Rondstruinend over het internet stootte ik op een filmpje uit de eerste wereldoorlog getiteld “German soldiers fire artillery on the front in Antwerp”. Het toont Duits zwaar geschut dat in 1914 onderweg is over Belgische wegen en wordt opgesteld in een veld met bebouwing in de achtergrond. Camera's zijn nog een nieuw verschijnsel en de soldaten lijken soms meer aandacht te hebben voor de cameraman dan voor hun artilleriestuk. Als het verslag het geschut in actie laat zien, is in het decor plots een achtzijdige kerktoren herkenbaar. Kan dit de karakteristieke toren van de kerk van Coloma zijn?
Het Belgisch leger heeft zich midden augustus 1914 teruggetrokken binnen de fortengordel rond Antwerpen. Het Duitse leger stormt door België op weg naar Frankrijk en laat de Belgen voorlopig ongemoeid. De Belgen ondernemen twee uitvallen uit de vesting Antwerpen om de Duitse transportlinies te verstoren en blijven dus een storend element. Eind september 1914 is de Duitse zware artillerie klaar met het aanpakken van de forten van Luik, Namen en Maubeuge en is Antwerpen aan de beurt.
De Duitsers beslissen de fortengordel te proberen doorbreken tussen Walem en Kessel. Een zware artilleriebeschieting moet de forten het zwijgen opleggen en de het pad effenen voor een aanval. De zwaarste stukken in hun artilleriepark zijn de mortieren van 42 cm, de zogenaamde 'Dikke Bertha's'. Die 42 cm slaat op de diameter van de granaten (en dus van de kanonloop). In 1914 is geen enkel fort bestand tegen dit geweld. De Dikke Bertha's moeten samen met stukken van 30,5 cm de forten en schansen aanpakken. Lichtere stukken moeten de verschanste troepen in de tussenruimtes bestoken.
Het filmfragment toont artilleriestukken van 21 cm. Het zijn mortieren: gemaakt om granaten met een hoge boog af te schieten zodat verschanste stellingen kunnen worden bestookt. De stukken worden gedemonteerd vervoerd op telkens 2 wagens getrokken door paarden. De wielen zijn bekleed met planken om wegzinken op een zachte ondergrond te voorkomen. De soldaten dragen pinhelmen. Bij de artillerie had die wel geen pin bovenaan, maar een bol. Die zou symbool staan voor de kanonskogels uit vroegere tijden.
Maar kan dit geschut aan de Colomakerk gestaan hebben? Duits kaartmateriaal toont dat bij de belegering van Antwerpen het 9de Reserve Fußartillerieregiment van de Marine Division stond opgesteld in de omgeving van de huidige Jubellaan. En deze eenheid was uitgerust met ... 4 mortieren van 21 cm. Zwaarder geschut dat de forten van Walem en Duffel bestookte stond opgesteld nabij Hofstade. Plaats en tijd kunnen dus kloppen.
Maar toch: volgens de Inventaris Onroerend Erfgoed werd de Colomakerk opgericht tussen 1913 en 1916. Zou de toren er al gestaan hebben in de zomer van 1914?
Link naar het filmpje (rond 1:30 is de toren zichtbaar).
De eerste steen van de kerk werd gelegd op 18 augustus 1913. Begin augustus 1914 - bij het uitbreken van de oorlog - was de ruwbouw al flink gevorderd, maar werden de werken stilgelegd. De aanvaarding van de ruwbouw had plaats op 1 augustus 1916, en de aanvullende bouwwerkzaamheden zouden pas in de loop van het jaar 1917 hervat worden.
(uit het boek 'Kroniek van de parochiekerk Sint-Jozef Coloma Mechelen' van Cyriel Van den Ameele, waar ik nog aan meegewerkt heb)
Dit is heel duidelijk de Sint-Jozef-Colomakerk. De toren moet er toen al gestaan hebben. In augustus '14 was de ruwbouw immers klaar.
In hetzelfde boek staat deze unieke foto, dat de situatie toont nét na de Eerste Wereldoorlog, in 1918. We herkennen niet alleen de nieuwe kerk, maar ook links de brouwerij van Feremans, de Tervuursesteenweg, de opengedraaide Colomabrug, en rechts de imposante toegangspoort tot de school van de Dames de Marie...
