen...

Dit leek ook de toekomst voor de kerk van Battel. De ouder wordende kosteres Liljan De Wachter zag het ook niet meer zitten om nog langer aan de slag te blijven en er werd al gedacht aan een parochieverband tussen Leest, Heffen en Battel..., ook al hebben deze drie een totaal ander verhaal en karakter.

In Battel zou men dit wel erg jammer gevonden hebben.  Wekelijks vinden nog een vijftig à zestig mensen de werk naar de zondagsviering.  Niet bijster veel, maar vele Battelaars worden nog graag in eigen kerk begraven.

Het was ondermeer Lode die zich toen sterk heeft ingezet voor het behoud van Battel-kerk als liturgische ruimte én als ontmoetingsplaats!

Een kerk blijft voor mij als een huis van samenkomen.  In de eerste plaats voor de eucharistie, maar ook voor veel meer!  Met een paar andere vrijwilligers (Pol Dettier en zijn echtgenote en Leon Rauwoos) hebben we verkregen dat de kerk uiteindelijk mag openblijven.  In beurtrol hebben we de taak van Liljan overgenomen.  De kerk blijft, wordt zeker niet ontwijd, en behoudt zijn kerkelijk karakter.  Federatiepastoor Jan Arnalsteen zei me met waardering in zijn stem: "jij hebt gevochten voor uw orgeltje hé...".  Want dat is waar: wat zou er met dit waardevolle orgel gebeuren mocht de kerk sluiten?  Het is zo belangrijk dat het patrimonium - waaronder de orgels - in stand worden gehouden voor de toekomst.  Overal sluiten kerken, en je ziet hier en daar dat liefhebbers deze kerken proberen open te houden en hiervoor eigen initiatieven ontwikkelen.

Om de veertien dagen is er dus nog een Mis in Battel.  De andere week is er een Eucharistieviering in Sint-Amandus in Heffen.  Lode speelt afwisselend orgel in deze beide kerken.  Het is de van Congo afkomstige priester, Serge, die de vieringen voorgaat.  Soms nemen anderen deze taak over.

We proberen hier kwaliteitsvolle vieringen aan te bieden.  Dat vinden we belangrijk.  We bereiden de teksten voor, de gezangen, en elke eerste zondag van de maand wordt de Mis volgens de Gregoriaanse ritus gezongen.  Mijn vader die een groot muziekkenner was wou dit zo graag in ere houden.  Het is deze traditie die ik nu wil voortzetten.

  (Jef Tooten)

Over vader Jef schreef ik naar aanleiding van zijn overlijden drie jaar geleden dit artikel:

www.mechelenblogt.be/2013/01/alle-noten-zijn-gezongen-jef-tooten

Het brengt ons naadloos bij het verhaal van het orgel.  Ik kijk er naar als muzikale leek.  Maar ik laat me overtuigen door het enthousiaste verhaal van Lode.  Dit uiterlijk mooie, maar verder toch niet héél bijzondere orgel (in mijn ogen althans) is heel wat meer waard dan ik durfde vermoeden.

Ik heb wel meer mensen moeten overtuigen.  Dit is een vrij uniek orgel hoor!  Het is een oud barokorgel dat dateert van begin 18de eeuw.  Het zou één van de eerste orgels zijn die de beroemde  Van Pethegem bouwde.  Hij was de Stradivarius van de orgelbouwers!  Het is nu tiptop in orde.  Twee maal in het jaar wordt het volledig nagezien en onderhouden door Van Aken, een firma die gespecialiseerd is in orgelbouw en onderhoud.   Een constante temperatuur in de kerk is broodnodig voor het orgel.  Stel dat de kerk zou gesloten worden: dat zou erg zijn voor het orgel!  Want een orgel moet immers blijvend bespeeld worden!

Lode Tooten kijkt met grote bewondering naar 'zijn' orgel.  Hij is dé grootste pleitbezorger geweest van het mooie instrument.  Hij zet het voortdurend in de aandacht, en wist mensen hier eveneens  warm  voor te maken.  Dat het orgel nu méér gewaardeerd wordt is zeker zijn verdienste die hij als een pluim op de hoed mag steken.

De meeste registers zijn nog authentiek, en dit orgel heeft wel een heel specifieke klank.  De Mechelse organist van OLV-over-de-Dijlekerk, Wannes Vanderhoeven nam het op in de lijst 'Orgels aan de Dijle'.  De beroemde - latere 'baron' Flor Peeters bespeelde het ooit, en hij was méér dan lovend over ons orgel.  Hij zei toen: "Battel heeft een juweeltje met een heel apart en mooi timbre!"  Het was iets wat nadien nog meerdere organisten zeiden over het orgel.

