(foto's: Tony Schaerlaeken)
Je hebt ze waarschijnlijk ook al wel bemerkt zonder er verder misschien aandacht te hebben gegeven. Deze twee consoles bevinden zich aan de Sint-Romboutstoren - kant Grote Markt - en hun betekenis houdt Tony Schaerlaeken al langer bezig. Hij vroeg het al aan een boel mensen die er eventueel iets meer van zouden kunnen weten, maar tot hiertoe bleven die ook het antwoord schuldig. Ten einde raad stelde hij vandaag ook de vraag aan mij, en daarom wil ik ze hier graag op Mechelenblogt plaatsen. Wie weet dat er een specialist meeleest die iets meer kan vertellen over de betekenis...?
Op de consoles staan engelen (?) afgebeeld die een schild dragen waarop de letters NF staan. Verder kan je een vaandel en gekruiste wapens zien.
De ene console is het spiegelbeeld van de andere.
Voor wie of wat staan deze initialen?
Kortom: wie kan méér vertellen over de achtergrond en betekenis van deze twee torendetails?
Help jij Tony aan een antwoord?
Ik voeg er nog graag een foto van mij aan toe:
(foto: Jan Smets)
Die F lijkt meer op een P, waarvan een deel van de letter verweerd is.
En de N lijkt meer op het symbool Pi.
Na effe googlen op Wapenschild en Pi kom ik bij Philips De Schone.
Maar dit is maar een heel voorlopige denkpiste.
Ik ben nog eens in de Heraldiek gedoken want die 2 V's (boven de Pi) interesseerde mij wel.
In de Lijst van Vaktermen in de Heraldiek worden dat Chevrons of Kepers genoemd.
Misschien een aanwijzing...
De twee karakters zijn volgens mij runen. Die zijn ontworpen om in hout gekerfd te worden, maar kappen in steen (zoals de meeste die we kennen omdat steen niet vergaat), liet een fantasietje met 'serif' toe. Het op pi lijkende symbool staat voor A of voor U (naargelang het euh, dialect of zo) en het f-achtige runeteken zou het getal 12 kunnen voorstellen. Het spiegelbeeld ervan staat als voorlaatste karakter op een hier geschetste steen. Men zal beide tekens wel hier en daar terugvinden in deze reeks afbeeldingen.
De chevron aan een paal, kan ook een runeteken zijn. Ik zag er al een met een enkele V terzijde van een verticale streep. Misschien valt er ook een met twee V's (aan de goede kant) in die reeks afbeeldingen terug te vinden. Overigens meen ik me te herinneren, dat runen afgeleid zijn van oud Grieks schrift, met versies zowel uit Oost- als uit West-Griekenland... en het verschil daartussen was dat veel overeenkomstige karakters gewoon elkaars spiegelbeeld waren. Dus niet noodzakelijk te zwaar tillen aan een eventueel averechts runeteken.
Opmerkelijk onderaan is, dat wat op het eerste zicht een zwaard lijkt in de plaats van de verwachte punt helemaal onderaan, een tweede gevest heeft. Dat tweede is op beide stenen minder duidelijk maar toch zichtbaar. Ermee gekruist is blijkbaar een eenvoudige rechte staaf of zo. Geen idee van wat die dingen voorstellen of hun betekenis.
Die beide 'wapenschilden' lijken me in hun geheel vrijmetselaarssymboliek.
De verschillende plaatsing van de linkerhanden op die schilden, kan misschien zonder betekenis blijken.
Tony Schaerlaeken zal best een specialist runetekens en een specialist vrijmetselaarssymbolen opzoeken. Als dat erg moeilijk is, kan hij het internet op die onderwerpen verder uitpluizen. Hopelijk maakt hij elke vordering hierover, in deze rubriek bekend.
Jef Roosemont zal er wel alles over weten, want die was toch meer dan betrokken bij de restauratie van de toren!
Tony zou het reeds aan architect Roosemont gevraagd hebben, maar die bleef het antwoord schuldig...
