(foto's: Jan Smets)

Amper enkele dagen voordien had ik er nog ouderjaarsavond gevierd...  Maar dan gebeurde het: een meer dan zware storm raasde in die januarimaand van 1990 over het land en legde het pand in de Bergstraat waarin de Xaverianenkring haar stek had in puin.  Dan moet je wel even slikken.  Hiermee viel het doek over deze kring die in 1859 werd opgericht.  De Xaverianenkring had op deze locatie een kapel en een feestzaal die dus ook af en toe verhuurd werd aan een gezelschap zoals het onze dat er toen een feestje bouwde om de overgang van oud naar nieuw te vieren... Niet alleen de gebouwen gingen verloren: ook de omvangrijke kunstcollectie ontsnapte niet aan de ramp.  Alleen één beeld - en dan nog niet het minste - overleefde de catastrofe.  Jarenlang werd het haast vergeten, bestoft en aangetast door houtworm, verstopt tussen wat café-accesoires in een berghok - een restant  van de vernielde lokalen.  Gelukkig was het Frans Verberdt, voorzitter van de kerkfabriek van Sint-Jan die deze eerder toevallige vondst signaleerde aan de'Vrienden van Sint-Rombout'.  Deze zagen dadelijk dat het om een waardevol beeld ging, en de bal ging aan het rollen.  Om schade te beperken diende snel ingegrepen te worden vertelt me Patrick De Greef, voorzitter van de Vrienden....

Het was in het najaar van 2014 dat Frans Verberdt me contacteerde dat er een mansgroot heiligenbeeld was teruggevonden.  Peter Eyskens, één van de bestuursleden van 'de Vrienden van Sint-Rombout' is voormalig hoofd van het restauratieatelier van de Antwerpse Artesishogeschool.  Hij inspecteerde het beeld ter plaatse en ontdekte dat het om een negentiende-eeuws volhouten gepolychromeerd beeld ging. Het stelde de heilige Franciscus Xaverius voor.  En: het was nog van een meer dan behoorlijke kwaliteit.  Jarenlang werd het loodzware beeld niet verplaatst en een leger houtwormen had zich in het beeld genesteld...

(Peter Eyskens en Patrick De Greef)

Door de opheffing van het 'genootschap van de Heilige-Franciscus Xaverius' waren de bezittingen van de kring overgegaan in de handen van de 'Vereniging van Parochiale Werken van het Dekenaat Mechelen'.

Deze Vereniging had niet de intentie en de middelen om het beeld te restaureren en een nieuwe bestemming te geven, en waren dadelijk akkoord om het mooie beeld over te dragen aan de goede zorgen van 'de Vrienden van Sint-Rombout'.  Deze zouden wel blijf weten met het beeld. 

En zo gebeurde het dan gisteren dat de overdracht officieel en met enige plechtstatigheid doorging in de kooromgang van de kathedraal waar het beeld nu tijdelijk een onderkomen heeft gevonden, en waar het de eerstvolgende tijd grondig en vakkundig zal worden gerestaureerd.  Leuk detail: zo kunnen de bezoekers van de kerk vanop de eerste rij de vorderingen volgen.  Het is Toon Van Campenhout die werd aangezocht om dit waar te maken.  Het kostenplaatje voor deze restauratie bedraagt zo'n 3000 Euro.  De helft van de factuur is voor de 'vrienden van Sint-Rombout'.  De andere helft zal netjes betaald worden door de kerkfabriek van Sint-Pieter.  De Sint-Petrus en Pauluskerk aan de Veemarkt was immers vroeger een jezuïtenkerk voordat ze verhuisde naar Leliëndael in de Bruul.  Enne: de betreffende Francicus Xaverius was een belangrijk figuur binnen deze orde, en de kerk was ook aan hem gewijd.

(Toon Van Campenhout)

Patrick de Greef heeft maandenlang onderzoek gedaan naar de afkomst van het beeld.  Hiervoor zocht hij zich te pletter in het Mechels stadsarchief.  Het beeld was niet gesigneerd noch gedateerd, en hij wilde er beslist meer over weten.

Ik had gehoopt om te kunnen bewijzen dat het in Mechelen was gemaakt (er waren immers veel Mechelse sculpteurs die soortgelijke beelden maakten).  Ik vlooide ontelbare 19de eeuwse kronieken uit,  maar in de Gazet van Mechelen van 6 mei 1860 ontdekte ik dat het vervaardigd werd in Turnhout.  Om een nog onbekende reden heeft men de uitvoering van het werk toevertrouwd aan het atelier van Hendrik Peeters-Divoort dat in katholieke middens een goede naam had en kerkmeubilair leverde aan talloze kerken in ons land en het zuidelijke deel van Nederland.  De Xaverianenkring werd zoals gezegd in 1859 opgericht, en had de feitelijke bedoeling om de katholieke arbeiders in deze stad onder de kerkelijke vlag te houden.  Hier konden ze zich ontspannen, speelden ze toneel, fanfare...  De kring had duizenden leden, en had alzo ook aardig wat inkomsten.  En natuurlijk moest de kring zijn 'boegbeeld' hebben.   Niet lang na de oprichting van de Xaverianenkring werd al opdracht gegeven tot vervaardiging van dit beeld.  Het relaas van dit gebeuren kon ik helemaal terugvinden in deze oude Gazet van Mechelen. Het beeld werd ook meegedragen in processies. Het stond in de kapel van de kring in de Bergstraat.  Ik ontdekte ook dat er mogelijk een tweede beeld door hetzelfde atelier zou zijn gemaakt, en dat is in Opwijk terecht gekomen...

