(foto's: Jan Smets)

Hij had elke voeling met processies verloren.  Het was iets uit een ver verleden - een stukje nostalgie; geen bijgeloof, maar wel volks-geloof.  Waardevol, maar niet echt iets waar hij mee 'bezig' was...  Ik zit met Jan Arnalsteen, federatiepastoor van Mechelen, in zijn gezellige appartement in de Kannunik De Deckerstraat.  We zijn even oud - Beiden zijn we geboren in 1961.  En dat schept een band.  Ook zien we parallellen in dat 'aanvoelen'  van het begrip 'processie'.  De eerste herinneringen aan een processie nemen Jan ver mee in de tijd, naar zijn geboortedorp Meerbeek...

De rol van Sint-Janneke ging aan mijn neus voorbij.  Ik was dan wel niet zwaar ontgoocheld, maar begreep het toch niet goed waarom Zuster Walburgis voor Johan uit onze klas koos...  Was dit wel eerlijk of juist?  Ik was immers toch een 'Jan'?

Jan Arnalsteen vertelt het met een kwinkslag, gewoon, met een monkellach.  Pastoor Jan staat midden de mensen en midden in het leven.  In de aanloop naar de Hanswijkcavalcade wou ik ook hem graag op de praatstoel over zijn beleving van het feestgebeuren van binnenkort...

Vorige week had ik ook al een gesprek met Frieda Van Vaeck, algemeen coördinator van de Hanswijkprocessie, en deze cavalcade.  Als federatiepastoor zit Jan Arnalsteen ook in het organiserend comité.  Van het kind dat de rol van Sint-Janneke niet mocht spelen  tot  de jonge priester die niks had met processies maar in Zoutleeuw gekatapulteerd werd als deken, en willens nillens de Sint-Leonardusprocessie er op de koop toe bij kreeg, tot federatiepastoor in Mechelen: stad van dé Hanswijkprocessie: een processie-trilogie als het ware....

In mijn geboortedorp Meerbeek ging elk jaar in juni op de zondag na Sint-Jan een processie uit.  Je kent dat wel: heel het dorp stapte mee op in die tijd.  De klassieke parochiale verenigingen, de scholen, en dan de fanfares - de 'Sussen' en de 'Duvels' - wiegend op de kadans van de muziek, van links naar rechts - pompompopom... Veel koper, veel vlaggen, de politiekers, engeltjes met vleugeltjes, misdienaars en dan het sacrament onder een hemel.  Het was juni 1967.  Gewoonlijk mocht er een 'jan'  uit de derde kleuterklas de rol van Sint-Janneke spelen.  Maar die brave zuster Walburgis koos dus voor Johan.  Ik begreep het niet...  De processie deed de verschillende kapelletjes aan, en trok door dorp en velden, waar uiteindelijk aan een rustaltaar halt werd gehouden.  Het volk kreeg de zegen, en iedereen knielde.  Dan trok men verder...  De processie ging gepaard met een kermis.  De fanfareleden deden nu andere kapelletjes aan, en men ging processiegewijs van het ene naar het andere stamcafé, vaak eindigend in beschonken toestand.  Er kwamen bij moeder thuis jonge patatjes op de tafel, mét gbraad en de onvermijdelijke erwtjes en worteltjes... De nonkels hadden al papieren vlagjes in het haar... Het was feest... De dorpsprocessie heeft nog lang bestaan in Meerbeek.  Ik geloof zelfs tot in de jaren tachtig - véél langer dan in de dorpen in de omgeving.  Dit was eerder uitzondering dan de regel.  De meeste processies stierven eerder al een langzame dood...

Ik herken de beschrijving van Jan.  Ik herinner me -even oud zijnde - de parochieprocessie in de Hanswijkenhoek, met de kermis in juni.  De meisjes strooiden bloemblaadjes of papiersnippers uit, en wij ,met ons wit hemdje en blauwe korte broek, droegen bloemen.  Op het Esdoornplein was er dan een viering.  Niet lang na deze editie die in m'n memorie geprent staat,  werd deze processie afgeschaft.  Nostalgie, om met een glimlach aan terug te denken...  Misschien zelfs met wat meewarig hoofdgeschud... Vrome herinneringen onder een stolp.