Natuurlijk. Runenschrift wordt niet gedoceerd bij architectuur. Maçonnieke symboliek evenmin. Maar Joseph Roosemont zou wel kunnen weten, uit welke periode de consoles stammen. Dat kan belang hebben zowel voor de specialist in runen, als voor die in symbolen uit de vrijmetselarij. Deze laatste zal waarschijnlijk ook genoeg over die gevonden runentekens weten, want allerlei runentekens werden geregeld door vrijmetselaars gebruikt.
Architect Roosement zou ook wel mijn nieuwsgierigheid kunnen bevredigen: WIE bepaalde in die periode het preciese design van zulke aan te brengen wapenschildjes onderaan de toren? In dit geval zeker geen clericus. Was het een stadsambtenaar, de hoofdarchitect, een opzichter, of genoot de steenkapper nogal wat vrijheid bij die invulling? Kortom, welke functie had onze vrijmetselaar? Is misschien zelfs de naam van die persoon gekend? Ook die info kan de specialist helpen, de symbolen correct te interpreteren.
De twee 'aanstotende' zwaarden ("contrepointé") worden gekruist met iets dat bij nader inzien toch meer is dan een eenvoudige staak. Dat is op één schild wel duidelijker dan op het andere. Er lijkt een erg smalle verbreding bovenaan met aan het uiteinde een kort dwarshout. Beide wapenschilden tonen aan de onderzijde van die schuine 'steel' een erg vage maar zeer ruime verbreding. Die lijkt me een tegen de steel bevestigde plaat. Die staken doen me dan aan spaden denken.
Met telelens kunnen foto's van alléén elk wapenschildje bij strijklicht (eens van links belicht, en eens van rechts) duidelijker zijn. Vanaf statief ofwel met sterke losse flitser en lichte invulflits, en vooral niets overbelicht. Passeert Jan Smets er met zijn materieel?
- Kruisende zwaarden zijn banaal. In het algemeen (zeker in de vrijmetselarij) is het zwaard symbool voor een vrij man. Maar zo tegenover mekaar geplaatste zwaarden komen (ook in de heraldiek) erg weinig voor.
- Die 'spaden' vond ik nog niet meteen op wapenkundige internetsites. Als vrijmetselaarsornament symboliseert een spade de dood.
Hier vinden we dus een intrigerende en blijkbaar zeer zeldzame combinatie!
As 't de Mon gezei ei, sleut den ma al de boeke.
Blijft de vraag waarom men het schild horizontaal heeft weergegeven (met de symboliek naar onder) i.p.v. vertikaal (met de symboliek naar de toeschouwer toe).
Had de vorm geen schild geweest, maar iets vierkant-achtig, dan zou ik eerder gaan voor de cover van een boek.
Zeker hoe de engel het vastheeft : hij leest eruit voor en kijkt even op om te zien of dat iedereen alles gehoord heeft.
Ik ben nog eens in de Symboliek gedoken :
-Twee gekruiste zwaarden symboliseren een strijd.
-Binnen de vrijmetselarij is het zwaard een symbool voor een "vrij man". Een vrij man mag zichzelf en zijn waarden verdedigen.
Het gegeven " Strijd " (zie hierboven) bracht mij tot het idee van " Strijd tussen Goed en Kwaad ".
Hier hoe dit gegeven in de Bouwsymboliek werd weergegeven :
"...De lichtsymboliek speelt eveneens een belangrijke rol. Bijbel, passer en winkelhaak worden de drie Grote Lichten van de Vrijmetselarij genoemd. Door de eeuwen heen worden mensen, die zich met geestelijke verdieping bezighouden, geboeid en geïnspireerd door de tegenstelling tussen licht en duisternis, waarin zij de strijd tussen Goed en Kwaad verzinnebeeld zien. De middeleeuwse kathedralen worden wel omschreven als een gebed in licht en steen..."
Bron
Hier gaat het niet om gekruiste zwaarden, Gimycko. Ik denk niet dat 'strijd' eraan te pas komt. Plaatsing op consoles in spiegelbeeld naast mekaar, wijst integendeel op een evenwicht. Als er al een blijvende balans tussen Goed en Kwaad zou bestaan, werd dat zeker niet verheerlijkt. Want vrijmetselaars beogen wel hun eigenbelang door corporatisme, maar blijven ideologisch wereldverbeteraars.
