vanmorgen zoals zo dikwijls met de buurman aan de praat geraakt
we hadden het over het zwart klooster en de grote hoeve, refugie, die in onze straat staat
zo kwam ik te weten dat in de pre-autostradetijd over onze straat een hoeve stond
de hoeve van sjang, ik ben te jong om te weten wie sjang was, maar buurman vertelt dat hij met eigen ogen de alkoof heeft gezien in die hoeve waar de misdadigers die aan de galg moesten daar hun laatste nacht doorbrachten.
ik denk dat buurman nog veel weet, maar ja hij moet er over willen beginnen...
Die buurman moet wel een zeeeeeer respectabele leeftijd hebben als hij nog weet dat er mensen opgehangen werden :-)
Om het beter te kunnen situeren: over wélke straat heb je het Malenie? Ik ben benieuwd wat hier allemaal bijeen zal gesprokkeld worden aan historische weetjes over deze locatie... Zo heeft Mechelenblogt in het verleden al menig stukje Mechelse geschiedenis weerom in mekaar gepuzzeld... ;-)
Het enige bouwsel te Mechelen dat zwart klooster genoemd werd, (als de sindsdien ernaar genoemde straatnaam), is de oude hoeve/refugie van de Oratoren, die de (zeer rijke) Sint-Jansparochie bestierden alsook de voormalige stedelijke school in de Schoolstraat. De Oratoren waren door de Stad naar Mechelen gevraagd om er de school te komen besturen. Er kwam zelfs over de Melaan een Oratorenbrug die het domein van klooster/schoolgebouw verbond met de (pas later onder hun bevoegdheid gevallen) Sint-Janskerk. De hoeve was door een weduwe aan die te Mechelen steevast Oratoren geheten orde als erfgoed gelaten. (Elders is de juiste naam 'oratorianen'.) Het gehucht dat errond ontstond heette tot ver in de 20e eeuw nog steeds Halfgalg, maar of daar ooit een galg zou gestaan hebben, of een halve voor de klein-mannen, en er iemand opgeknoopt werd - dat is me niet bekend. Die op de Galgenberg zal voor Mechelen toch wel volstaan hebben, zou ik hopen. In een omgeving waar alles veld of dries heet, en vooral dichtbij de Zenne, zou ik durven te gokken op een "gelaghe", een type grond (1509: den gelaghe up dende van den oevere in Baersele, heden het Gelaag te Bazel). Een 'half gelaagh' zou makkelijk kunnen verbasterd geraakt zijn tot een klankherhalende 'half-galg'.
Het "zwart klooster" was dus een hoeve in rode baksteen maar nadat de Oratoren verjaagd waren werd het opgekocht als "zwart goed", de algemene naam voor de destijds geconfisceerde kerkelijke goederen die dan openbaar verkocht werden. 't Schijnt dat het eigenlijke hoevegebouw nu geheel gerenoveerd is en een private woonst.
Op Mechelen Mapt kan je dit en wel ietsje meer vinden in het artikel Halfgalg. De plaats van het 'Zwart Klooster' is niet zonder reden op het kaartje aangeduid met de letter G.
Meer over die jansenistische Oratoren, valt te lezen in het nu toch wel erg actuele artikel Cavalcade.
Het gaat inderdaad over de Zwartkloosterstraat, het tweede deel evenwijdig met de oprit van de E19. Nu is die buurman inderdaad niet meer van de jongsten;-) RK, de hoeve was nog veel ouder
In de jaren zeventig is daar alles weeral eens tegen de vlakte gegaan voor koning auto
En jawel de refugie wordt bewoond privé en is heel mooi opgeknapt.
Eigenlijk zou ik heel graag eens foto's zien van de buurt voor de autoweg er liep.
Zeg niet beeldbank aub want daar loop ik verloren tot en met.
Hier vind je alvast het buitengoed van de oratoren of oratorianen aan halfgalg, 1790.
dank Peter, het torentje ga ik nu nog eens zoeken se, ik weet niet of dat er nog op staat
@ SomeHuman
een "gelaghe", een type grond (1509: den gelaghe up dende van den oevere in Baersele, heden het Gelaag te Bazel).
Gelaag, geleeg: de geheele uitgestrektheid der steenbakkerij.
Jac. van Ginneken
Handboek der Nederlandsche taal. Deel II. De sociologische structuur onzer taal II (1914)
Dus betreft het hier 'iemand wonende in de gelage opwaarts Bazel', nu zijnde Steendorp.
Gelaag betekent dus de uitgravingen van de kleilagen en de verwerking , zijnde een steenbakkerij.
Misschien wordt hier iemand rijker over de kennis van deze wijk :
http://alcide.brinkster.net/halfgalg/
daar was ik al gaan wandelen, maar werd er niet echt veel wijzer,
ik weet ondertussen waar dat zwart vandaan komt
nochtans zou er een echt klooster gestaan hebben ter hoogte van het begin van de kruisbaan?
foto's uit 1948.
@Roger,
die schouw zal ondertussen wel "gerenoveerd" zijn "van moetes":-)
och arme zo vervallen, wat een titanenarbeid is daar verricht!
Het zal begonnen zijn zoals al die andere verhalen hier en overal zeker. In den beginne was er niets. Volgens mij was het zwart klooster gewoon een primitieve boerderij opgetrokken op en met toelating van de heren van Mechelen of van waar dan ook. Met als enig doel, de grond bewerken en oogsten. Om het werkvolk een onderkomen te geven werden in de buurt dan hutjes of huisjes opgetrokken. Nog nooit oude filmen over Congo gezien ? Ik ben van mening dat daar niet meer moet achter gezocht worden. De naam zal een eeuwig gissen blijven tenzij die buur van Malenie nog eens met zijn grootvader belt.
de laatste Mechelse jesuiet Maurits Delbaere kan hier meer over vertellen.
