(foto's: J.Smets)

De jaren lijken op haar geen vat te hebben.  Je kan moeilijk geloven dat ze dit najaar 84 wordt.  En toch is het zo.  Voor mij zit een mooie en gelukkige  vrouw met een aanstekelijke glimlach.  Toch heeft het leven haar niet gespaard.  Integendeel.  De eerste vijftig jaar van haar leven waren uitzichtloos.  Een nachtmerrie.  Op haar vijfde werd de kleine Liliane door haar moeder ondergebracht in een gesticht voor achterlijke kinderen, ook al was er met haar niks mis.  Maar het kleine meisje was ongewenst, en haar liefdeloze moeder was haar liever kwijt dan rijk.  Toen ze twaalf was werd Liliane Stijnen verwezen naar een psychiatrische instelling voor volwassen vrouwen, ondanks het feit dat ze geestelijk gezond was.  Vernederingen en psychische martelingen, verdriet en angst beheersten haar leven.  Het régime in de instelling verbeterde langzaam met de jaren.  En toch kwam ze maar 'vrij' in haar vijftigste levensjaar... Ze werd opnieuw geboren in een wereld die ze amper kende. Maar ze sloeg er zich door, met een enorme veerkracht die niet te bevatten is.  Haar fierheid en koppigheid hadden haar altijd overeind gehouden.  Ze vocht voor een plaatsje in de maatschappij, en ze slaagde er wonderwel in.  Haar verhaal werd in 1988 opgetekend door schrijfster Elisabeth Marain. 'Rosalie Niemand' werd een bestseller; viel in de prijzen...  Liliane werd opgevoerd in alle mogelijke televisieprogramma's van Jan Van Rompaye in Vlaanderen tot bij Sonja Barend in Nederland...  Het boek werd herwerkt tot toneelstuk, en het kwam op heel veel plaatsen op de planken.  Het toenmalige Mechels Miniatuurtheater oogste er veel succes mee...  Plots werd Rosalie Niemand Iemand...

2016.  Jaren later is het boek nog een vage herinnering.  Alhoewel?  Liliane woont al vanaf haar ontslag in de psychiatrie van Duffel in Mechelen.  Ze woont hier graag en wil hier nooit meer weg.  Vanmorgen had ik met haar een boeiend gesprek in SAVA.  Liliane is één van de sterkste vrouwen die ik ken.  Het verleden heeft haar niet verbitterd gemaakt.  Ze vocht voor een nieuw leven, en ze kréég het ook...

Ik leerde Liljane kennen in 1982 in vzw Borgerstein in Sint-Katelijne-Waver waar ik in dat jaar begon te werken.  In diezelfde periode begon ook Liliane er op de linnendienst.  Ze was toen net ontslagen uit Duffel.  Maar dat verhaal kende niemand.  Ze vertelde het ook niet.  Beschaamd was ze niet, maar ze wou niet worden bestempeld als 'de zotte uit de psychiatrie'.  Bij de koffiepauzes kon ze weinig of niet meepraten.  Liliane bleef stil op de achtergrond.  "Men dacht zelfs dat ik een uitgetreden non was..." lacht ze.  Niks was minder waar. 

Het was niet gemakkelijk werken op die linnendienst.  Ze werd gepest door haar twee jongere collega's.  Maar ze wist niet wat ze er mee aan moest.  Dat had ze ook nooit geleerd.  Ze kloeg niet, maar ze vond een luisterend oor bij Marleen D'Joos die er toen nog werkte als opvoedster in één van de leefgroepen.  Daar kon ze haar tranen de vrije loop laten gaan.  Ze is er Marleen nog steeds dankbaar voor.  Jaren later kreeg de muzikaal getalenteerde Liliane nog de kans om mee te doen in toneelstukken van de echtgenoot van Marleen, de nu ook al vele jaren geleden overleden bekende acteur Ugo Prinsen.  Hij schreef toen stukken voor en met mensen met een verstandelijke beperking uit Borgerstein.  Liliane zorgde voor de muzikale begeleiding.  Dat was voor haar een fijne ervaring.  Nog steeds heeft ze een goed contact met Marleen D'Joos en ook aan haar beide zonen, Thomas en Sam Vanderveken heeft ze mooie herinneringen.  Onlangs ontmoette ze nog Sam, die kunstenaar is, bij het maken van de grote muurschildering in de Varkensstraat, waar Liliane nu woont op een appartement....