Het zwaard als symbool voor de 'vrije man', had ik al gesteld. Ook de spade (als het dat is, maar het is zeker geen zwaard) als symbool voor 'de dood', is niet zoals je voorbeelden een typisch (en symbolisch) werktuig van een gildenstiel. Hoveniers waren immers ongelooflijk slecht vertegenwoordigd onder vrijmaatselaars. :) Welke betekenis aan met de punten tegenover mekaar gestelde zwaarden gegeven werd, kon ik nog niet vinden. Die positie heeft wel een naam, maar ik vond ook geen andere voorbeelden waar ik iets zinnigs zou kunnen uit afleiden.
Ik denk dat de engelen opzettelijk vanop enige afstand schijnbaar een boek vasthouden, dat slechts bij nader én aandachtig toekijken een maçonniek wapenschild blijkt te zijn. Wie gewoon dichtbij passeerde, zou niet zomaar recht omhoog zien. Sokkels zouden geen aandacht getrokken hebben, onder de (onvoorzien afwezige) grote beelden. Het moest dus herkenbaar zijn voor elke ingewijde, maar de anderen niet opvallen. Typisch vrijmetselarij.
Soms wordt de indruk gegeven dat vrijmetselaarssymboliek her en der op veel bouwsels te vinden zou zijn, maar in werkelijkheid is dat toch nogal ongewoon. Aan de 'ontdekking' van Tony Schaerlaeken mag dus wel enige ruchtbaarheid gegeven worden.
Ik ging er eens op letten, hoe de vele overige sokkels er uitzien. Allemaal puur gebladerte, heel anders dan die enige twee met engel en boek/tablet dat een wapenschild blijkt. Daarom vond ook Tony Schaerlaeken ze zo bijzonder. Beide zijn echter bij de recentste restauratie nieuw gekapte stenen. Dus is alleen te zien wat iemand toen nog herkende op de oorspronkelijke en hebben extra foto's nu geen zin. Worden die oude kunstwerkjes nog ergens bewaard? Of werden er toen detailfoto's van gemaakt? Waar te raadplegen?
Over de nissen en eventuele vroegere beelden buitenaan de toren en de kathedraal, handelt de blogrubriek 'Beelte-nissen'. Ik lees o.a. "In de lege nissen langs weerszijde van het portaal en tussen de dubbele hoekdrummers hebben WEL ooit beelden gestaan, die echter in de nacht van 13 op 14 mei 1793 door Franse revolutionairen werden aan stukken geslagen". Ook dat de facie van architect Roosemont in Mechels beeldhouwwerk vereeuwigd werd. Uitgebeelde posturen kregen dikwijls het gelaat van een eigentijds persoon.
Een paar meter boven Tony's twee nissen, is een hogere lege nis. Of in die hoge nis ofwel in Tony's nissen ooit beelden stonden, is me dus onduidelijk. Het zou interessant zijn, te weten welke figuren in Tony's nissen hadden moeten komen of er gekomen waren. En wiens gelaat die figuren zouden gekregen hebben. Valt dan te begrijpen, waarom juist die 2 sokkels symbolen van vrijmetselaars tonen? Weet Tony of architect Roosemont hier iets over?
De Strijd kan natuurlijk ook een Tweestrijd geweest zijn, die ging tussen het Wereldse, het Rationele ( aka Pi of 3,14 ) en het Goddelijke, het Ongrijpbare ( aka P of PX oftewel Christus Koning ). Een Vrij Mens weegt beide elementen af, terwijl een Slaaf ondergeschikt is aan het "Goddelijke", van welke soort dan ook.
Typische Vrijmetselaarsjargon, niet ? Die gasten voelden zich toch verheven want de Kathedraalbouwers zweefden letterlijk boven het klootjesvolk. Niet alleen Dichter bij God ( het Goddelijke ) maar ook Heel Rationeel ( Pi - De Gulden Snede ). Hun "Stairway to Heaven" moest nu eenmaal de volgende eeuwen kunnen overleven en niet, na enkele decennia, omvallen door weer en wind.