@ Malenie
Ik merk dat je geïnteresseerd bent in de buurt. In september is er terug een wandeling van Zemst-brug tot half-galg. Neem contact op met Marcel De Wijngaert of zijn vrouw Danielle.
i.v.m. de pentekening: De Noter staat bekend om zijn fantasietjes die hij eraan toevoegde.
nu GLik ben tussen die hutjes grootgebracht in Congo
dank voor de tip Marcanne
Ik zal de coordinaten van Marcel en Danielle via mijn lieve buur achterhalen
@M.D.:
Een 'gehele steenbakkerij' is duidelijk een uitbreiding van de oorspronkelijke(r) betekenis als kleiput. Of bij de Halfgalg kleiafzettingen waren gevonden, weet ik niet maar de nabijheid van de Zenne maakt zulks wel mogelijk. Er waren aan de Tichelrij ('tegelarij') al sinds de 13e eeuw bakovens om kleitegels te bakken; met ook export tot ver buiten de stad, kan die klei niet [of toch niet lang] in die centrumomgeving gewonnen zijn,
Geleeg, gelaag, gelage heeft wel meerdere betekenissen, bijvoorbeeld:
Gewoonlijk hebben dergelijke woorden verscheidene betekenissen, zowel naargelang de soms zeer plaatselijke terminologie als naargelang de perioden waarin het woord gebruikt werd. Zelden kan men de betekenis in een naam achterhalen zonder enige lokale achtergrondinformatie en zonder het tijdstip van de naamgeving te kennen.
Betreft de link naar Marc Alcide's artikel over de Halfgalg (welke ook als bron gelinkt staat in het eerder vermelde artikel Halfgalg op Mechelen Mapt): Interessant zijn de serie gelinkte kaartjes. Die van Popp tonen in elk geval dat er geen klooster was nabij de Kruisbaan. Wel op een ander kaartje de 'Sikelingmolen' (Ziekeliedenmolen, waarnaar de Stenenmolenstraat genoemd is); er zou wel lokaal een verpleeginstelling [lepra?] aan verbonden geweest of geraakt zijn en dat was in oudere tijden een soort klooster[tje].
In het 'Mechelen Mapt'-artikel is de link naar Onroerend Erfgoed 'Hof van Geerdegem' interessant (met ook een foto na de renovatie). Met (t.a.v. G.L) ook een indicatie van de ouderdom). Ruimte voor gokken waar de naam 'Zwartkloosterstraat' vandaan kwam, blijft er niet over.
Toch even terug naar anno 1940. Het hele gebied Schonenberg- Half Galg werd begrenst door de spoorlijn Mechelen-Dendermonde, de Brusselsesteenweg en de Zenne. Het werd in twee gesneden door de huidige Geerdeghem Schonenbergstraat die ging vanop de Hombeeksesteenweg tot aan het Waterken. Hier kon men met een bootje de Zenne oversteken om in Zemst te geraken. Ook met de fiets was dat mogelijk. Degenen die tijd hadden konden ook nog even in het kapelleke van den Ham binnen wippen. De spoorweg lag destijds gelijkvloers met op de Brusselsestwg bediende slagbomen, op Schonenberg een onbewaakte overweg en ter hoogte van de huidige parking Procter nog een onbewaakte overweg, meestal gebruikt door landbouwers. Deze onverharde weg liep door tot op de Half Galg. Ongeveer daar waar nu de Antoon Spinoystraat en de Kruisbaan liggen. Op de "T" van Schonenberg en De Regenboog stond de meubelfabriek van Sedia. Achter de fabriek lag hun eigen voetbalveld. Ook Half Galg die uitkwamen in de Vlaamschen Voetbalbond hadden hun eigen voetbalveld, mogelijk daar in de buurt van het " zwart klooster " uit de foto van RK. Een gedeelte van de landerijen werd bewerkt door boeren ( mag men dat nog zeggen ? ) maar ook door burgers die een stukje land in pacht kregen. Ze kweekten daar hun groenten en patatten maar ze hadden er ook hun geiten, schapen en kippen lopen. Kroostrijke gezinnen hadden veel eten nodig en een schapenpels op het kinderbedje was in de winter meer dan welkom. Buiten de " enclave " Zwart Klooster " was er in die hele hoek niets. Geen Dupont, geen autostrade, gene watertoren, geen Huygebaert, geen Bpost, niets, riente. Of er daar ooit klei werd afgegraven is mij niet bekend. Daarvoor zou ik eens met mijn grootvader moeten bellen.
Dankjewel GL voor de uitleg en ook some human.
Nu kan ik een beetje aanvullen met mijn eigen herinneringen vanaf de jaren vijftig, toen ik op bezoek kwam bij mijn oom, die toen een lap grond gekocht had voor 40 Belgische frankskes de vierkante meter in de Kruisbaan. Er was daar inderdaad niet veel anders dan een paar huizen in de Geerdegemdries en voor de rest veld, veld, veld: bloemkolen en prei voor zover mijn kinderherinneringen kloppen.
Toen wij in zeventig in de Zwartkloosterstraat kwamen wonen was dat een kasseiweg zonder voetpad en de Barbelgemstraat en Heisegemstraat waren zandwegen zonder voetpad.
De Kruisbaan stopte met een fatsoenlijke weg te zijn aan de Pius X kapel. Vandaar kon je modderen tot op de Geerdegem Schonenberg.
In 1970 begonnen ze aan de autoweg en waren De Bokaal en de huizen aan die kant afgebroken. Ik heb ze steentje voor steentje de tegels tegen de brug weten zetten vanop mjn zetel in gedwongen platte rust.
Na een omzwerving via de Molenweide zijn we weer in de Zwartkloosterstraat beland.
Na zoveel jaren in de buurt wonen wou ik er wel eens meer van weten.
Detail uit de kaart van Van Hanswijck met het leprozenhospitaal ter hoogte van de huidige Stenenmolenstraat.
Tof zicht, Roger. Weet iemand hoe nauwkeurig/betrouwbaar die versie van de kaart van Jan Van Hanswijck was? Het is blijkbaar de kopie door De Noter en die heeft niet de reputatie steeds hoogst accuraat te zijn geweest... Is het inmiddels gerestaureerde origineel reeds ergens op het Internet te bekijken? En weet men iets over de precisie daarvan?