Toch is het orgel oorspronkelijk niet gebouwd voor de Sint-Jozefkerk van Battel.  Men probeert de herkomst nu te achterhalen.  Hoogstwaarschijnlijk zou het uit Hemiksem komen.  Van Peteghem werkte daar ooit als leerling.  Wel heeft het nadien nog wat rondgereisd.  Minstens op twee andere plaatsen kwam het terecht.  Er wordt aangenomen dat het orgel werd aangekocht door de familie Empain, de adelijke familie die indertijd woonde op het nu afgebroken kasteel van Battel.  De familie van baron-industrieel Edouard Empain was immers steeds een belangrijke sponsor van de kerk.

In de kerk had deze familie een aparte zijkapel met private toegang.  De mooie kerkramen werden eveneens door hen bekostigd.

Lode wijst me de kleurrijke glasramen aan.

Als kind stond ik hier altijd gefascineerd naar te kijken.  Dit grote raam stelt de Franse heilige Jeanne D'Arc voor.  Let eens op de vele details..  Het sprak me enorm aan...  De zus van baron Edouard, Madame Denis heeft vele jaren gewoond in Battel.  Ze is hier honderd jaar geworden.  Het kasteel had in een ver verleden zijn eigen muziekschool.  Mijn vader Jef mocht als kind ooit met Kerstmis zingen op het kasteel.  Veel jaren later vroeg Madame Denis of ik voor haar op de piano 'Für Elise' wilde spelen.  Ik kreeg van haar een stuk chocolade en een sigaar voor mijn vader...

De kerk is later verbouwd in 1964. 

Het was een soort experiment.  Men wou méér ruimte en méér ruimtegevoel in de kerk.  Er werd een nieuwe binnenconstructie gebouwd waardoor de zuilen konden verdwijnen... Dit is het resultaat.  De meningen waren verdeeld in Battel.  Akoestisch gezien is de kerk niet steeds prima te noemen, maar hier op het hoogzaal is het de beste plaats.  Weet je: als mijn vader hier een mop vertelde kon de pastoor het vooraan horen!!   Jammer genoeg is bij de verbouwingswerken een balk op het orgel gevallen en het werd ernstig beschadigd.  Een groot stuk van een  gesculpteerd zijpaneel is sinsdien verdwenen. Het orgel werd niet dadelijk hersteld en lang werd er voortaan gespeeld op een harmonium vooraan in de kerk.

De Battelse organist Mon Mortelmans had veel vertrouwen in de toen nog jonge Lode Tooten.  Van jongsaf mocht hij van hem ook al eens iets spelen op het orgel.  Zeker als voor postbode Mon die duivenmelker was, de 'duiven vielen', mocht Lode zijn plaats aan het orgel innemen!

Ik zal toen iets van een vijftien of zestien jaar geweest zijn...  Het vertrouwen van Mon was misschien té groot.  De schalkse Mon had de gewoonte op het einde van een trouwmis, als het bruidspaar naar buiten schreed, 'vogelke gij zijt gevangen!' in het orgelspel te verwerken.  Toen één van zijn dochters, Godelieve, huwde, dacht ik dat ik me ook dit recht kon toeëigenen.  En net als hij speelde ik dat vrolijke deuntje.  Maar dat was buiten de waard gerekend.  Misschien had Mon er zélf geen moeite mee, maar zijn vrouw Anna Smets kon daar véél minder mee lachen vertelde hij me nadien.  Maar Mon was en bleef mijn grote vriend...

Eind jaren zestig, begin jaren zeventig was de redding voor het orgel nabij.  Een milde schenker bezorgde de Battelse kerk een gulle gift waarmee het orgel eindelijk kon gerestaureerd worden.  En dat werd nauwgezet aangepakt.  Het orgel werd in vroegere authentieke staat gerestaureerd.

Ik hou van dit orgel.  Ik ben er mee opgegroeid.  Het heeft voor mij een grote emotionele waarde.  Het heeft zo'n pure klanken.  Niemand besefte vroeger het grote belang van dit instrument.  Gelukkig is dat nu wel anders.  Ik speel vanaf mijn negentiende levensjaar vast in deze kerk.  Vroeger waren er zelfs drie missen op zondag!  Ook begrafenissen speelde ik.  Ik heb dus ernorm veel uren in Battel-kerk gesleten.