Die 2 V's zullen een misschien een rangorde hebben weergegeven van de opdrachtgever binnen de Loge. Zoiets als ne Korporaal of ne Korporaal-Chef chez nos amis Les Militaires.
:-)
Alle halstarrige alsmaar dwazer fantasieën buiten beschouwing gelaten, vraag ik me af of die engelconsoles met vrijmetselaarskenmerken toevallig nog géén meter naast een waterpomp (?) prijken. Haar 10-tal afgezaagde ijzeren bevestigingen terzijde van dezelfde steunbeer, zitten nog tot bijna manshoog in de zandstenen en beide horizontale arduinen lijsten. Daarvoor op de grond ligt nu een cementen dalle (te zien op de overzichtfoto) met een gat van Ø 8 cm, het merkteken 'A' en het symbool van elektrische aarding.
Het valt op dat alleen vlak daarbij, weelderig gras en onkruid tiert: Tussen de kasseien maar ook uit de torenmuren spruitend, in ferme bosjes (onder meer bij het tralieraampje en hoog boven die dalle). De wortels kunnen wellicht vanaf 1 meter hoogte aanzuigen, tot waar grondwater in steen kan capilleren. Was die pomp (en nu een aardgeleider) dan gemonteerd op een natuurlijke bron? Sinds wanneer was die bekend, of wanneer werd er toch maar een put geboord? Eerde of markeerde het paar gevleugelde sokkels die waterplek?
De engelen hangen ook serieus laag. Op manshoogte als het ware.
Vermoedelijk om de tekst of symboliek direct en in-your-face te tonen aan de achteloze voorbijganger.
Stop ijdel gelul a.u.b.: Gebladertesokkels zijn op zelfde hoogte rond de toren.
Ik schreef ook dat normale voorbijgangers er niet in het minst op zullen letten.
Wil je helpen? Zoek het internet af naar elk spoortje van een pomp juist daar.
Opnieuw een mogelijke denkpiste :
Zouden de N (of Pi) en die F (of P) niet gewoon de 2 naamletters zijn van het persoons-of heiligenbeeld dat in de nu lege nis stond bovenop de sokkel ?
Christus Koning kennen we als PX. Dus misschien staan deze letters voor (en ik noem hier maar enkele mogelijke namen) Maria Magdalena, Margareta Van Oostenrijk, Filips De Goede of de Heilige Newton.
Dus niks Symboliek, maar gewoon (naams)afkortingen.
Tony stuurt me het antwoord van architect Jos Roosemont door:
"Spijtig kan ik u ook niet helpen. Ik meen dat Linda Van Langendonck, bij het onderzoek voor haar verhandeling voor het verkrijgen van de graad van licenciaat in de Oudheidkunde en de Kunstgeschiedenis - Leuven 1984, ook op zoek geweest is naar de betekenis van deze tekens. Maar tevergeefs. (Linda overleed in 2009). Mocht ik een of andere dag nog iets daaromtrent vinden, zal ik zeker niet nalaten u daar over in te lichten."
Uit diezelfde verhandeling van Linda Van Langendonck pluk ik onderstaande foto die ondermeer de bewuste consoles toont.
Hat maakt me niet wijzer maar mijn gedachte gaat meer in de richting van een merkteken van de vakman die het gemaakt of gerenoveerd heeft: bijvoorbeeld Norbertus Fecit, afgekort NF.
Misschien hebben andere consoles dezelfde / gelijkaardige tekens?
Hadden de letters, tekens of symbolen gestaan voor Granvelle, Mercier of Van Roey, dan had er wel een kerkelijk wapenschildsymbool bijgestaan.