Ik had al gemeend dat een halve galg slechts voor 'klein-mannen' kon dienen, maar er is toch nog een mogelijk nut:
"therte levende uuten buyck snijden, ende in zijn aensicht worpen als een verrader toebehoort. Daer na sijn hooft afgheslaghen ende den lichaam ghedeelt in vier quartieren. . . elc quartier wordt ghehanghen aen een half galghe buyten dye poorten van Maestricht, ende dye hoofden waren ter poorten uut ghesteken op eenen scacht, om dat hem een yeghelijck daer aen spieghelen soude".(*) Dan toch maar liever overlastboetes?
(*) Laat 15e-eeuwse kroniek "Dit sijn die wonderlijcke oorloghen van den doorluchtighen hoochgheboren prince, keyser Maximiliaen. Hoe hij eerst int landt quam. Ende hoe hij vrou Marien troude" vanaf 1531 in druk uitgegeven en meermaals herdrukt (voorbeelden, incl. W. Jappe Alberts, Groningen/Djakarta, 1957 - citaat op p. 43).
Zo zien we maar dat we niet te vlug conclusies mogen trekken, ajakkes wat een wreedheden.
ik dacht onnozel genoeg dat men hier halfweg de galg was en dat daarom de wijk zo heette
er werd me ooit verteld dat ongeveer ter hoogte van de wijk de veroordeelden hun laatste maaltijd en nacht kregen voordat ze door de poorten van de stad konden
wie kan dit verhaal bevestigen en/of de juiste betekenis geven?
gezien ik veel antwoorden krijg op mijn vele vragen blijf ik doorvragen ;-)
Bij mijn weten waren de Barbelgemstraat , Heysegemstraat en de Zwartkloosterstraat in 70 allang geasfvalteerd en stonden daar zelfs al huizen. Wij kochten er in 69 bouwgrond. De onteigeningen voor de aanleg van de autostrade dateren .reeds van begin jaren 60, Op Schonenberg was er WEL een bewaakte spooroverweg met n'n bareel die werd open en toe gedraaid, het huis van de bareeldraaier staat er nog steeds of stond er voor 5 jaar toch nog. Er wonen daar in de buurt toch nog genoeg mensen die de ware toedracht van Zwart Klooster en omgeving, zoals Half Galg en Schonenberg, kennen en die zelf betrokken waren bij de onteigeningen voor de autostrade
@malenie: Je idee van halfweg is niet eens zo gek: een affiche uit 1937 (zie de al gelinkte webpagina over Halfgalg van Marc Alcide uit de oudheidkundige kring 'De Semse') ter herdenking van 100 jaar geburenkring, toont twee getekende wimpels: "HALF GALG" en "HUIS TEN HALVE" (maar ook dat kan vanalles betekenen, vermits ze het samengaan van geburenkringen Halfgalg en Stenenmolenstraat herdenkt kan er bijvoorbeeld een Huis ten Halve aan de Stenenmolenstraat geweest zijn al zou de wimpel dan allicht toch dicht bij de molen getekend zijn, en die affichewimpel kan ook op loutere vermoedens gebaseerd geweest zijn). Het is nog steeds niet duidelijk of de Halfgalg een half gelaag, de plaats van een halve galg, of halfweg de galg geweest is. Herinneringen van huidige bewoners kunnen onmogelijk op betrouwbare getuigenissen of verhalen gebaseerd zijn omdat er tussen de naamgeving en heden te veel eeuwen liggen: Legenden kunnen soms beter overleven naarmate ze gefantaseerder zijn - maar ook niet altijd.
Straatnamen:
Aan de Halfgalg heetten de Kruisbaan ooit Groote Driesbaan en de Zwartkloosterstraat Kleine Driesbaan en de huidige straat Geerdegemdries (nog zonder zuidelijkste lus) Groote Dries, welke laatste naam nog minstens tot na 1964 gold voor het van oost naar west lopend stukje ervan.
P.S.: Ik ben nog steeds op zoek naar (een bron voor) de oorspronkelijke naam van de Frans Broersstraat (van de Battelsesteenweg tot bij de sluizen aan de Keerdok): Sint-Lambrechtsstraat of Sint-Lambertusstraat. De naam was slechts enige jaren gegeven en de naamwijziging dateert uit ongeveer dezelfde periode als die recentste aan de Halfgalg.
@vdm
" mensen die de ware toedracht van zwart klooster, half galg en Schonenberg kennen " ? Die zullen dan wel een heeeel langen baard hebben. Dat van die barreeldraaier laat ik in het midden. En wat Malenie zegt is de ware toedracht, veld, veld en niets dan veld op Schonenberg en half galg van aan de Brusselse steenweg tot aan de Zenne.
Tja en wij zijn in april 1970 in de Zwartkloosterstraat komen wonen en als brave mensen nog ter ter kapelle Pius X gegaan te voet door de zandstraat Heisegemstraat. De kasseien van de Zwartkloosterstraat, daar keek ik dan toch wel alle dagen op uit tot ze daar een klad asfalt over gelegd hebben de ene of de andere dag.
Maar, ik heb dan dus ook een antwoord op de vraag waarom ons stukske straat dat aan het tunnelleke begint op sommige stadsplans Geerdegemdries heet en veel gps-en het niet vinden
In feite is de benaming Zwartkloosterstraat nog niet zo heel lang in voege in tijdruimte van geschiedenis gesproken.
Net zoals Zemstbaan 24... wie weet dat zijn? Hoe dikwijls ik daar al mensen naartoe gestuurd heb.
