(foto's: Jan Smets)
Ik heb het steeds erg prettig gevonden om op vakantie in het buitenland een stukje Mechelen te ontdekken. Soms ga ik zélf op zoek naar sporen van mijn stad, en soms bots ik er héél toevallig op. Zo stond ik vorige week onverwacht oog in oog met een schets en een aquarel van Sint-Romboutstoren in museum Behnhaus Drägerhaus in de Noordduitse stad Lübeck zowat 650 km hiervandaan. Ze werden in de twintiger jaren van vorige eeuw gemaakt door de Duitse kunstenaar Erich Klahm (°1901-1978) waarvan een overzichtstentoonstelling loopt in dit museum. Deze Erich werd vooral bekend van de illustraties die hij maakte voor de Duitse vertaling van 'Tijl Uilenspiegel' van Charles De Coster. Tienstallen originele aquarellen die dienden voor dit boek kon ik er bewonderen...
Tijl Uilenspiegel...
Het is al jarenlang een plagerig spelletje tussen mijn Lübecker vrienden en mezelf. Beide partijen claimen met de daarbij gepaard gaande gespeelde 'verontwaardiging' en met het aandragen van steeds nieuwe elementen het recht om Tijl Vlaams of Duits te betitelen...
Ik beweer met stellige zekerheid dat Uilenspiegel in Damme werd geboren, en de tegenpartij repliceert dan dat Eulenspiegel begraven ligt in Möln, niet zo gans gek ver van Lübeck - een stadje op de aloude Alte Salzstrasse. En ja: ik heb zijn 'graf' daar ook kunnen zien, en ja: er staat daar ook een beeld van de olijkerd. Maar of dit wel 'écht' waar is?
Waarheid of verzinsel? Vlaams of Duits? Damme of Möln? We weten maar al te goed dat de waarheid in het midden ligt. Maar dat geven we natuuuuuuuurlijk niet toe. Dit spelletje mag nog jaren duren voor ons...
Feit is dat 'Till Eulenspiegel' of 'Tijl Uilenspiegel een legendarisch figuur is uit onze beider folklore. De verhalen van deze kerel werden voor het eerst opgetekend rond 1500 in Duitsland, maar situeren zich eerder in de Middeleeuwen. Till zou in onze streken rondgezworven hebben totdat hij in 1350 zou gestorven zijn in Möln.
De Belgische schrijver Charles de Coster die een Waalse moeder en Vlaamse vader had, transporteerde Uilenspiegel naar een andere tijdperk in zijn boek dat hij schreef in de 19de eeuw in het Frans. De Coster liet Tijl geboren worden in Damme, en maakte van hem een soort van vrijheidstrijder die met de Geuzen en zijn vriendinnetje Nele en maat Lamme, optrok tegen de Spaanse overheerser. De middeleeuwse speelvogel kreeg een heldhaftig karakter, en de twee 'achtergronden' vloeiden in mekaar over...
Zover de feiten.
Nu terug naar Lübeck. Naar museum Behnhaus. Dit museum toont al jarenlang een prachtige collectie kunst uit de 19de en 20ste eeuw van plaatselijke kunstenaars en kunstenaars die een tijdlang in Lübeck verbleven (zoals een schitterende verzameling werken van Edvard Munch...). Daarnaast organiseert het museum ook tijdelijke tentoonstellingen, zoals nu over het werk van Erich Klahm en zijn Uilenspiegelillustraties. Die wou ik dus beslist zien.
Erich Klahm werd in 1901 geboren in Oldenburg, en da's ook in Noordelijk Duitsland. Een groot deel van zijn jeugd en latere leven bracht hij door in de voormalige belangrijke Hansestadt Lübeck aan de Ostsee. Het zou me te ver leiden om zijn hele levensgeschiedenis uit de doeken te doen, maar hij wordt algemeen omschreven als een meer dan begenadigd kunstenaar, en zijn Eulenspiegelwerken krijgen de grote waardering die ze verdienen. Toch is er ook een duister kantje aan deze Erich. Zo zou hij zijn sympathie voor het naziregime niet helemaal hebben kunnen verstoppen. In die zin is hij een tijdlang erg omstreden geweest. (daarin stond hij natuurlijk niet alleen. Zélfs het kritische 'geweten' van Duitsland - de schrijver en Nobelprijswinnaar Günter Grass die op de koop toe in datzelfde Lübeck waar hij woonde, gisteren stierf, ontsnapte er de laatste jaren niet aan...)