Luc,
Ik was toch al ter plaatse gaan kijken: Geen andere zulke consoles of tekens. Men stapt er normaal zonder aandacht aan voorbij, ook al omdat die 2 nissen in een hoekje staan (zie slagschaduw op je foto en de stapels tafels en stoelen op die van Tony - bij mooi weer kan je de consoles bewonderen bij een muntthee of koffie met kaneel). Als er beelden op hadden gestaan, zouden eerder die bekeken zijn. Maar als men er toch direct naar kijkt, zijn de merktekens te prominent om een signatuur te zijn. De nieuw gekapte zijn veel te recent om onduidelijke N F of zo te zijn. Er waren dus al tekens op de oorspronkelijke. Hoe goed die nog herkenbaar waren, is een ander paar mouwen. In het midden verweert zulk vlak minder dan naar de onderrand, en daar herkende men toch nog overstaande zwaarden. Ik denk dus, dat het nooit tekens uit ons alfabet geweest zijn.
Ik denk dat alle consoles direct bij de opbouw van de betreffende etage van de toren waren aangebracht, hier dus al vroeg. Ik betwijfel of toen al een bepaald beeld in gedachten zou geweest zijn. In die tijd was een steenkapperssignatuur zeker abnormaal. Op ocharme een nogal mooie console lijkt het me uitgesloten.
Je foto toont links tegen de steunbeer met de consoles, precies tussen de horizontale arduinlijsten op ruim 1,5 m hoogte iets zwart. Het lijkt me slechts de schaduw van de uitspringende bovenste arduinlijst. Vergelijk de schaduw wat lager, van de onderste lijst die niet vooruitsteekt t.o.v. de ondermuur. Er was dus rond 1900 al geen pomp meer.
De nog aanwezige verroeste verankeringspunten wijzen op iets heel zwaar, ofwel op iets waar serieus aan gesleurd zou geweest zijn. Een tekening van de ganse kathedraal zoals De Noter in 1830-1850 zich ze rond 1608 voorstelde (Beeldbank SME001001287), toont een kastje van ± 35 x 40 cm hoog, tegen die bovenste arduinlijst (waarin een verankering zit). Natuurlijk te onduidelijk om iets in te herkennen, maar toch bewust geschetst. Met die afmetingen was het onmogelijk zo zwaar. Dan was het een kastje met het mechanisme voor een pomphendel. De verankeringspunten eronder dienden dan voor de pompbuis met een smal pomphuis (anders zou ook dat duidelijker getekend geweest zijn). Verre van een monument, eerder een simpele pomp als in de fortjes. Maar dat er water was (misschien een later wat opdrogende bron), kan wel ooit belangrijk geweest zijn en reden voor bijzondere consoles. Misschien voorzag men toen nog een serieuze waterbevoorrading recht eronder i.p.v. het dingetje een meter ernaast tegen de zijkant van die steunbeer.
Op die tekening van De Noter ( gewoon effe vergroten o/d Beeldbank ) zijn die nissen ook behoorlijk leeg...
We vergroten Luc's foto even. Misschien zien we alzo meer...
Een mail van Marcel, een beeldhouwer die nu in Nieuw-Zeeland verblijft, maar ooit aan de torenrestauratie heeft meegewerkt:
Scepters i.p.v. mijn gesuggereerde schop? Niet evident maar ook mogelijk. De E is onwaarschijnlijk en de II lijkt me uitgesloten, gezien de gegolfde bovenlijn doch korte lijnstukjes onderaan. Een II wordt wel eens als ii voorgesteld en dan zit elk sierlijnstukje ('schreef', 'serif') alleen onderaan, eventueel mekaar rakend en dus een lang lijntje vormend. II of ii, er is nooit reden om bovenaan langere schreefjes dan onderaan te hebben, noch om op de ene I bol en op de andere hol gebogen te worden (niet eens in snel schrift en zeker niet in steen gekapt).
Is van een Torenrestauratie bekend, dat 'historiserende' uitbeeldingen bedacht werden? Zou dan geen ontwerptekening gearchiveerd zijn? Het lijkt me ook een rare plaats om daarbij zomaar af te wijken van de andere consoles. Natuurlijk kunnen de unieke engelen er nog herkenbaar gebleven zijn en wat eronder was al te zeer gëerodeerd, maar dan blijft de vraag waarom de consoles al verschillend waren.