@ Bert VG & Jan Smets
Die toren lijkt mij bijna zeker die van Sint-Jozef Coloma en die Duitse artilleriesoldaten lijken mij ook wel geen namaakpopjes te zijn, maar ... Zou die kerktoren niet ergens anders dan op de Tervuursesteenweg zijn kunnen opgetrokken. Een architect kan tenslotte niet zijn ganse leven teren op het bouwen van één kerk. Zou er dus geen tweede bouwsel van deze man in de neo-gotische stijl ergens in Vlaanderen kunnen gebouwd zijn?
Want als jullie data - en ik twijfel daar geen moment aan - kloppen met de archieven hieromtrent dan is deze foto dus ergens anders gemaakt ofwel avant la lettre gefotoshopt. En dat valt toch te betwijfelen. Kan men aan de huizen die rondom op het beeld voorkomen misschien bepalen over welke straten het hier gaat en waar het geschut exact stond opgesteld? Dit wordt een kanjer van een Ra...ra...ra-foto!
Toch denk ik dat de kerk van Sint-Jozef-Coloma uniek is. Edward Careels (1857-1933) die de kerk ontwierp ze. Hij was provinciaal architect, en tekende tal van gebouwen in onze provincie. Ondermeer de kerk van Bonheiden is van hem. Maar ook de kerk van OLV-Waver, én de kloosterkerk én het gemeentehuis daar... Ook restaureerde hij de Zimmertoren...
Erg interessant.
Als we er nu een keer van uit gaan dat het kanon op de Romboutstoren is gericht en dat het wel degelijk de Colomakerk is, dan breng een kaartje ons tot de lokatie.
Ik schat: Heuvelstraat, Werfheide, Grensstraat ? Of moet het eerder wat dichter naar de stad toe zijn ?
Hoever kon dergelijk kanon schieten ?
't Is maar een idee...
Foto Gimycko
Als dit de plaats zou zijn en gezien de richting van de kanonnen op de foto in het artikel dan zou het Arsenaal wel eens onder vuur kunnen gelegen hebben.
Volgens een boek dat ik hier liggen heb ( Battlefields of the First World War by Stephen Bull ) vuurt de 21cm mörser 10 zijn granaten tussen de 8500 en de 10000 meter ver.
Het verschil ligt aan het gewicht van de munitie
En terzijde, de bekende 'Dikke Bertha' was grofweg 8 keer zo groot in volume dan de mörser 10 op het filmpje en had een bereik van 12000 tot 14500 meter, eveneens afhankelijk van het gewicht van de munitie.
Die afstand komt grosso modo overeen met de afstand Hanswijkenhoek-Walem.
En eveneens terzijde: Het verhaal doet ook de ronde dat het hier om ingekorte scheepskanonnen gaat, daar is dus geen fluit van aan, dit materiaal werd specifiek ontwikkeld om vestingen in frut te schieten. De duitsers hadden er wel de naam 'Marine-Kanone' aan gegeven, maar dat was gewoon om spionnen om de tuin te leiden.
Ik zou er toch niet op durven wedden dat met één van die dingen op de toren geschoten is, vooral omwille van het feit dat de toren er nog staat ;-)
Bijkomend detail: gezien de afmetingen van het projectiel en de relatief lage snelheid konden Mechelaars die toen nog in de stad aanwezig waren ze letterlijk zien vliegen.
Als dit kanon inderdaad in Coloma stond, dan zijn dit de achterkanten van de huizen in de Stenenmolenstraat...
...en dit de achterkanten van de huizen in de Acaciastraat.
Dus staat het kanon hier (rode stip), met zicht (groene pijl) op de Colomakerk.
Maar omdat niet de kerk geviseerd wordt, zal dit wel het doel geweest zijn (blauwe pijl - schietrichting)...
Met dank aan Bing Maps
Op het moment van de beschieting zaten de Belgen achter de fortenlinie, dus niet meer in de stad. Dit zware (en dure) geschut werd ook nooit net achter de frontlinie opgesteld wegens het risico het te verliezen bij een onverwachte tegenaanval.
Zoals hierboven aangehaald lag het bereik van deze mortieren rond de 9 km. Het doelwit waren mogelijk de loopgrachten van de Belgen tussen de forten of de brug in Walem. De forten zelf werden door zwaarder geschut onder vuur genomen.
En puur technisch: gezien de verhouding caliber/looplengte zijn het eigenlijk howitzers, en geen mortieren, de kenmerken van een mortier zijn een nog kortere loop, een zeer lage mondingssnelheid, een hoger traject waardoor het projectiel zo goed als recht naar beneden komt en uiteraard beduidend korter bereik dan wat het hierboven beschreven geschut haalde.