En kwestie van mensen die veel weten over de omgeving ik denk dat mijn buurman nog de meest aangewezen persoon is daarvoor, want er zijn heel wat inwijkelingen van overal en nergens
De rechterkant van de Heisegemstraat bvb is pas serieus bebpouwd geraakt na 1970
In een kaart van De Rouck van 35 frank die (net als de nu jaarlijks gratis rondgedeelde stadsplannetjes) naliet op kaft, info- en straatnamenlijst of kaart een jaartal te vermelden maar Racing Basket speelde nog in de Groentehalle (tot 1968) en de Mercedes (1964-73) was reeds aan het Keerdok, dus gegevens uit de periode 1964-1968:
Grote Dries (het stukje oost-west dat nu ook Geerdegemdries heet) was nog verbonden met en in verlengde van de Regenboogstraat; Geerdegemdries slechts in het [bijna] verlengde van Molenweide maar er bestond nog geen zuidelijke lus, wel een verbinding die tussen de Regenboogstraat en toen nog onbestaande Bedrijvenlaan in, van Geerdegemstraat/Grote Dries naar Schonenbergbaan/Broekstraat liep – nu Geerdegem-Schonenberg wijl ter hoogte van de huidige E19, vanaf die verbindingsweg de inmiddels verdwenen Broekstraat langsheen (en met een viertal zijwegen doodlopend in) het Geerdegems Broek en omheen de Zennebeemden naar de Zemstbaan liep; nog geen E10 [nu E19] noch Egide Walschaertsstraat.
@Malenie: Weet je soms wanneer de kapel aan Pius X werd opgedragen? Inzake geldt die naam alwaar in gebruik gekomen na het 2e Vaticaans Concilie als erg conservatief en (aangebrand) rechts, wat in die jaren echter nog veel minder dan nu tot iedereen was doorgedrongen (vergelijk Opus Dei - waarvoor o.m. de leerlingen van het St.-Romboutscollege steunlotjes moesten verkopen {die lotjes: FOUT, zoals anderen hieronder terecht opmerkten. SH.}).
Hier is terloops al een paar keer sprake geweest van de Stenenmolenstraat en de Stenen molen die er ooit zou gestaan hebben... Een paar jaar geleden ontdekte ik deze tekening van de bewuste molen in Kunst en antiekgalerij CG in de Sint-Janstraat:
(foto: Jan Smets)
@Jan Smets: van De Noter? Ik zie er weer een St.-Romboutstoren en die stond bij hem nogal eens op een verkeerde plaats.
Ik denk van Albert Geudens, maar ben niet honderd procent zeker...
Ergens ergens heel diep in mijn archieven zit nog een boekje over het zoveeljarig bestaan van de kapelanie, maar daar ga ik eens naar graven als ik me wat beter in mijn teljoor voel dan dees dagen. Wat ik weet van die geschiedenis is dat de opzet van alles was een kleine gemeenschap van christenen vormen, meer in de aard van de allereerste christengemeenschappen. In het begin werd de mis opgedragen in het huis op de hoek van het eerste stuk Zemstbaan in de draai voor het tunnelleke. We zullen de buurman nog eens aan de tand voelen, want die heeft nog mee helpen bouwen aan de kapel. Ik kan vermoeden waarom Pius X als patroon gekozen werd, maar ik kom liever met zekerheden dan met vermoedens.
Was dat voor opus dei some human of was dat voor domus dei, het huis van God en niet het werk van God dat die lotjes verkocht werden?
uiteraard kan ik nog eens een blogje opendoen wat betreft de PiusX gemeenschap, maar een voor een, niet alles tegelijk.
beste,
ofwel ben ik achterlijk of lijd ik aan geheugenverlies, maar vanaf mijn 3 jaar, mijn ganse jeugd, en mijn ganse leven heb ik doorgebracht in de wijk Schonenberg/Kruisbaan/ en omgeving, heb ik Schonenberg-; Halfgalg- en Stenenmolenkermis meegemaakt. Wat betreft de mensen die alles kunnen navertellen, daar zijn er nog vele van in leven .Als mensen die pas in 70 daar zijn komen wonen denken het beter te weten!
De kapel van Pius X werd ergens midden jaren zestig opgericht. Het was net zoals Sint-Jacob op de Stuivenbergbaan een kapelanie van de grote Sint-Jan Berchmansparochie. En de lotjes om de bouw te betalen haden natuurlijk niks te maken met het obscure Opus Dei, maar zoals ook Malenie aangeeft, met Domus Dei.
Nu je 't zegt, Malenie & Jan. Gelukkig maar. Domus Dei vzw met adres te Brugge in de Heilige Geeststraat... had wat eerder mogen neerdalen - maar misschien kon dat niet meer: de vzw staat in het BS onder publicaties van stopzettingen uitgerekend d.d. 05/08/2013.
@ SomeHuman, De kaart van Van Hanswijck zou (naar zeggen) zeer nauwkeurig door De Noter zijn nageschilderd. Hier kan men de volledige kaart op een zeer hoge resolutie bekijken:
http://www.beeldbankmechelen.be/index2.php?option=com_memorix&task=topview&searchplugin=eenvoudig&Itemid=53&mrxpopup=1&CollectionID=1&PhotoID=SME001001846&RecordID=2248&ResultRecord=21
Bedankt Roger. Ik begrijp niet hoe onder mijn 'de kopie door De Noter' de link met Itemid=55 i.p.v. Itemid=53 kwam, ik had dezelfde hogeresolutiepagina een tikkeltje anders genavigeerd voor ogen gekregen en de url gewoon met copy/paste ingelast. Als ik er opnieuw naartoe navigeer en 'hier' klik voor de hoge resolutie, krijgt mijn browser de url van daarstraks (opnieuw met 55), maar het venster blijft nu evenwel leeg. Bizar. Jouw link werkt wel, mijn anders opgebouwde url ook zodra ik in de browserbalk 55 in 53 verander. Ik had de 'beschrijving' niet opgemerkt, nu lees ik inderdaad dat J.B. nauwgezet het 16e-eeuws origineel weergaf.
Geen boring op de Halfgalg maar wel op Schonenberg: een geologisch rapport vanaf p. 40 "Lid van Hombeek" (dat wel veel uitgestrekter is dan Hombeek) met in het bijzonder Schonenberg (p. 43), toont dat er op een diepte van 8 m (op Schonenberg) en opnieuw op ruim 10 m kleiachtige leemlagen zijn (in de tabel staan helemaal geen gegevens dichter bij de oppervlakte); in hetzelfde alluviale 'lid' is te Hofstade (p. 42) al op 5 meter een kleilaag.
In datzelfde geologisch 'lid' vond men recent zelfs makkelijk klei, die gebruikt werd om een broodoven te bouwen, aan de Eglegemvijveroever.