(haven van Antwerpen)
Tussen 1924 en 1928 maakt de jonge Erich lange studiereizen naar Italië en Spanje, maar ook naar Vlaanderen. In ons land maakt hij talrijke prachtige aquarellen, waarvan ik er een aantal kan bekijken op de expo, zoals het Gentse Gravensteen of de haven van Antwerpen...
En dan kom ik plots ook oog in oog te staan met Sint-Romboutstoren: rank, rijzig, en toch stoer - een monoliet tegen een nachtblauwe lucht..., ontdaan van te veel details...
De schetsen die Klahm maakt in Vlaanderen worden later gebruikt in zijn illustraties voor de Uilenspiegelvertaling in het Duits van het werk van De Coster. Erich Klahm heeft er lang aan gewerkt. In 1937 werd het boek gepubliceerd.
Zondag loopt in Lübeck de tentoonstelling af, maar hij zal nog te zien zijn van 9 mei tot 26 juli in Bad Arolsen en in het voorjaar van 2016 in Celle waar de kunstenaar in 1978 stierf. (je mocht maar nooit weten of je er in de buurt komt...)
Sint-Romboutstoren anders bekeken: ik wou het jullie niet onthouden...
Tijl Uilenspiegel is blijkbaar in Mechelen geweest want
a) daar maakte hij kennis met eenen kwant van zijne soort
en
b) maakte hij de Mechelaars wijs dat hij kon vliegen (zie ook GoogleBooks)
De tekenaars Nelly Degouy en Désiré Acket die door chocolade Meurisse werd aangezocht om de prentjes voor "De legende van Tijl Uilenspiegel" (1946) te tekenen, hebben zich hoogstwaarschijnlijk door Klahm laten inspireren.
Als ge Tijl Uilenspiegel zoekt in Google Afbeeldingen krijgt ge meestal een figuur met een zots-of narrenpak. Heel anders dan de Tijl en Nele die hier op mijn kast staan.
Deze link geeft een bijna exacte kopie, behalve de kleuren.
Er staat - onderaan de sokkel - een stempel en op de zijkant van de sokkel staat ene Marcel van de Meulenbroucke.
De Tijl en Nele door N. Degouy en D. Acket uit het Meurisse prentenboek
Lamme Goedzak, Tijl's maat, kan zeker op mijn sympathie rekenen. Want dit geeft Wikipedia weer :
"...Evenals Uilenspiegel strijdt hij tegen de Papen en hij is meedogenloos als een pastoor hem voor 'dikzak' uitmaakt..."
Artikel
Voor mij e stukske " Lubecker marzipan " a.u.b.
En ik vond vandaag in Muzee in Oostende ook onze toren terug op de tentoonstelling: De Zee, hommage aan Jan Hoet. Die tentoonstelling loopt nog tot 19 april, maar doe de moeite niet om ervan uit mechelen naartoe te gaan, want het is zijn centen niet waard. Al helemaal geen hommage aan Jan Hoet...Sorry, conservator, maar je zat er deze keer ver naast...
geen fotooke Gym, want dat mocht niet on het Muzee ;-)
@ Malenie : Geen naam van de schilder of tekenaar van onze Toren ?
Dan googlen we dat toch gewoon even op voor jou.
;-)
Dat opgoochelen duurt deze keer precies efkes langer.-) Paswoord vergeten Gim ?
GL hij zal toch eerst een naam moeten hebben en ik heb er niet aan gedacht die te noteren.
Ik dacht dat wel terug te vinden in de twee gidsjes die ik kocht, maar die zijn even chaotisch samlengesteld als de tentoonstelling zelf. Ik voel mijn voeten nog altijd niet, of ik voel ze zeker wel...