(Meerbeek...)

Jan trok naar het seminarie in Leuven.  Het hele processiegebeuren was verworden tot een vergeelde herinnering; haast vergeten.  Het was eenvoudig weg 'weg' uit zijn leven.  In zijn priesteropleiding werd over zoiets ook nooit meer gesproken.  Toch had dit alles zijn waarde.  Vooral het gemeenschaps-gevoel vond Jan waardevol.  Maar goed: het was toch iets uit het verleden...  Na zijn opleiding werd Jan onderpastoor in Strombeek, en nadien pastoor in Wemmel.  Hier en daar ging er nog een kleine processie uit, maar hij had er weinig voeling mee.

Weet je: toen ik in 1988 tot priester werd gewijd, stak een 'processie' bijna stokken in de wielen.  Ik had 15 augustus gekozen als de dag om gewijd te worden.  Dat vond ik een mooi moment.  Maar dat was buiten de waard - of tenminste de kardinaal - gerekend!  Stel je voor:  Kardinaal Danneels zou me op die dag niet kunnen wijden!  Hij moest namelijk in Mechelen mee opstappen in de Hanswijkcavalcade.  Bovendien kwam ook nog eens het koningspaar naar Mechelen.  Nee: dat ging dus niet.  Vriendelijk werd me gevraagd om m'n wijding één dag naar voor te verplaatsen.  Ik dacht nog even 'wat een bedoening...'  Ik kende de Hanswijkcavalcade zo goed als niet...Zo werd ik dus gewijd op 14 augustus, en de kardinaal kon uitgaan in zijn Mechelse cavalcade de dag nadien...

Toen kwam er een keerpunt voor Jan.  In 2001 werd hij aangesteld tot deken van Zoutleeuw.  En daar zal zijn contact met het 'gegeven processie' worden hernieuwd.

Zoutleeuw is een mooi historisch middeleeuws stadje, dat ooit toch mocht gerekend worden tot de belangrijkste Brabantse steden.  Toch is het niet meegegroeid, en is het klein gebleven.  Wel heeft het van zijn glorietijd nog een prachtige grote kerk bewaard en een knap stadhuis.  Maar de geschiedenis ging voorbij aan Zoutleeuw.  Het bleef wat in de marge verstopt.  Soms kwam dit wel goed uit: zo hebben de Geuzen het stadje gespaard, en ook de Franse Revolutie liet Zoutleeuw links liggen.  De kerk werd weinig geplunderd.  Ook de processies doorstonden de tand des tijds.  Ik maakte kennis met de merkwaardige Sint-Leonardusprocessie op sinksenmaandag.  Ik dacht 'menslief...'  Ondergesneeuwde herinneringen  van vroeger kwamen terug.  Ik ben er eerlijk gezegd van verschoten.  Ik herontdekte weer welk een gemeenschapsgevoel zo'n processie kon teweeg brengen, en hoevéél volk er bij betrokken was!  Het was dan wel een hele oude processie, maar toch werd ze 'fris' ingevuld.  Heel merkwaardig allemaal.  Ik zag ook hoe taken van vader op zoon, en van moeder op dochter overgingen... , en hoe mensen het als een eretaak beschouwden om beelden te dragen...  Ondanks de ontkerkelijking.  Ook burgemeester en schepenen zijn erg betrokken bij de traditie.  Het volk van Zoutleeuw is er erg mee in de weer: met de voorbereidingen, de versieringen...  Het krijgt allemaal een eigentijdse religieuze invulling.  Leonardus- om wie de processie draait, is de patroonheilige van de gevangenen en vrouwen in barensnood die moeten 'verlost worden'.  Maar breed gesteld kan men ook zeggen van al diegenen die 'gevangen zitten in zichzelf' en bevrijd willen worden...  Leonardus is een heilige die op verschillende plaatsen in Duitsland stevig vereerd wordt.  En zo waren we eens te gast in het Duitse Inchenhofen.  En stel je voor: ik mocht als 'gastpriester' mee in de processie... op een paard! naast de bisschop!  Ik had nog nooit op een paard gezeten...  Gelukkig bracht ik het er nog redelijk van af...