Historische kleiwinning in een gelaag aan de halfgalg ware dus zeer wel mogelijk. Wie weet, misschien een kleilaag die maar half zo dik was als een gelaag in de omgeving. In de Kempen is er typisch ook een kleilaag op 6 meter en een diepere op 14 meter. Insijpelend grondwater kan de winning beperken, zodat op sommige plaatsen ook de diepste laag ontgonnen werd maar een andere kleiput slechts iets meer dan 6 meter diep was. Dit laatste type zou dan wel eens als half gelaag kunnen aangeduid zijn geweest. De nabije Kempense terminologie zou kunnen overgenomen zijn voor een Mechels gelaag van die diepte, zelfs als daar nergens een diepere gegraven werd.
Vooreerst heb ik wel niet het allerslechtste geheugen en ik blijf bij die zandwegels in het jaar 1970.Uiteraard stonden er al enkel huizen,op een paar jaar tijd werden er toen een honderdtal bijgebouwd in de rechthoek Heisegemstraat- Barbelgemstraat Het zou tof zijn als vdm dan zo vriendelijk zou willen zijn hier wat meer te vetellen over de jaren voor 1970. Bij voorbaat dank.
Verder over die kleilagen: de bovengrond is, in mijn tuin voor alle duidelijkheid vdm, je reinste zandgrond waarop asperges gekweekt werden, toen we hier kwamen wonen in 1983 zag je nog de golving van de aspergebedden, heb verder nooit pogingen tot groente kweken ondernomen gezien de nabijheid van de autoweg en ik hoef geen "loodbonen".
Als kind ging ik begin jaren '50 veel met mijn grootvader wandelen en ik herinner me dat op Schonenberg achter de spoorwegoverweg op straatniveau (waar nu het tunneletje is) er feitelijk niets anders meer dan velden tot aan de Zenne. Het enige gebouw dat ik mij nog herinner was de fabriek van Sedia met aanpalend voetbalveld. Ik geloof dat die fabriek in de 2e helft van de jaren 50 afbrandde.
Onderstaande foto illustreert perfect hoe het Geerdegem-Schonenberg er 60 jaar geleden uit zag.
(foto regionale beeldbank Mechelen)
@malenie: In Hofstade(althans de plaats van de boring) ligt de bovenste kleilaag 5 meter diep. Al kan dat wel een paar meter schelen met de Halfgalg, je zou niet veel asperges gegeten hebben als je ze een paar meter ingegraven zou hebben. Bovenaan is er in onze streken altijd zandgrond. Door onder meer regen, overstromingen of wijzigingen in een rivierloop, kan wel zand weggespoeld worden terwijl de uiterst fijne kleideeltjes juist bezinken in zelfs 'fijn' zand dat uit verhoudingsgewijs toch erg grove korrels bestaat. Dus blijven er zeker geen kleideeltjes bij het oppervlak in een zandgrond. Ook als die nog verweert of wegspoelt, verdwijnt de pure zandlaag zelden of nooit helemaal.
Trouwens, als eerder gesteld, de andere verklaringen voor de naam Halfgalg blijven open. Interessant is wat ik zopas ontdekte, namelijk dat er 'halve galgen' bestaan: op galgenbergen en galgenvelden stonden meerdere palen verbonden met een dwarsbalk (eventueel 3 in driehoek), zodat meerdere lijken er maandenlang konden opgehangen worden als afschrikwekkend voorbeeld. De feitelijke terechtstelling gebeurde evenwel in het stadscentrum. In bijvoorbeeld kleine stadjes met nauwelijks zware misdaden, kon ook een enkele paal met korte dwarsbalk staan, zulks werd ook wel een halve galg genoemd. Het is niet uitgesloten dat men het nodig zou gevonden hebben om naast die bij de baan vanuit Antwerpen, een galg als afschrikkingsmiddel voor bezoekers vanuit Brussel te plaatsen al lijkt een halve dan toch merkwaardig: voor een stad als Mechelen zou dat m.i. eerder op laksheid in de rechtpleging duiden, wijl de bedoeling slechts net het omgekeerde kan zijn.
In Nederland is er een 'halve galg' bij Schoorl, waarvan Wikipedia stelt dat het 'een soort waarschuwingsbord' is. Geen idee of er een bord 'Verboden te zwemmen' aan hangt of dat er vroeger wat anders ter waarschuwing aan hing.
Grammaticaal scheelt er echter iets aan die 'op-het-eerste-zicht'-verklaring: galg is vrouwelijk en eist dus 'halve', ook in het dialect [althans voor een stemhebbende G want in 't Mechels kan 'half' wel voor een vrouwelijk woord dat met een medeklinker van 't kofschip begint]; 'half' hoort wel bij een onzijdig woord, als het gelaag. Nadat ''t half gelaag' tot ''t half-galg' verbasterd werd en nog later een naam geworden was wijl er geen kleiput meer te bekennen viel, vermits men dan nog slechts 'galg' herkende, werd er zoals we zeker weten over 'd' Halfgalg' (vrouwelijk) gesproken, wat we in geschrift als 'de Halfgalg' weergeven. Dat is etymologisch zeer wel aannemelijk.
Indien het om een 'halve galg' zou gegaan hebben, zie ik geen zinnige verklaring voor 'half'. Men heeft wel 'half zes' e.d. maar dit is enerzijds als half na vijf ofte half voor zes, tussen twee waarden in zoals een weerwolf 'half man half wolf' betekent; anderzijds is het onzijdige woord 'uur' gewoon verzwegen geraakt. Taalgebruik is dikwijls zeer strikt, ook nu zou niemand een doormiddengesneden woefke een 'half hond' noemen en al zou men het duizend keer zeggen, het bleef "nen 'alven 'ont".
nen'alven'ont aan 'n halfgalg, stel je voor
Goed dat Roger boter bij de vis geeft met beeldmateriaal. Nog één keer zeggen van zelf gezien. Op heel dat domein Schonenberg-half galg stonden bij het einde van WO2 drie a vier boerderijen. Eentje tussen het huidige Huygebaert en de spoorweg. Dat was die van Buts. Eentje achteraan Schonenberg, waar nu de tunnel is naar het Waterken. Aan het Waterken zelf staat of stond ook eentje. En misschien was het " Zwart Klooster " er ook eentje, welk door de buurt omwille van zijn slecht onderhouden toestand gewoon smalend zwart klooster werd genoemd ( men sprak vroeger ook wel eens van een zwarte tôôr...als ge begrijpt wat ik bedoel ). Zie foto RK. Dus veld, veld en nog eens veld doorkruist door zanderige veldwegen en verder hier en daar ook een bos. Al het andere kunt ge vergeten.