Zeg Gim, is het Arsenaal eigenlijk beschoten in WO I ?
Schitterend om mee te maken hoe een aantal liefhebbers (amateurs klinkt zo pejoratief), vertrekkend van een foto of filmpje hun informatie, kennis en ervaring bij elkaar leggen om een stukje geschiedenis te reconstrueren. Boeiend!
Ik ben quasi zeker dat dit niet de huizen van Stenenmolenstraat en Acaciastraat zijn. De kerk staat anders gesitueerd op de huizenrij van de Stenenmolenstraat, en bovendien stonden er toen nog amper huizen in de Acaciastraat. Die zijn allemaal véél recenter. Kijk maar op dit kaartje die de situatie van 1920 weergeeft:
en meer gedetaileerd:
(kaartje uit het boekje 'Mijn kinderjaren in de Hanswijkenhoek' van Hendrik Diddens)
@ gimycko
Als die Fritzen de bedoeling hadden om met hun mortieren het fort van Walem te raken dan waren ze op jouw foto met de blauwe pijl niet goed bezig. Die projectielen zouden absoluut niet in de richting Walem zijn gevlogen. Tenzij ... tenzij het negatief van die foto bij het positief afdrukken ervan, verkeerd in de vergroter is gelegd. Dan krijgen we een totaal andere zijk op de kaak! Dan is het enigma hierbij dus uitgeklaard zonder een schot voor de boeg te moeten lossen.
:-))
Die achtkantige kerktoren lijkt ook wel wat op die van Boortmeerbeek en in augustus 1914 werd er in het nabije Schiplaken ook duchtig slag geleverd....
@Jan Smets
bouwmeester E Careels, ontwierp bij mijn weten bv in Klein Brabant een paar schooltjes, pastories, in Willebroek ontwierp hij de gem.meisjesschool in de Kerkstraat, het Burgerlijk Godsen Gasthuis,de pastorie van Heindonk enz
Op het fort van Breendonk waren destijds (voor de moderne aankleding van het Memoriaal) in een lokaaltje de vuurplannen van de Duitse artillerie te zien met de vuurplannen richting de forten van Breendonk, Liezele en Bornem.
Die kanonnen stonden ongeveer opgesteld waar nu die zeilvijver is (Elegem ?)
Spijtig genoeg zijn de vuurleidngsplanne nergens meer te vinden in het fort van Breendonk
De Sint-Antoniuskerk van Boortmeerbeek vertoont inderdaad wat gelijkenis met de Sint-Jozef-Colomakerk. De toren is wel smaller. Ze is ook neo-gotisch, maar dateert uit 1920... Dus na de oorlog.
Rare buurt, diene Hanswijkenhoek !
-Staande wip achter de Colomakerk
-Overzet van Fieke aan de Voetbalstraat
-Het huis van Lange Fons
-De weg van Patattefrut
-Het Smet(s)jesbos
:-D
De richting die Gim aangeeft is misschien die van het fort van Katelijne of de schans Dorpveld aldaar. Of daar ergens tussenin, er staan daar wel wat bunkers.
Als ik de Vijand was, bombardeerde ik eerst het Arsenaal en Station zodat Den Belg afgesloten is van Bevoorrading of Ravitaillering en geen Artillerie meer kan verplaatsen.
Het volgende item op mijn To-Do-List worden de forten.
;-)
Foto Gimycko - Arsenaal Hanswijkdries Mechelen
Snel oprukkende legers proberen de transportinfrastructuur van de tegenstander liefst met zo min mogelijk schade in handen te krijgen, immers, ze kunnen deze zelf erg goed gebruiken .
Vergeet niet dat WO-1 in het begin een voordien nooit geziene bewegingsoorlog was, het hoofddoel van de mof was ook niet de Belgische forten uitschakelen, maar er netjes ( en liefst via intacte wegen, bruggen en spoorwegen ) langsheen trekken en Frankrijk binnen te trekken.
De Belgen waren, hoe dapper ze ook vochten, altijd in het nadeel met hun op dat moment al verouderde forten, ze zaten er vast en het enige dat de duitsers moesten doen was het vanop grote afstand en zonder al te veel risico beschieten tot ze zich vanzelf overgeven. Wat trouwens ook gebeurd is. Het gros van de duitsers vocht op dat moment al tegen de Fransen en het BEF.
