De kerken in Hombeek en Heffen bevatten allebei een mooi historisch orgel.
Beide instrumenten zijn momenteel "sleeping beauties", maar dat doet niets af van hun waarde.
Heffen
Dit orgel werd door de Duffelse orgelbouwer Henri Vermeersch gebouwd in de periode 1857-1865.
Het is een van de weinige werken van zijn hand die nog in oorspronkelijke toestand bewaard zijn.
Henri Vermeersch was een orgelbouwer die, geworteld in een traditie die teruggaat tot de 18de eeuw, aarzelende stappen zetten in de richting van de opkomende romantiek, waarbij zowel in het orkest als het orgel nieuwe klankkleuren werden toegevoegd en gestreefd werd naar een grotere klankversmelting dan bij het barokorkest.
Van orgeldeskundige Wim Winters kreeg ik enkele foto's uit het interieur van het orgel van Heffen. Even binnen kijken:
Hier een blik op de "longen" van het instrument. Een grote een een kleinere blaasbalg ("regulateur") zorgen dat de lucht die wordt aangeleverd door een ventilator (vroeger door mankracht via pompen) onder constante druk in het orgel terecht komt.
Achter de muziekstaander, die hier verwijderd is, zitten de treklatten (of "abstracten") die de toetsen met de ventielen verbinden.
Deze abstracten zijn aangesloten op een ventielkast, waar ze de kleppen opentrekken zodat de lucht bij de orgelpijpen kan.
Hierboven staan dan de honderden pijpen in alle groottes en vormen die de klinkende ziel van het instrument zijn.
Een paar "specialiteiten":
Een aantal frontpijpen hebben "overlengte": ze werden te lang gemaakt om de symmetrie van het front te kunnen waarborgen. Om een juist klinkende toon te krijgen moet je achteraf aan de achterkant gaten maken om de klinkende lengte te corrigeren.
Er bestaan verschillende constructies om orgelpijpen op toon te stemmen. Hier zie je een uitsnijding die opgerold wordt, door deze "stemrol" omhoog of omlaag te bewegen verander je de toonhoogte van de pijp. Afgekeken van een sardienenblikje misschien...
Bij een kleiner deel van de pijpen wordt de klank gemaakt door het trillen van een metalen plaatje ("tong") dat meestal in messing gemaakt is.
HOMBEEK
In de kerk van Hombeek staat een interessant orgel waarvan de oudste delen uit de 17de of 18de eeuw stammen. Veel is er mij niet over bekend, er werd wel eens gezegd dat er materiaal zou inzitten van de bekende orgelbouwersfamilie Le Royer maar dit behoeft meer verificatie. Het orgel is in de 19de en vermoedelijk 20ste eeuw ingrijpend gewijzigd maar bevat nog heel wat waardevol historisch materiaal. Zoals het orgel in Heffen is ook dit instrument momenteel buiten gebruik.
Beneden in de kerk staat een klein maar karaktervol klinkend koororgel dat momenteel tijdens de vieringen gebruikt wordt.
(alle foto's van het orgel in Heffen zijn van Wim Winters.)
Wannes, haal uwen drol nog maar eens boven. " Al de Hombekenaars die ooit daarboven hebben gestaan om te zingen en op het orgel te spelen draaien zich nu om in hun graf ". Ben je mee ?
Allemaal, G.L.? Zouden er echt niet nog een paar aan 't aarzelen zijn om erin te kruipen? ;-)
Some, sinds wanneer hete gij Wannes ? -)
Mooi Wannes! Ik heb ooit op een orgel met (electrische) balg gespeeld, met stroompanne was het gedaan met "orgelen" want de balg met de hand bedienen ... daar heb je wel wat mankracht voor nodig! En naar mijn mening speelt een orgel met blaasbalg wel veel zwaarder. Of is dat maar een gedacht?