Michel Demeester vroeg me om onderstaande op het blog te plaatsen:
Hij bezit een tekening van een molen die heel veel gelijkenis vertoont met de tekening die Jan Smets hierboven postte. Hij vond ze tussen de nalatenschap van Athur Van Battel.
Dank zij de foto van Jan mag ik nu veronderstellen dat deze schets inderdaad de Stenenmolen zou uitbeelden.
Ik kan niet veronderstellen dat deze schets van Arthur Van Battel kan zijn, hij heeft altijd problemen gehad met perspectief in zijn schilderijen!
Hij was wel medestudent van Geudens. Op deze schets is geen enkele handtekening te vinden.
De schets geeft wel een beeld in de andere richting van welke Jan Smets meegaf in de blog. Zou in de rechterhoek van deze schets mogelijkerwijze iets bespeurbaar zijn van Het Zwarte Klooster of is het geheel zuiver improvisatie van de ‘mahler’?
@G.L.: Allez, de geschiedenis begint na WOII.
@Roger: Er waren wel echt veel molens rond Mechelen, zeker ook noordwestelijk. Ook uit eenzelfde periode en dan kan er om technische redenen weinig verschil aan modellen geweest zijn. Zonder duidelijk herkenningspunt of uitzonderlijk kenmerk is deze moeilijk te identificeren. Maar goed gelijkend is hij wel. Zes verschillen: de ene heeft ook tussen binnen- en buitengaffel een (schuin) dwarshout, de ander heeft alleen tussen binnengaffel en de vertikale middenbalk een dwarsverbinding maar een buitenste kan zeker later aangebracht zijn. De vertikale middenbalk reikt tot de onderrand van de draaiende kop, bij de andere loopt die tot hoog op de kop door, een constructief belangrijk verschil; het rad staat bij de ene links en bij de andere rechts van de gaffel - iets wat men niet zomaar zou veranderen. Zeker de schuine steunbalken onder het loopplatform wijzen op een andere molen: bij de ene reiken die tot helemaal bij de rand, bij de andere onderstutten ze het wijdere platform dichter bij het molenhuis. Bovendien dragen die stutbalken op het molenhuis bij de ene boven een gebouwtje uit dat duidelijk hoger is dan een deur, bij de ander is hun draagpunt vlak boven de deur. Kortom: "jouw" molen heeft een duidelijk lager geplaatst maar veel breder platform, dat trouwens met gespannen koorden beveiligd was (je ziet slechts de stijlen) wijl die van Jan een houten ballustrade toont. Ik was als kind al tuk op die 'Zoek de verschillen'-tekeningen.
Als het om dezelfde molen zou gegaan hebben, aangezien de deur boven het platform op beide tekeningen zichtbaar is, weten we dat 'jouw' tekening ouder moet zijn vermits er geen gebouwtjes zijn waar die moesten zijn. Het is vrijwel uitgesloten dat men een platform achteraf zou versmald hebben, wat nochtans uit de tekeningen zou blijken. Dus: vrijwel zeker een andere molen.
Idd SomeHuman, indien men de kaart van Van Hanswijck mag geloven waren er veel molens extra muros en de meesten zullen wel op elkaar geleken hebben. Een afbeelding van een stenen molen.. het kan evengoed de Meeusenmolen aan de Oude Antwerpse baan zijn....
Maar, zoals ik hierboven reeds schreef, het artikel en de tekening werden mij toegezonden met de vraag ze op het blog te gooien. Ik zou begot niet weten om welke molen het gaat, trouwens nergens op de tekening blijkt enige indicatie te staan. Het kan evengoed een molen buiten Mechelen zijn....??
Ik heb inderdaad aan Roger gevraagd deze tekening op de blog te plaatsen, omdat ik de gelijkenis met de Stenenmolen zo treffend vond. Anderzijds heeft Roger me ook gewezen op de mogelijkheid dat het hier inderdaad de Meeusenmolen op de Oude Antwerpse Baan betreft. Hierin kan hem volgen dat als mogelijkheid in de achtergrond mogelijk te Kerk van St. Katelijne afgebeeld staat.
Zodus, is er iemand die me kan helpen aan de oorsprong van deze schets ?
@Roger & M.D.: ...en zie ik daar nu niet Sancho Panza bij zitten?
@ SomeHuman
Natuurlijk zie je daar een 'Soncho Panza' of zijn schoonbroer zitten, maar dat is nu eenmaal de dichterlijke vrijheid van de persoon die deze schets heeft gemaakt rond een bestaande situatie of plaats. Juist zoals uw vorige opmerkingen die te vatten zijn onder "Geef de zeven fouten op".
Dan kan je u ook gaan afvragen bij de foto die Jan Smets plaatste dat die mevrouw zo dringend water uit de put moest halen, dan dat die kinderen daar wel dienden te spelen.
Het gaat uiteindelijk toch maar om met iedereen samen trachten tot een oplossing te komen! Dacht ik toch !
heb met de buren van de Barbelgemstraat gesproken over de situatie van het jaar 70, over de zandwegen dat onze straten toen waren, er is duchtig gelachen met de uitleg van malenie! Niemand van ons die er in de jaren 60 grond heeft gekocht heeft daar ook maar ene kassei of zandweg geweten. Verschillende buren wonen er reeds van 67/68 zelfs een dicht famililid is er komen wonen de laatste zaterdag van januari 68 . Ze denken wel dat het stuk Zwartkloosterstraat dat evenwijdig loopt met de autostrade en het laatste stuk Geerdegemdries (waar nu de KBC is) dat dat wel nog kassei was. Ga toch maar eens je licht opsteken in de Barbelgemstraat en Heysegemstraat. Veel succes !!!!!!!!!!