WO-1 is pas ver voorbij de fortengordels verworden tot een loopgravenoorlog. Paradoxaal genoeg was de oorzaak hiervan de te snelle opmars van de duitsers zelf, hun front moest halt houden omdat hun bevoorrading ( die grotendeels met paard en kar gebeurde ) simpelweg niet kon volgen, wat de Fransen en het BEF de kans gaf om zich in te graven en te hergroeperen en de Belgen de tactiek van innundatie toe te passen. Met succes. Het duitse offensief stokte en de frontlijn bleef de volgende vier jaar liggen waar ze lag.
Hadden de duitsers de tactiek van Gim gevolgd, en alle spoorwegen etc kapotgeschoten voor ze ze in handen kregen, dan liep het front niet aan de Yzer maar aan de Maas, en waren Mechelen en Leuven intact gebleven. Dju toch ;-)
@ Christophe :
Dat den Duits wel van een feestje hield, bewijst deze tekening...
;-)
@ Jans :
Wat is dat Fort aldaar tussen de Wilgenstraat en de Voetbalstraat ? Een militaire wacht-of uitkijkpost of zo ?
"(...) Voor de aanbouw van de Huizen-van't stad en de Huizen van 't syndicaat in de jaren '22-'23 was de Hanswijkenhoek nog een aaneengesloten gemeenschap rond de dubbele huizenrij van de Tervurensteenweg tussen de Withuisbrug en het Beekske (huidige Dennenstraat). De parochie telde toen nagenoeg 2000 zielen. Van de zijstraten was de Stenenmolenstraat de voornaamste en dichtst bevolkte. Nabij de hoge 'route' lag nog het puin van de oude stenen windmolen. Dan kwam de Sint-Jozefstraat met de langs één kant bebouwde Acaciastraat en de halfvoltooide Vredestraat. Dat was de kern. In de Kruisveldstraat, de Lindestraat, Halfgalg, de Wilgenstraat, de Voetbalstraat en op Geerdegemvaart stonden slechts enkele huizen. Van de Wilgenstraat af, naar Hofstade toe, was de steenweg terug ietwat dichter bewoond, met o.m. de typische kleine huisjes van de achterbuurt Het Fort, neven de herberg van Marie van Wannes...(...)"
(Hendrik Diddens)
Over die "fortjes" in de binnenstad hebben we het hier al eens gehad in 2008 (De Vrije Woonst).
Dus dit was iets gelijkaardigs, maar dan buiten de stadsmuren en in agrarisch gebied ?
Ingang naast de Gazettenwinkel, misschien ?
Allez, 't heeft lang genoeg geduurd. Hieronder kunt ge kiezen over welk kanon het gaat. Eerst het grote plan, dan het vuurwerk en dan den uitleg. Niet verder vertellen!
Het ontbreken van zwaar geschut betekende een verzwakking van de fortengordel.
Daarom werd bij de Duitse firma Krupp zware kanonnen aangekocht voor 2 miljoen Bfr.
De levering was voor het uitbreken van den oorlog nog niet uitgevoerd. Bij het uitbreken van de oorlog gebruikten de duitsers de te laat geleverde kanonnen zelf om te forten en versterkingen te beschieten.
Dan zouden de huizenrijen op de filmbeelden Stenenmolenstraat - Tervuursesteenweg kunnen zijn?
(zo zie je op de kerk vanuit een huis in de parrallel lopende Sint-Jozefstraat: zelfde 'hoek' van de kerk als op de film. Ook nog een maquette van begin vorige eeuw (spoorwegmuseum). Let op de nog niet bebouwde hoek Stenenmolenstraat-Acaciastraat... Zou het kanon misschien daar kunnen gestaan hebben?)
(foto's Jan Smets)
Is er geen landmeter in de zaal die de afstand kan berekenen
( ? driehoeksmeting ? ) vanaf de Kerk tot het Kanon ?
Afgaande alleen op een oude foto ?
BTW :
Moest het kanon, op het ogenblik dat de foto is genomen, schietensklaar geweest zijn dan kan de Ballistiek het doel berekenen.