Maar voor het zover was en voordat ze 'opgevist' werd voor die toneelopvoeringen, kende niemand haar verleden. 

Tot in 1988...

Toen kwam ze plots en uit het niets op TV naar aanleiding van het boek van Elisabeth Marain.  Je kan je wel voorstellen hoe men verbaasd naar haar keek toen ze de dag daarop terug op haar werk in Borgerstein verscheen....

Toen ik na die vele vele jaren ontslagen werd uit de psychiatrie waar ik onterecht vastzat, had ik het voornemen om met mijn verhaal 'iets' te doen.  Ik wou zeker niet dat alles in de doofpot zou worden gestopt.  Ik wou revanche nemen, maar wist niet goed hoe...  Heel toevallig heb ik dan Elisabeth Marain, die toen in Mechelen woonde, ontmoet via vrienden.  Ze was diep onder de indruk van mijn levensverhaal.  Het is dat het zo moest zijn...  Zij luisterde en tekende mijn verhaal op. Nooit voordien had ik gesproken over wat ik meemaakte.  En nu werd mijn leven een boek.  Een veel verkocht en gelezen boek. 

Het leven van Liliane begon onder een slecht gesternte.  Haar moeder verachte haar, en haar vader kende ze nooit.  Ze werd letterlijk afgewezen en haar pogingen om liefde van haar moeder te krijgen, werden nooit beantwoord.  Het meisje werd er opstandig en tegendraads van.  Dat was dan dé reden voor haar moeder om haar te laten opnemen in een tehuis voor doofstomme en achterlijke kinderen in Namen.   In de oorlogsjaren sloot het tehuis de deuren en werd Liliane terug naar huis gestuurd.  Maar niet voor lang, want als ze twaalf werd, kreeg moeder het voor mekaar haar te doen plaatsen naar een inrichting voor geestesgestoorde vrouwen. Gecolloqeerd als een gevaar voor de maatschappij!  Na amper een jaar verhuisde men haar naar Duffel, waar ze terecht kwam in een gesloten paviljoen.  De hoofdzuster kon haar niet luchten, en het meisje werd regelmatig gestraft.  Medewerkers deden hun ogen toe voor de mistoestanden. Men zweeg.  Door een dokter kreeg ze toch de kans om de psychatrie te verlaten.  De dokter kreeg het gedaan om haar in een vakantiehuis in Rixensart te laten werken in het huishouden en de zorg voor de daar verblijvende kinderen.  Aanvankelijk verliep alles goed, maar door een uit de hand gelopen ruzie met een ander meisje werd ze teruggestuurd naar Duffel.  Wenend viel ze er vaak in slaap.  Muziek was haar uitlaatklep.  Ze speelde muziek om te kunnen overleven.  Het was voor Lilane een vreselijke periode.  Het beleid veranderde wel in al die jaren, en werd soepeler.  Een aantal vriendinnen met gelijklopende verhalen  vertrokken uit de instelling.  Maar Liliane bleef.  Nooit kreeg ze bezoek.  Maar af en toe mocht ze nu al wel eens buiten de muren van de psychatrie.  Later probeerde iemand haar zelfs uit te huwelijken om haar buiten te krijgen, maar dat wilde ze niet.  De man was een dronkaard en Liliane besloot in de psychiatrie te blijven.  Het was misschien ver van ideaal, maar ze had er haar zekerheden.  Doordat eind jaren zeventig van vorige eeuw de subsidies voor de gesloten instellingen drastisch werden teruggeschroefd, kreeg Liliane in haar vijftigste levensjaar na die vele jaren opsluiting de kans om vrij te komen.  De voormalige aalmoezenier van de instelling hielp haar hierbij, en zorgde dat ze aan haar job in Borgerstein geraakte. Een nieuw leven kon beginnen... Eerst woonde ze een halfjaartje in de Merodestraat bij de Zusters van Overijse die haar erg goed opvingen (een verademing tegenover de strenge zusters in de psychatrie).  Nadien verhuisde ze naar de Boerenkrijgstraat.