@M.D.: Ik denk dat je met de meester van Sancho Panza tegen windmolens vecht: de wereldberoemde Spaanse luiaard werd er slechts bijgesleurd nadat Roger aangaf dat 'zijn'/'jouw' molen wel eens buiten Mechelen zou kunnen staan. Ik besefte trouwens best dat dit geen typische molen uit La Mancha is maar dacht dat dichterlijke vrijheden niet uitgevonden waren in de grafische kunst. De zes verschillen zijn evenwel geen soort 'dichterlijke vrijheden', want dan moet je de hele tekening puur gefantaseerd noemen. Enige verschillen tonen simpelweg dat het twee afzonderlijke molens moeten zijn. Dat inzicht en gelijkaardige vergelijkingen met eventuele andere tekeningen of foto's, kunnen helpen de 'oplossing' te vinden. We weten alvast dat het er geen uit de omgeving van het Zwartklooster is.
Over windmolens gesproken. De stenenmolen die stond duidelijk aan de andere kant van de Brusselse steenweg en niet op de eigenlijke half galg. Dan had ge er ene op de Hombeekse steenweg recht over het huidige gebedshuis van Jehova ( ?) ( bij Medard van de meulder ) Ongeveer half weg tussen Leest en Hombeek stond er ook ene ( bij Mie van de molen ). En in de buurt van de Zennester speelvelden in Hombeek stond er ook eentje. Stond er nog ene op Schonenberg - half galg ? Driewerf neen. Dan over de Driesbaan, de huidige Kruisbaan. Was voor WO2 een niet verharde landweg die leide vanuit de velden naar de half galg dries ofte zwart klooster enclave. Die heeft waarschijnlijk haar naam verloren bij de anexatie van de Zennedorpen in de jaren zeventig. In Hombeek was namelijk reeds een Driesstraat. Uit de laatste foto van RK blijkt ook duidelijk hoe het daar vroeger werkelijk was.
leedvermaak vdm, ik zal me haasten om bij die heel sympatieke eerste inwijkelingen mijn licht gaan op te steken, enfin, de geest is dus nog steeds niet veranderd, erg welkom waren nieuwe mensen niet en zeker niet als ze in de "overgansappartementen" woonden, ik trek mijn conclusies en zal wel bij toffere mensen op zoek gaan, tenslotte woonden jullie daar ook maar een paar jaar voor ons
de nog oudere bewoners aan de andere kant van de wijk zijn altijd veel vriendelijker en behulpzaam geweest op alle vlakken
some human, RK , GL en degenen die ik vergeet dank je wel voor alle gegevens die ik van jullie kreeg.
ik weet nu wat ik wil weten en zal misschien op de beeldbank meer foto's vinden uit die tijd
Waar wel heel lang geleden huisjes stonden was achteraan op Schonenberg ter hoogte van De Regenboog aan de SEDIA meubelfabriek. Er waren zelfs twee kroegskes waar men na de dagtaak het houtstof kon doorspoelen. De eerste naoorlogse fabriek die er kwam ( eigenlijk op de Hombeeksesteenweg) was de zeepfabriek. Kort daarna volgden aan de splinternieuwe A.Spinoystraat, Dupont de Nemours, Mac Cullogh, Barro, Huygebaert en de dozenfabriek van Marie Thumas. En toen was het deksel van de pot voor al de anderen die volgden, helaas meestal stapelhuizen. En nu gaat men aan de andere kant van de Mechelseweg beginnen tot aan de vaart. Adieu Mechelen zuid van mijn jeugd.
Rrechtzetting malenie, ik ben een kind van de buurt en die zijn er daar nog! Geboren en getogen, Naar mijn weten ben jullie dan wel de inwijkelingen en moet ons niet komen vertellen hoe het er vroeger was. En trouwens we zullen U graag van antwoord zijn als ge met uw vragen naar ons komt! Hopelijk zal u de ware toedracht vroeg of laat wel te weten komen en ik hoop dat ge dan uw uw ongelijk openlijk toegeeft.
GL. vergeet de autofabriek niet! In die 2 cafeetjes in Het Fort, zo werd dat daar genoemd, was het met Schonenbergkermis altijd ambiance, en kwam je er ook graag een potje drinken en een danske doen , want daar een jazke evenals op de hoel van Schonenberg en de Hombeeksesteenweg; Waar is die tijd naartoe, dat we onbezonne waren en er geen controles waren en iedereen met iedereen overeenkwam!
@vdm: Ik vermoed dat je de Triumph assemblage bedoelt. Ik denk dat die er rond 1968 kwam. Wat later was er een depot of zo van Bass/Lamot, ook geen kleintje. Ik heb slechts vage herinneringen, erg dikwijls was ik nu ook weer niet in de buurt.
Hm, "iedereen die met iedereen overeenkwam"... gewoonlijk betekent dat, dat 'iedereen' met een boel mensen niets te maken wou hebben en onbezonnen uit het eigen groepje de andersdenkenden buitensloot. Ook heeft het normaal menselijk geheugen een opmerkelijke bekwaamheid om alledaagse onplezierigheden snel te vergeten. Wel kan je gelijk hebben als je met 'overeenkomen' bedoelt dat ten langen leste men een modus vivendi vond, noodgedwongen omdat men mekaar nu eenmaal niet kon ontwijken: Vandaag hoeft men buurmans deur niet eens voorbij te stappen, daar hebben we afgesloten blikken dozen op wielen voor, vanaf 2030 wellicht met verplicht kogelvrij glas.
De dozenfabrik was natuurlijk Eurocan.
@G.L.: Eurocan kwam pas na de brand van 1978 in Mechelen-Zuid. Meer over Marie Thumas / Bonduelle en Eurocan in artikel Le Soleil op Mechelen Mapt.
ja ik bedoel TRIUMPH, dat was wel vroeger, begin 60, die grond was van "den BOLS, die periode is ook die mollepijp daar gekomen en ging ik nog naar school en zijn de kasseien op Schonenberg ook vervangen door asfalt en kwam de melkboer niet meer met paard en kar maar met een auto. Die periode is ook de verkaveling Wijngaardstraat/Kleine Bareelstraat tot aan de Pareipoelstraat aangelegd. Zo kun je nu wel merken dat ik die streek ken!