Reeds in het verleden vond Lode het als organist van dit Battelse erfgoed dat het zijn plicht was om dit instument in de belangstelling te brengen zodat het door efficiënt onderhoud zijn muzikale waarde kon behouden.  Daarom nam hij een paar jaar geleden het iniatief om maandelijkse aperitiefconcerten te organiseren na de zondagsviering.

Dat wil ik nu voorzetten elke eerste zondag van de maand.  Het moet telkens een gratis concert zijn, met nadien kans tot napraten en het drinken van een glaasje.  Het staat iedereen vrij om een gift te doen.  Het moet in Battel het gemeenschapsgevoel versterken.

In het verleden zijn er al heel wat concerten geweest: heel gevarieerd met het optreden van de jazzgroep 'nine2twelve', Scala Vocale, trio PIA-donna, de Mechelse sopraan Marina Stockx, met folkmuziek, poëzie enzovoort...

Op 18 december zal het jaarlijkse Kerstconcert doorgaan met het koor Scala Vocalee.

Battel mag Lode dankbaar zijn.  Hij zet de muzikale traditie van de familie Tooten voort...

Ja, zo is dat.  Mijn grootvader Louis was ooit de voorzitter van de Battelse Koninklijke fanfare 'Ons genoegen'.  Als kind was ik zo fier dat ik mee mocht lopen naast de vlag.  Later volgde mijn vader hem op, en ik nam de fakkel over van Fré Van Aken uit Heffen (dit is de grootvader van onze huidige cultuurschepen Björn Siffer...).  Muziek is mijn leven.  Alles is muziek.  Muziek kan mensen blij maken, helpen, bij mekaar brengen.  en misschien is dit wel het mooiste - zeker in deze tijden: muziek kan kwaadheid uit mensen krijgen.

(Lode is net terug van vakantie.  Op de dag van de gruwelijke moord op een bejaarde priester was hij in Rouen... )

Lode mijmert en denkt aan vroeger.  Hij vertelt me nog een anecdote:

Ik had lang geleden de gewoonte om in de zondagsmis het de avond voordien gewonnen Eurosongliedje op het orgel te spelen.  dat was in de jaren zeventig.  De Battelaars keken daar naar uit.  Ooit speelde ik zelfs 'Gigi L'Amoroso' bij het buitenkomen van de kerkgangers.  Toen begonnen een aantal Chirojongens 'Schele Vanderlinden' van de Strangers - dat gebruikt maakte van dezelfde melodie, te zingen.  Enkele oudere dames waren gechoqueerd en maakten hun beklag bij de toenmalige pastoor Van Hoof.  Hij sprak me nadien hierover aan: "Louiske: het schijnt dat gij een onkuis liedje hebt gespeeld?" " Nee, mijnheer pastoor..." heb ik toen geantwoord: "Mijn noten zijn niet onkuis maar héél zuiver!".  Ik kreeg van hem een schouderklopje, en daarmee was het vat af...

Wie is Lode Tooten?

Lode Tooten is dirgent, pianist, organist, vibrafonist, drummer en percussionist. Op jonge leeftijd leerde hij piano spelen.  Nadien volgde clavecimbel, cello, bugel, saxofoon, slagwerk, doedelzak en beiaard.  Later bekwaamde hij zich in directie voor HAFABRA en koordirectie.

Op 19-jarige leeftijd deed hij stage slagwerk bij het toenmalige symfonieorkest van BRT-RTB.  Hij werd dirigent bij verschillende fanfares en brassbands.  Ook in de wereld van operette en musical was hij thuis.  Dirigent was hij in Lier, Brasschaat en Mechelen.

Hij drumde bij orkesten van Louis Neefs en tal van andere Vlaamse zangers.  Nu is hij nog pianist en begeleider van Lize Marke.

Lode was ook muziekleraar in de Lierse Steinerschool waar hij kennis maakte met de muziek-antroposofie en de muziektherapie.  Nu geeft hij nog notenleer aan jongeren in Heffen.   Muziekleraar is hij ook bij de vzw AMAndel waar hij les geeft voor mensen met beperkingen.

Op talrijke folkfestivals trad hij op als percussionist met folkgroepen Hydra en Navadat.  In het Mechels jazzkwintet Nine2Twelve bespeelt hij trommels. 

In 1994 richtte hij het gemengd koor Scala Vocale op.

In 2006 heeft hij de cultuurvereniging 'Muziek en Woord' opgericht met bestuursleden Jozef Tooten, Marina Mariën en hemzlef.

http://users.telenet.be/lodetooten/