Elisabeth Marain (°1942) verhaalde het allemaal in haar boek.  Liliane kreeg het pseudoniem 'Rosalie Niemand'.

Plots was ik bekend.  Ik kwam in de kranten, op televisie, en mocht overal in het land voordrachten geven.  Ik ging er vaak eigenhandig naar toe, met de trein, tot in West-Vlaanderen toe.  Het nam veel tijd in beslag.  Ik werkte  vijf à zes jaren op de linnendienst in Borgerstein en wou deeltijds werken, maar dat kon niet van de directie.  Ik heb dan mijn ontslag genomen en ben in Zaventem aan de slag gegaan in een bejaardenhuis.  Ik werd er graag gezien en kreeg er veel kansen.  Ook daar kon ik me uitleven in het musiceren.  Ik huurde in Zaventem een huisje en naast mijn werk in het bejaardentehuis deed ik aan kinderoppas in een naburige school, en deed verstelwerk voor drie winkels.  Ik naaide voor het hele dorp en heb er vele vrienden gemaakt.  Op 58-jarige leeftijd ging ik op brugpensioen...

Het leven kreeg Lilane niet klein.  Dat dankte ze aan haar koppigheid en haar fierheid.  Ze straalt geluk uit.  Verbitterd is ze nooit geworden...

Het boek heeft me 'opgetild'.  Ik ben Elisabeth Marain dan ook veel dank verschuldigd.  We hadden altijd een goeie band.  Jammer genoeg hoor ik haar de laatste tijd niet meer.  Ik heb een eenzame jeugd gehad maar nu heb ik vele vrienden.  Mijn moeder heb ik na mijn Plechtige Communie nooit meer gezien.  Na mijn vrijlating is er nog een poging ondernomen om haar te ontmoeten.  Ze wou me echter niet zien.  Dat kan ik moeilijk vergeven allemaal.  Toen ze overleed deed het me niets.  Mijn moeder was een vreemde voor mij.  Ik weet niet of ze mijn boek ooit las, maar ze moet er zéker van geweten hebben. Ik kan haar niet begrijpen hoe ze zo geworden is.  Ze kwam uit een begoede familie uit Nederland, die alles kwijtspeelde in de Eerste Wereldoorlog.  Mijn grootouders zakten af naar Maasmechelen en mijn grootvader diende noodgedwongen te werken in de mijnen.  Mijn grootouders waren lieve mensen.  Moeder was de oudste van het gezin dat vijf kinderen telde.  Ze wou absoluut géén boerinneke uit Limburg zijn.  Op haar twaalfde liep ze al weg van huis, brekend met haar familie.  Ze was een erg mooi meisje, maar ontzettend koppig met een sterk karakter.  Mijn moeder kwam in het Brusselse nachtleven terecht en werd stripteasedanseres.  Ze werd zwanger van mij.  Ik weet niet wie mijn vader is, en ik kreeg haar naam: 'Stijnen'. Ik was altijd wel benieuwd om te weten wie hij was, maar dat viel niet op te sporen. Fysiek lijk ik op haar.  Ook die koppigheid heb ik.  Maar die heb ik wél positief kunnen ombuigen.  Door moeder  werd ik altijd genegeerd.  Vergeven kan ik haar niet.  Mijn leven had er zo anders kunnen uitzien.  Wat zou ik graag een gezin en kinderen hebben gehad...  Dat is toch wel een gemis geweest.  Zeker toen ik jonger was leed ik daaronder.  Maar toen ik vrij kwam was ik al vijftig, en was dit alles te laat...