Wie was nu deze illustere Franciscus Xaverius eigenlijk?

Franciscus Xaverius was missionaris en een medestander van Ignatius van Loyola die de jezuiëtenorde heeft gesticht.  Hij speelde een belangrijke rol binnen deze orde. 

Wij als Vrienden van Sint-Rombout vinden het dan ook haast logisch dat het beeld later in de kerk van Sint-Petrus en Paulus een plaats zou kunnen krijgen.  We zijn dan ook uiterst tevreden dat de kerkfabriek van deze 17de eeuwse barokkerk die aan Xaverius is gewijd,  het beeld later onderdak wil verlenen. In deze kerk hangen nog steeds tien reusachtige schilderijen die het leven van deze heilige uitbeelden. Het is dankzij de toenmalige directeur van de academie, Willem Herreyns dat het oorspronkelijke interieur nog zo goed bewaard is gebleven.  Bovendien bezat deze kerk ook een fragment van de arm van de heilige, en deze werd beschouwd als één van de belangrijkste relikwieën van de Lage Landen.  Nu is deze relikwie te vinden in de kathedraal.

Het gerestaureerde beeld blijft bezit van de Vrienden van Sint-Rombout, maar geeft het in langdurige bruikleen aan de kerk van Sint-Petrus en Paulus, die het duidelijk zichtbaar moeten tentoonstellen en met zorg behandelen.  Mocht de kerk ooit een andere bestemming krijgen en het beeld er niet meer in zou passen, dan gaat het terug naar de Vrienden die er een andere bestemming voor kunnen zoeken. 

Het beeld is in lindenhout gesneden en werd gevormd door grote aan mekaar bevestigde houtblokken die daarna werden gesculpteerd.  Nadien werd het fraai gepolychromeerd met sporen van bladgoud.  Het beeld is een mooi voorbeeld van neo-rococco, en de zwierige stola met ajour is met veel deskundigheid gesneden.

Vroeger gebeurden er al wel niet zo vakkundige restauratiepogingen waarbij slechte lijm werd gebruikt en waarbij zelfs het bladgoud totaal verkeerd met zilverpoets (!) werd behandeld.  Merk ook de vergeelde vernis op op sommige delen van het beeld.  Ook het oorspronkelijke kruisbeeld dat de heilige droeg, is vervangen.  Het beeld had vroeger ook een nimbus (een soort van stralenkrans) op het hoofd.  Maar die is in de loop der tijden zoek geraakt.  Het kruis zal vervangen worden en de nimbus wordt gereconstrueerd.

Het beeld zal eerst grondig worden gereinigd, gefotografeerd en gediagnosticeerd.  Vingers en handen worden terug in juiste positie gebracht.  De verflaag zal worden gefixeerd en retouches gebeuren waar nodig.  Tenslotte krijgt het beeld een nieuwe beschermlaag.

De werken kunnen gevolgd worden in de kapel in het hoogkoor.  Na de restauratie zal het beeld feestelijk worden ingehuldigd.  Vermoedelijk gebeurt dat in het najaar.

De Vrienden van Sint-Rombout zetten zich al meer dan 25 jaar in voor de erfgoedzorg in onze stad.

In 1989 werd de vereniging opgericht door kanunnik E.Goffinet, de toenmalige voorzitter van de kathedrale kerkfabriek.  Het doel van de vzw was het bevorderen van de artistieke en culturele uitstaling van de kathedraal.  Door het werven van lidgelden kan men activiteiten organiseren, wordt een driemaandelijks tijdschrift uigegeven met interessante geschiedkundige en archivalische weetjes en werden ook enkele grote schilderijen gerestaureerd waaronde Van Dyck en de werken van Coxie.

In 2002 werden onder impuls van deken Van Hertbruggen de doelstellingen uitgebreid en werden ook andere historische kerken betrokken bij het iniatief.

In 2011 werd de vzw voor de derde keer hervormd.  In plaats van zich te beperken tot de Mechelse kerken richt de vzw zich tot al het religieus erfgoed van, in en rond Mechelen.  De grootste zorg gaat hierbij uit naar het bewaren, restaureren en ontsluiten van kleinere objecten die door de mazen van het net vallen bij de grote restauratiewerken.  voorbeelden zijn onderandere de lijkblazoenen, de processievaandels, plaasteren beelden en luidklokken...

Er staan nog grote dingen op stapel waarvan de vzw nu nog niks kan zeggen.  Maar het maakt me wel benieuwd...

Voor restauratiefondsen kan de vzw nog steeds rekenen op een jaarlijkse bijdrage van een honderdvijftigtal trouwe leden.

Indien je ook actief wil meewerken kan je steeds contact opnemen via info@vsrmechelen.be

Je kan lid worden van de Vrienden van Sint-Rombout door een jaarlijks lidmaatschapsbijdrage van 30 Euro of door een vrijwillige bijdrage op:

BE19 7310 1422 3912

Vrienden van Sint-Rombout vzw

Leegheid 22

Koken kost geld...  Er is beslist nood aan nieuwe leden.  Daarom doet de vzw een warme oproep om lid te worden.  Jouw geld gaat integraal naar de restauratieprojecten. Als fiere Mechelaar ben ik nu al een paar jaar lid van 'de vrienden van Sint-Rombout', en het doet me goed om een klein steentje te kunnen bijdragen.  Jij morgen ook?