De locatie van Halfgalg is niet eenduidig. Zoals sommigen reeds lazen in het artikel Halfgalg op Mechelen Mapt, is er een kaart uit het Interbellum die de naam Halfgalg ook vermeld bij de huidige Guldendal-Belgradestraat-Dijkstraat. Zopas bekeek ik het "Grondplan der stad Mechlelen" uit 1901 dat bij een uitgave met de beschrijving van straten door Kanunnik Willem Van Caster verspreid werd. Daarop heet het gebied zowel links (Peerdekerkhofstraat, dus huidige Belgradestraat) als rechts (Pareipoelstraat) van de Brusselsesteenweg 'Geerdegem Halfgalg' en dit tot bij de kerk van Sint-Jan Berchmans. De kaart reikt slechts iets minder ver buitensteeds dan de spoorlij.n Mechelen-Dendermonde. Ook 'Geerdegem Schoonenberg' komt als gebiedsnaam (nog niet als straatnaam) even ver naar de stad toe.
@vdm.
Dat had ik al wel door dat jij een " oergestein " van Schonenberg - half galg bent. Die melkboer van toen was waarschijnlijk ene uit Hombeek. Nog een vraagske, gingen jullie ook nog geitecrême kopen bij Wis op 't Bergske. Lekker, lekker.
@SomeHuman
Die kaartenmakers van vroeger zou ik toch maar met een korreltje zout nemen want bie begonnen niet te werken voordat ze een half fles jenever ophadden.
GL,
Eerst was het Jan de melkboer , die woonde ook op Schonenberg, daarna was het inderdaad die van Hombeek. denk dat dat moeder en zoon waren, daarna was de zoon met zijn vrouw, die noemde Jeanine. Wij aten toen geen crème, Juist wat op tafel kwam en tussenin niks en als we wel crème aten was het bij Poldine, die woonde in de fabriekshuisjes van Sedia aan de regenboogstraat, die maakte haar crème ook zelf en dat was van de melk van de koeien van de boeren van de buurt, ook lekker zene.
ik denk GL dat wij nog veel herinneringen zouden kunnen ophalen, maar .......alleman moet dat niet weten!
@ G.L.:
Wat heb je toch tegen onze historische kaartenmakers, ocharme? Niemand werkte zonder een halve fles jenever of gelijkwaardigs achter de kraag. Trouwens, al eens de jaarlijkse hoeveelheden alcoholhoudende dranken pro capita van een nonnenklooster gezien (met wie wat en hoeveel kreeg bij welke dagelijkse en bijzondere gelegenheden)? Dan is een halve fles voor de kaartenmaker geen druppel teveel. Ik dacht altijd dat men vroeger op straat beleefdheidshalve een non de ruimte gaf, nu besef ik dat men gewoon uit de buurt van haar adem bleef.
Maar de kaarten die ik vernoemde waren beide uit de eerste helft van de 20e eeuw, toen was het alcoholverbruik tijdens werkzaamheden van 'hoofdarbeiders' al wel wat teruggelopen. Vooral het grondplan als bijlage bij Van Casters stratengids, was veel accurater dan wat nu aan stratenplannen nog gemaakt wordt, in elk geval veel beter dan wat we jaarlijks gratis met reklame krijgen: iedere inspringing of uitsprong van een halve meter van een huis, elk knikje in een rooilijn: 't stond er netjes op. Dat benadert huidige kadasterplannen. De kaart kwam bij het boek waarin de kanunnik in detail elke straat en haar historiek inclusief oude benamingen beschreef, waarnaar men ook nu nog geregeld refereert.
Het zal wel niet aan de kaartenmaker gelegen zijn: ook nu zien we dat openbare (een politiek correct woord voor politieke) besturen,wijknamen opeens anders gaan gebruiken dan we zelf nog geweten hebben. Tot het weer eens verandert. Heel Mechelen-Zuid kan daar toch van meespreken.
Update: Mechelse galgen.
Uit 'Waar is de tijd' (Waanders/Diogenes 2002) p. 88, blijkt dat de oudst bekende galgenplaats in Mechelen, de Ravenbergstraat was; daarna aan "de galghepoort" nabij de De Langhestraat, dan stond er één [let op dit getal] richting Zemst "vandaar nog de huidige benaming van de wijk 'Halfgalg'"; [tenslotte] in 1391 op een kunstmatig heuveltje dat we kennen als de Galgenberg.
Noot SH: Herinneringen aan en verhalen over opknopingen op de Halfgalg lijken met die datering stillekensaan nogal onbetouwbaar, pardon, onbetrouwbaar.
Ook staat er dat vanaf omstreeks 1300 Mechelen steeds twee galgen in gebruik had: een 'kniegalg', een kleintje waaraan slechts 1 persoon ter dood gehangen werd, aan de hallen op de Grote Markt (nu stadhuis), en de grote galg op de Galgenberg waar tot vier daar naartoe gebrachte lijken konden "bengelen tot ze uit mekaar vielen".
Op p. 89 staat dat men tot halfweg de 17e eeuw straffen, zelfs doodstraffen, kon "composeren", afkopen, waarbij de daartoe bevoegde schout persoonlijk 1/3 van het bedrag bekwam. Lijfelijk gestraft worden was dus in hoge mate iets voor relatief arme sukkelaars.
Noot SH: Burgemeester Bervoets verwachtte in het voorwoord dat Waar is de tijd een standaardwerk zou worden. Het is ongetwijfeld interessante lectuur maar zonder bronvermeldingen. Daarenboven waarschuwt een bevriende historicus me geregeld dat men steeds de oorspronkelijkste bronnen moet verifiëren want dat veel zelfs ernstige werken herhalen wat bij nader inzicht niet altijd betrouwbaar is. Voor ons bloggers, is dat niveau zelden haalbaar maar laat ons dan wel beseffen dat hier zelden evangelie zal verschijnen.