(uit het toneelstuk van het MMT met Tessy Moerenhout)

Dan kwam Liliane in de 'gewone wereld' terecht.  Alles diende ze te leren.  Ze was in vijftig jaar amper buiten de muren van instellingen geweest.

Maar Liliane is er in geslaagd met vallen en opstaan. 

Ze had het wel moeilijk om relaties aan te knopen met het andere geslacht.  Hoe zou ze het ook geleerd hebben in de psychiatrie?  Kort had ze ook een relatie met een man, maar die profiteerde schromelijk van haar en hij misbruikte zijn positie.  Ze wil er niet dieper op ingaan en wil niet dat zijn naam bekend wordt gemaakt.  Maar het kwetste haar diep omdat ze toch wel verliefd was op hem.  "Liefde maakt blind zegt men weleens..."   Maar deze episode was ook een leerproces voor haar.  Ze kwam er sterker uit.

Langzaam bouwde Liliane een grote en hechte vriendenkring op.  Zo is haar boezemvriendin Annie Wargé, de vrouw van onze voormalige Belleman François De Schouwer.  Ze schelen tien jaar in leeftijd, maar zijn vriendinnen door dik en dun sinds de dag dat ze elkaar leerden kennen in Theater De Moedertaal. Het klikt enorm tussen hen.  "Misschien is het omdat we beiden Brabanders zijn" zegt Annie, die met haar vriendin Liliane meegekomen is voor dit gesprek.  "We lachen veel samen en kunnen tegen mekaar alles kwijt!"

Daarnaast behoren tot haar trouwste vrienden, twee families in het Nederlandse Geleen.  Ze gaat er vaak in weekends naartoe, en er staat voor haar altijd een bed klaar.  Deze contacten verkreeg ze door gitarist Wiebe De Vries.  Met veel warmte spreekt ze over hen.

Liliane was altijd muzikaal getalenteerd. In de pyschiatrie had ze een radio waar ze vaak naar luisterde en als autodidact leerde ze zichzelf gitaar spelen.  Nu is ze nog altijd muzikaal actief.  Nooit is ze thuis.  Liliane speelt in een mandolinegroep in Houtem, en speelt gitaar bij de Lage Drempel.  Ook is ze lid van vioolgroep Rosemunde in onze stad.  Heel vaak treedt ze op met deze groepen.

Spreekbeurten geef ik nu niet meer, en ik praat niet zo veel meer over mijn verleden.  Ook het boek lees ik niet meer terug.  Vroeger heb ik het wel gelezen.  Het verleden is het verleden.   Een nieuw leven is voor mij gestart op mijn vijftigste.  Die eerste vijf jaar zijn moeilijk geweest.  Ik was bang om uitgelachen te worden of om iets verkeerd te zeggen.  Maar nu kan ik alles wel plaatsen.  Ik kan alleen maar zeggen aan mensen die in een bejaardentehuis, school, psychiatrie of ziekenhuis werken, dat ze het beslist moeten signaleren als ze iets verkeerd zien lopen.  Stop nooit iets in de doofpot.  Als ik later mijn kop moet neerleggen hoop ik dat ik deze boodschap kon doorgeven.  Dan heb ik niet verniet geleefd.  Ik ben gelukkig in deze tweede helft van mijn leven.  Wel heb ik spijt dat ik niet heb kunnen studeren.  Ik wa saltijd behoorlijk intelligent, en toen ik nog school liep was ik steeds de eerste van de klas.  Maar ik ben er mee moeten stoppen.   Het is nu zo.  Ik lees veel en vul vaak kruiswoordraadsels in.  Zo blijf ik bij.

Zangeres had ze misschien ook wel graag geworden.  Liliane heeft immers een wondermooie stem.  Toen ze een feest hield voor haar tachtigste verjaardag kreeg ze een staande ovatie toen ze een lied van Nana Mouskouri zong:  'Dans le soleil et dans le vent'.

