(foto's: Jan Smets)
Zijn ogen kijken me doordringend en toch 'leeg' aan. Op zijn netvlies staan beelden gebrand die niet vergeten kunnen worden. De oom van Jan Vanriet heeft veel gezien in het concentratiekamp. In 1947 stierf hij - teruggekeerd uit de hel - uitgemergeld, en helemaal op. Een paar maanden later stierf hij. Jan heeft hem nooit gekend. Een jaar later werd hij geboren. Maar de overgebleven foto die hij van hem terugvond, inspireerde hem tot dit schilderij. De bekende Antwerpse kunstenaar draagt de sporen van het oorlogsverleden - de littekens van zijn familie die in het verzet zaten. Het vertellen over de concentratiekampen leek voor zijn ouders wel hun voornaamste bestaansreden. Het laat ook hun zoon Jan niet los. De gruwel van de 2de Wereldoorlog zette hij veelvuldig op het doek. De beklijvende tentoonstelling 'Gezichtsverlies' is sinds een paar dagen geopend op de bovenverdieping van Museum Kazerne Dossin, dat nét vandaag één jaar geleden zijn deuren opende, en gedurende die korte tijd reeds méér dan 100 000 bezoekers over de vloer kreeg - een onverhoopt succes...
Jan Vanriet is één van onze bekendste en talentrijkste Vlaamse kunstenaars van dit ogenblik. Sinds hij n 1972 afstudeerde aan de Antwerpse academie, heeft hij een indrukwekkend palmares opgebouwd. Hij exposeerde voor de eerste keer in galerij de Zwarte Panter, waarna hij zowat tien jaar samenwerkte met Jan Lens van galerie Lens Fine Art. In die periode ontwikkelde hij zich als aquarelschilder, en gaf hij ook enkele boeken uit. Jan is immers ook dichter. Dat hij een begaafd schrijver is, werd al snel duidelijk. Zo begon hij te schrijven voor BRT-radio en gaf hij de gedichtensuite 'Staat van beleg' uit, waarvoor Bob Porters de muziek schreef. Jan Vanriet publiceerde veel in weekbladen. (zoals de wekelijkse column EenOog in Weekend Knack, en in De Morgen Magazine). Tussen dat alles exposeerde hij vaak in binnen-en buitenland, maakte hij tekeningen bij romans van Hugo Claus (die dan beurtelings gedichten maakte bij etsen van Jan), ontwierp hij toneeldecors en affiches... In 2001 kreeg hij de Van Ackerprijs. De kunstenaar woont nu afwisselend in Antwerpen en de Provence...
Het werk van Jan Vanriet is doordrongen van de geweldadige geschiedenis van de 20ste eeuw. Voor het eerst zijn zijn de door oorlog geïnspireerde werken samengebracht. In Kazerne Dossin - dat toch een bijzonder symbolische plaats is - worden ze nu tentoongesteld tot 30 maart 2014. Naar aanleiding van deze expo is ook het boek 'Gezichtsverlies' uitgegeven. Auteurs Stefan Hertmans en György Konrad onleden hierin de essentie van het werk van Vanriet en vertellen het verhaal van een groot en gepassioneerd schilder.
Ik sta in de exporuimte boven het museum. Door de grote ramen ziet ik fragmenten van de stad. Maar niet de stad imponeert me nu. Ik ben gefascineerd door de schilderijen aan de muren. Portretten van 'verdwenen' mensen - uit ons collectieve gehugen gewist - verloren gezichten. Jan Vanriet vertrok voor deze werken vanuit kleine zwart-witpasfoto's.
Het waren voor mij anonieme mensen, en dat zijn ze ook gebleven. Ik wilde deze mensen opnieuw een gezicht geven. Hen kleur geven. Ik begon zelf verhalen te bedenken. Hun verhaal wil ik vertellen - niet belerend. Deze tentoonstelling wil een hommage aan hen zijn. Ze horen op deze plek - méér dan ergens anders. Door mijn familieverhaal dat getekend werd door de oorlogsgruwelen, is het misschien ook wel wat therapeutisch geweest voor mij...
De familie van Jan is eerder toevallig in het verzet verzeild geraakt. Ze waren betrokken bij de klandestiene pers, en vervoerden als binnenschippers ondermeer wapens. Zijn oma en nonkel werden ook opgepakt, gevangengezet, en nadien gedeporteerd naar de kampen. Ook zijn vader, voor wie het verzet een ideologische keuze was, was ditzelfde lot beschoren. Nadien leerde hij ook Jans moeder kennen in Mauthausen... Als kind hoorde Jan haast dagelijks vertellen over de oorlog. Het legde de kiem voor deze werken.
Waanzin, ontmenselijking, gruwel... Jan toont met deze expo dat elke maatschappij tot zulke excessen kan komen. Het dun laagje vernis heeft niet veell nodig om af te pellen. De ontsporing is soms dichtbij... Het gevaar hiervoor blijft steeds bestaan. Ook vandaag. De tentoonstelling is dus zeker ook actueel.
Je kan hem tot eind maart bekijken in Dossin. www.kazernedossin.be Met het museumticket van 10 euro... Het boek is verkrijgbaar aan de prijs van 39,90 euro.
(De reeks 'The music boy' - vier doeken met hierop Jans oma en zijn oom, accordeon spelend - voordat ze werden opgepakt... Onroerend. De accordeon keert later terug in een ander werk, dat ook op deze expo is te zien: het opengeklpate muziekinstrument is verworden tot een onheilspellende fabriek waarbij 'arbeit frei' zou maken...)