@Kathinka: dat is inderdaad maar een gedacht. Met handbediening van de blaasbalg is alleen zwaarder voor diegene die moet pompen ;-) Of het zou moeten zijn dat je op een instrument speelde waar extra elektrische of pneumatische trekkracht in het mechaniek ingebouwd is, als dat wegvalt door electriciteitspanne of te lage winddruk voel je het resultaat ook in de toetsen. Een beetje zoals wanneer de servo van je auto het niet doet.
Heel interessant deze reeks over de Mechelse orgels. Ieder instrument met zijn eigen specificaties is het waard om bewaard te worden en vooral bespeeld te worden.
Alleen zouden we graag, als documentatie, wat meer detail kennen over dispositie, traktuur en toestand van het instrument. Dergelijke informatie kan later dienen als basis voor voor een herstel-dossier.
Al die orgels zijn een belangrijk onderdeel van ons erfgoed. Maar zoals met vele erfgoed-zaken wordt dit niet erkend noch herkend. Spijtig!
Wanneer zullen we eens ophouden met al wat erfgoed of traditie is, weg te gooien?
Nog een laatste vraag Wannes, denk je er aan om deze reeks in een publicatie te bundelen? Samen met vele Mechelaars zien we er naar uit.
@Urbain:
-De gedetailleerde technische info laat ik in deze artikels bewust achterwege, omdat de gemiddelde bloglezer mogelijk allerlei vreemde medische symptomen vertoont bij het lezen van technische termen zoals traktuur, dispositie etc.
-Intussen wordt er wel degelijk werk gemaakt van restauratiedossiers voor enkele belangrijke historische orgels in onze stad. De molen draait traag, maar hij draait wel.
-Er bestaat al een publicatie over de Mechelse orgels met meer gedetailleerde info, van de hand van dr. J.-M. Debois. Dat boekje is verkrijgbaar als "print-on-demand": http://deboekmakerij.be/index.php/catalogus/catalogus-onderwerp/geschiedenis/orgels-in-de-stad-mechelen.html
Hoewel sommige gegevens intussen door de tijd ingehaald zijn, blijft het een interessante publicatie. Misschien valt er over een paar jaar te denken aan een bijgewerkte versie, maar aangezien er de komende jaren veel wijzigingen te verwachten zijn in beheer en bestemming van kerkelijk erfgoed, lijkt het aangewezen om daar nog even mee te wachten.
Hier ben ik weer, oud-Hombekenaar, wonende in Zwitserland. Blij een foto te ontdekken van dit mooie oude orgel in Hombeek. Ik bespeelde het enkele malen in de jaren 60-70. Het verkeerde nog in bespeelbare toestand, helaas zonder enige vorm van onderhoud. Het hoofdwerk klonk prachtig. Mijns inziens was het oorsronkelijk een 1-klaviersorgel. Het werd uitgebreid met een récit, geplaats in de toren, de speeltafel verhuisde naar een nis aan de linker zijkant van het orgel. Het pedaal was aangehangen. De windmotor maakte zoveel lawaai dat je hem tot in het koor hoorde. De schakelknop, in het "hok" van de organist was kapot: je moest een houten stok gebruiken om je niet te electrocuteren... Ik kroop enige malen via de toren op de stemplank van het hoofdwerk: ongetwijfeld origineel zeer oud pijpwerk in lood! Ik hoop maar dat dit juweel met een pracht van een klank ooit eens hersteld wordt.
Wannes, bij een volgeng bezoek in Mechelen, contacteer ik je zoals beloofd. Hopelijk mag ik eens het orgel van de Dijlekerk bespelen. Ik heb nog een hele verzameling van documenten, fotos, krantenknipsels, postkaarten van ondermeer mechelse en verdwenen belgische orgels. Met met dat alles doe ik niks meer, Ik breng een en ander mee, mocht je interesse hebben?
Groeten vanuit Zwitserland,
Guido Saerens
@Guido Saerens: bedankt voor de feedback. Neem gerust contact op zodra je eens in Mechelen bent!