Rosalie Niemand ben ik niet meer.  Ik ben niet meer die ex-'patiënte' uit de psychiatrie.  Ik ben nu eindelijk Liliane Stijnen!  Tot in de jaren zeventig had ik zelfs geen identiteitskaart.  Ik was toen echt wel 'niemand'.  Muziek heeft me vaak gered in mijn geïsoleerd bestaan.  Nooit kwam er bezoek voor mij en nooit kon ik op vakantie... Ik moest me bezig houden met handwerken.  Ook kantklossen leerde ik er.  Dat kon ik erg goed.  Ik was de beste kantwerkster en ontwierp mijn eigen patronen.  Toen Koningin Fabiola eens op bezoek kwam in Duffel werd een kantwerk van mij aan haar cadeau gedaan.  Maar ikzelf mocht met haar niet praten...  De meeste nonnen leken me te haten.  De hoofdzuster was zelfs jaloers op mij omdat ik een mooi meisje was en zij lelijk.  Dat zeg ik zelf niet, dat vertelde mijn omgeving mij.  Duffel is een afgesloten hoofdstuk.  Nooit kreeg ik op één of andere manier een verontschuldiging voor wat er gebeurd was of hoe het zo had kunnen lopen.  Het doet wel 'raar' als ik voorbij de instelling kom.  Ik ben er nog wel eens binnengeweest.  Anoniem.  Ook op het kerkhof waar de zusters begraven liggen.  Als ik de namen lees op de zerken komen vele nare herinneringen boven.  Gelukkig mag ik niet alle zusters over dezelfde kam scheren.  Ik ben de Zusters van Overijse die me in Mechelen opvingen dankbaar voor hun warme genegenheid die eerste periode nadat ik vrij kwam.

Later kwam er een tweede boek uit.  En binnenkort rolt er een derde boek van de drukpers.  Het moet het sluitstuk worden.  Tegen haar 85-ste verjaardag hoopt men het klaar te krijgen.

                         ('n paar jaar geleden...)

Het moet een positief verhaal worden en mijn wedervaren vertellen met de mooie momenten die ik nu meemaak.  Het wil een boodschap uitdragen: mensen blijf niet bij de pakken zitten bij een tegenslag!  Probeer de draad terug op te pakken.  Ik wil dat dit boek er komt.  Niet voor mij, maar voor allen die uit een diep dal proberen te geraken.  Schrijfster is een sympathiek jong meisje van zo'n 25 jaar die ik per toeval heb ontmoet: Delfien Van Heede.

Boeken over haar leven, spreekbeurten, Televisieprogramma's, artikels in kranten... Een verfilming werd ooit gepland maar is er nooit van gekomen.  Professor Pyck van de Leuvense Universiteit gaf haar veel kansen om overal te gaan praten. Overal werd Rosalie Niemand opgevoerd.

Elisabeth Marain herwerkte het boek ook voor toneel.  Overal te lande werd het gespeeld, en ook in Nederland werd het bijna 200 ker op de planken gebracht.  Het begon allemaal met een monoloog van Lieve Moorthamer in Gent.

Ook Chris Verhaert bracht zo'n 100 keer haar levensverhaal op het toneel.

Nadien regisseerde René Verreth het stuk voor het MMT in 1990.  Chris Joris zorgde voor de muziek.  De rol van Rosalie werd gespeeld door de betreurde Tessy Moerenhout en de rol van de vreselijke zuster Veranda nam Hilde Van haesendonck voor haar rekening.  Andere bekende namen die in het stuk meededen zijn Theo Hijzen, Agnes De Nul, Heddie Suls, Manu Verreth...