(foto's: Zoutleeuw)

Jan Arnalsteen vertelt het allemaal met pretlichtjes in de ogen.   Stilaan was hij aan het groeien in het aanvoelen van 'processies'...

Een processie is ook een unieke gelegenheid om met het evangelie naar buiten te komen, met de schoonheid van eeuwen die zo tot ons komt...  Mijn geloof in het gebeuren is gegroeid.  Ik kijk er met grote mildheid naar.  Ach: emoties mogen best.  Het werd me geleerd door de mensen van Zoutleeuw, en nu ook in Mechelen.  Een priester wordt 'gemaakt' door de mensen.   Ik zie nu ook scherper het onderscheid tussen volksgeloof en bijgeloof.  Emoties moeten kunnen, en er hoort in zekere zin ook een 'stuk kermis' bij, en eten en drinken...  In die zin is ook de allegorische Ommegang na de Cavalcade een dankbare ontlading - een feestelijk orgelpunt.  Ik zie een processie ook als iets uit het verleden dat tot ons komt:  een soort van 'pelgrimstocht vanuit het verleden naar het 'nu'.   Het is een 'ja' zeggen tegen het leven, en dat 'ja' willen beleven.  Zo ontdek je vele verschillende 'lagen' in zo'n processie.  Door mijn ervaring in Zouleeuw kon ik me in Mechelen ook beter inleven in het evenement van processie en cavalcade.  Ook al is het in Hanswijk  nog allemaal groter en belangrijker natuurlijk.  Wat  fijn is, is dat ook groepen van buiten de stad worden aangetrokken en andere Christelijke gemeenschappen, zoals de Filipijnse, de Assyrisch-Chaldese...  Die participatie is belangrijk.  

Mechelaars zijn misschien té weinig fier op dit stukje mobiel erfgoed?  Recrutering wordt hoe langer hoe moeilijker.  Alhoewel: er is toch een latente trots merkbaar.

(op de tribune in de Keizerstraat...)

Als gelovige gemeenschap mogen we ons best manifesteren op het maatschappelijk forum.  Het is een recht en een plicht.  Ook in deze tijd waarbij levensbeschouwingen meer en meer op het maatschappelijke platform worden vergeten.  Het is dan ook zo dat er vaak een negatieve beeldvorming is.  We willen ons die ene keer wel anders tonen: op een blije manier de straat op.  Het is allemaal relatief natuurlijk.  Zo'n processie is natuurlijk niet noodzakelijk, maar toch is het goed dat er naar buiten wordt gekomen.  Jezus bleef ook niet zitten in 'zijn huizeke in Nazareth'  of in de tempel.  Ook hij trok de straat op.  Het is geen fanatisme of zelotisme, en het heeft niks te maken met een strijdbare kerk, maar zoveel meer met  getuigenis afleggen. Ik versta heus wel dat Kerk en geloof niet meer zo gesmaakt worden als vroeger, en dat het sommigen allemaal erg irriteert.    Als de maatschappij afrekent met 'de' Kerk heb ik daar begrip voor.  Toch mag men het kind niet met het badwater weggooien.  We willen een positieve boodschap brengen, zonder bekeringsdrang, en met respect voor andere overtuigingen.  Dit is voor mij de grootste waarde van zo'n processie: laten zien dat in onze universele boodschap de liefde centraal staat.

Jan Arnalsteen maakte in zijn processie-beleving een heel groei-proces mee.  Zijn trilogie begon in dat landelijke Brabantse dorpje, met engeltjes met vleugeltjes en de wiegende fanfares, met herinneringen aan 'nieuw patatjes' en kapelletjes van alle soorten...  Over de lichte wrevel over de wijziging van de datum voor z'n priesterwijding door de Hanswijkcavalcade, tot de 'her-kenning' in de Zoutleeuwse Leonardusprocessie, en de synthese in de cavalcade van 2013...

Sint-Janneke mocht hij niet zijn in 1967.  Maar morgen mag pastoor Jan mee opstappen...  De geschiedenis herschrijft zich met leuke plots.