:-)
Kom, laat ik Hendrik Diddens nog eens citeren:
(...)"Pastoor Moeremans (1862-1941) was de sichter van de Sint-Jozef-Colomaparochie. Einde 1896 had hij de eerste kerk gebouwd (het huidige Kranske) en, toen in 1914 de oorlog uitbrak was de nieuwe, definitieve kerk klaar en voorlopig ingezegend. Echter nog niet betaald. (...) De vaderlandsliefde was bij hem onafscheidbaar met het godsdienstig gevoel verbonden. Naar het voorbeeld van en uit bewondering van kardinaal Mercier was hij tijdens de oorlog 14-18 een verwoed tegenstander van de bezetter geweest en vele jaren nadien kon hij op de predikstoel nog uitvaren tegen de Moffen, de Pruisen, de Barbaren, de Pinhelmen, de Verdrukkers... Zulke gemoedsopwelling voelden wij aankomen. Dan zei hij nadrukkelijk: 'Beminde, eendrachtige, in Kristus verenigde parochianen. Dat was trouwens maar klein bier, vergeleken met wat hij tijdens de bezetting durfde zeggen. De mensen kenden het nog vanbuiten. Zij glimlachten er soms bij, maar het moet hun zeker in die donkere jaren een hart onder de riem hebben gestoken. Toen in 1918 het groot offensief van de Geallieerden was ingezet, begon pastoor Moeremans zijn sermoon aldus: 'Beminde, eendrachtige, schandelijk verdrukte, maar bijna verloste, in Kristus verenigde Belgen..." (...)
Dit even terzijde, in de marge van 'de kanonnen nabij deze Colomakerk'...
@Luc
Het gaat niet om niet de opstelling in het blauw vierkantje maar die links erboven.
Geweldig, zo'n beetje luie-zetel-detective spelen.
De beelden van het filmpje zijn niet in spiegelbeeld.
De duitse Sanitäters droegen hun brassard wel degelijk links.
Van 1:01 tot 1:17 ziet u de achtergevels van de Tervuursesteenweg boorbij schuiven,
beginnend bij een nog eenzaam huis (nr 164?) ,
en in de verte het eerste rijtje huizen van de Voetbalstraat.
Om opschuivend naar links te eindigen bij de typische huisjes-met-uitbouw,
die daar uitkijken op het begin van de Leliestraat.
Makes sense ?
Het was dus wel de Kerk van Coloma, en de stukken schieten Noordwaards,
naar de forten Walem, SKW, moeilijk te zeggen.
Ze schieten iig niet op de bunkers dien je her en der in SKW aantreft,
die dateren nl. van kort voor WO2.
@ Bert VG: klopt! De batterij in het blauwe kadertje hield zich bezig met het fort van Walem maar ja ... het kadertje stond nu eenmaal op mijn plannetje. Sorry.
De toren van Boortmeerbeek heeft maar 1 galmgat per flank, die van Coloma en op het filmpje 2.
@ Luc :
Hebt gij misschien ook nog het Angriffsbefehl ?
Dat zou het zoeken een stuk makkelijker machen.
;-)
30,5 cm zwaar Oostenrijks Küsten Mörser artilleriegeschut bestookte het fort van Walem vanuit Hofstade
@Marcanne
Schitterende pareltjes van de techniek. Kunnen we daar nog meer van krijgen ? De vorige zijn met zekerheid môrsers 200 van Krupp.
dat 305mm geschut komt van bij Skoda ( Oosenrijk - Hongarije op dat moment )
interessant aan de onderste foto: gezien het ding te zwaar was om te transporteren werd het ter plekke geassembleerd, en daar zie je de loop op zijn speciaal voor het vervoer gemaakte aanhangwagen
1 van de kinderen stuurde dit door met de mededeling, precies in onze tuin gefotografeerd !
Deze ligt aan het 1e veld van Sporting Club Mechelen. De foto is vanuit die richting getrokken, maar nog meer naar de spoorweg toe.
Nu bestaan de Leemputten nog op kaart, langs de gracht van het domein van Coloma en de terreinen van Sporting.
Voor de aanleg van Jubellaan en Colomalaan stonden hier huizen en die sloten aan op de Oratorenstraat met een kiezelweg die doorliep naar het spoor met Stenenmolenstraat en Half Galg aan de spoorwegtunnel.
Wellicht kwam het geschut via de Brusselsesteenweg door de tunnel naar de plaats van de foto, de huizen van de Leemputten lagen zo georiënteerd en dan kan het beeld daar zijn genomen. De fotograaf met de rug naar de spoorweg.
Klinkt plausibel Geert...
Zou het fort van Walem net op die afstand zijn vanuit de grens Hofstade/Mechelen?