Het was soms confronterend om deze toneelstukken te zien vanuit de zaal. Vaak zat ik er naar te kijken met tranen in de ogen.  Nog steeds.  Het stuk wordt immers nog regelmatig gespeeld.  Onlangs nog in Kessel-Lo.  Ik zat toen anoniem in de zaal, mijn kaartje netjes betaald als ieder ander.  Pas later werd het bekend.  Ik had daarna een warme ontmoeting met de acteurs.  Soms had ik in het verleden goesting om aanwijzigingen te geven voor de regie.  Dat deed ik ook in Mechelen, aan René.  In de foyer speelde ik nadien ook mandoline.  René Verreth is het trouwens die me zo in contact bracht met de mandolinegroep in Houtem.

In april 2017 zal ook het Echt Mechels Theater op de Olivetenvest 16 'Rosalie Niemand' op de planken brengen, in een regie van Anne De Neef. (20, 21, 22 en 23 april)

Liliane Stijnen woont nu in een appartement met een mooi bebloemd balkon in de Varkensstraat, want ze houdt naar eigen zeggen heel veel van dieren, mensen...en bloemen...  Ze woont er graag.  Ze is tevreden met haar lot, en meer kan ze niet meer verlangen vertrouwt ze me toe...

Als ik 100 jaar mag worden kan ik zeggen dat ik 50 jaar niet geleefd heb en dat ik 50 jaar puur geluk heb gehad.  Ik ben er van overtuigd: iedereen krijgt wel zijn deel in het leven.  Ik heb alles overleefd omdat ik nooit heb toegegeven en koppig ben verder gegaan.  Vaak viel ik wenend in slaap, maar ik kon gelukkig goed slapen.  Dan recupereert je geest snel.  Ik heb stand gehouden.  Het leven heeft me veel geleerd.  Door wat ik heb meegemaakt kan ik ook eigen fouten gemakkelijk toegeven.  Ruzie maak ik niet.  Mensen die me minder liggen probeer ik te mijden.  Nee: een eenzame vrouw ben ik niet.

(met boezemvriendin Annie Wargé)

Liliane heeft de laatste jaren wel contact met twee nichten en een achternicht.  En dit zijn mooie contacten.  Ze gaat hen vaak opzoeken in Limburg.  Langzaam heeft ze haar schamele puzzelstukjes uit het verleden bij mekaar kunnen zoeken.

Haar moeder trouwde later met een rijke man.  "Hij was wel een brave, maar mijn moeder had alles te zeggen."  Ze kregen nog twee kinderen: twee halfzusters die met mij niks willen te maken hebben.  De familie van mijn moeders echtgenoot wist niets over mij.  Ik was immers een 'voor-kind' en dat mocht niet geweten zijn...

Ach, het is wat het is.  Ik laat het verleden achter mij.  Ik leef nu.  Ik kijk al uit naar mijn 85-ste verjaardag op 28 oktober 2017.  Dan geef ik een groot feest, net zoals op mijn 80ste verjaardag.  Toen zorgde voormalig schepen Frank Nobels dat ik de zaal van het Cultuurcentrum mocht gebruiken 'omdat ik dat wel verdiende!'   Daar zal ook het volgende verjaardagsfeest doorgaan.  De nieuwe cultuurschepen, Björn Siffer heeft al beloofd langs te komen.  Noteer jij de datum ook al maar!

Dat doe ik maar al te graag, en ik hoop er bij te kunnen zijn.

Ooit leende ik mijn eigen gekochte boek van 'Rosalie Niemand' uit.  Ik kreeg het nooit meer terug.  Dat had ik haar verteld.  Lilane heeft een verrassing voor mij: uit haar tas diept ze een exempaar op van het nu niet meer uitgegeven boek op. "Aan Jan. Veel vriendschap! Van Liliane of... Rosalie" schrijft ze op het schutblad.

Ik denk terug aan 1982 en de stille vrouw zonder verleden, in de linnenkamer van Borgerstein...

Ze trad uit de kantlijn.  Rosalie Niemand nam revanche op het verleden.  Rosalie Niemand werd Iemand.

En wat voor Iemand!!