(foto's: Jan Smets)
Het kaartje steekt in een ouwe blikken koekendoos, omdat er geen enkele andere plaats zo aangewezen is om cliché's van nostalgie in te bewaren. Ze poseert statig - kleinburgerlijk als ze is, met lange gesteven rok en blouse met kanten kraag. Haar arm steunt op een chique gesculpteerde stoel. Pierre Koekkoek, de fotograaf uit de Katelijnestraat, die zowat half Mechelen in sepiatinten wist te vereeuwigen, liet haar in de lens kijken, in een geschilderd decor: Caroline Derweduwen, de jonge echtgenote van Jan Haesendonck, frontsoldaat en nu krijgsgevangen in Duitsland. Op de fotokaart schijft ze achteraan in keurig handschrift: "Aan den geliefden mijner harten, die ik altijd overal even lief zal hebben..." Zo vertrekt het kaartje met nog andere foto's in een enveloppe gesloten naar Duitsland. Honderd jaar later ligt het ontroerend stukje correspondentie van mijn oud-oudtante Lien in een blikken koekendoos...
Ik heb maar héle vage herinneringen aan haar. Ze stierf immers in 1964, en toen was ik nog maar een kleuter. En toch: de beelden aan haar huis in de Sint-Jan Berchmansstraat staan me nog heel levendig voor ogen. Het was een burgershuis met hoge plafonds en stucwerk, met Mechelse meubels met gedetailleerd beeldhouwwerk, leeuwenkopjes, balkonnetjes, zilveren handvaten... In het huis stonden vergulde bijzettafeltjes. Er hing naast de met grote gesculpteerde spiegel behangen schoorsteen: links een familieportret, en rechts de koninklijke familie, gevat in een al even 'gouden' lijst. Het straalde deftigheid en fatsoen uit. Het rijkelijke kerststalletje speelde 'Stille Nacht'...
(trouwportret van Caroline Derweduwen en Jan Haesendonck)
Hier woonde ze: Tante Lien, de tante van m'n grootmoeder en haar ongetrouwde oudere zus die er bij inwoonde. 'Ons Matant' noemden ze haar met een mengvorm van liefde en een zeker ontzag. Ze was ergens gehuwd einde van de 19de eeuw met Jan Haezendonck. Het huwelijk bleef kinderloos, en om één of andere reden werden mijn grootmoeder en haar zus (de kinderen van Carolines' zuster), door haar opgevoed in het huis in de Sint-Jan Berchmansstraat.
Maar laat ons eens terugkeren naar de oorlogsjaren. Jan Haezendonck wordt als soldaat opgeroepen, en belandt aan de IJzer. Net zoals zoveel leeftijdsgenoten maakt hij er de verschrikkingen bij, die bij al diegenen die het geluk hadden om het te kunnen navertellen, nog een leven lang blijven nazinderen. Jan is naast een gevoelig man ook een handig man. hij borduurt voor zijn vrouw een zakdoek, en maakt een asbak van een obus... De creativiteit van een soldaat... Kleine, nog bewaard gebleven 'souveniers' uit een tijd die romantiek ternauwernood toeliet...
(Caroline en Jan...)
Jan wordt krijgsgevangen en komt in Duitsland terecht. Caroline Deweduwen laat een mooi portret maken bij Pierre Koekkoek en stuurt het naar hem - om het heimwee te verzachten. Ze stuurt nog een ander portret op: een foto waarop ze met haar eigen moeder - Maria Catherina Bauwens ('Moeder Lowiske' die met haar man-zaliger, Jan Derweduwen, ooit de herberg 'In het Doppenspel' in de Conventstraat openhield), en haar 'geadopteerd' nichtje Maria - de zus van mijn grootmoeder, poseert. De brief vertrekt vanop de Brusselsesteenweg, waar Carolines' moeder woont...
(mijn oud-oudtante Caroline Derweduwen, mijn betovergrootmoeder Maria-Catharina Bauwens en mijn oudtante Maria Anthoons...)
De correspondentie komt goed terecht bij Jan Haezendonck, die in weerkerende post naar Mechelen een foto van hemzelf stuurt, met naast hem het hem toegezonden groepsportret....
Ik heb de foto's in mijn handen. Honderd jaar geleden werden ze verstuurd, en zijn ze nu 'bevroren' tot een stukje sentimentele 'kleine' geschiedenis van een Mechels echtpaar...
(Jan Haesendonck met links het hem toegestuurde portret van zijn vrouw Lien, schoonmoeder en nichtje...)
Nonkel Jan(g) is al dood van in de jaren vijftig van vorige eeuw. Tante Lien is hem jaren later gevolgd. De verhalen aan hen zijn schaarser geworden, nu ook mijn grootmoeder overleden is. Wat rest zijn anecdotische vertelsels - voetnoten van een levensgeschiedenis...., en deze foto's die toch iets verhalen van een grote liefde...
Voorzichtig leg ik deze verstilde relicten in de koekendoos tussen de andere vergeelde portretten, doodsprentjes en wenskaartjes... Tante Lien verdwijnt in de van kartelrandjes voorziene 'geschiedenis'
Op de achterkant van één der foto's lees ik wat fotograaf Pierre Koekkoek schreef:
"De platen blijven bewaard." De herinnering ook. Hoe lang nog? ...
Uit den tijd dat Fotografie nog een hele bedoening was...
Pierre Koekkoek - Malines
@ Jan Smets
Jan Haezendonck wordt als soldaat opgeroepen, en belandt aan de IJzer.
Jan wordt krijgsgevangen en komt in Duitsland terecht.
Jan weet ge ook meer over de omstandigheden die maakten dat hij werd gevangen genomen door de Duitsers? Hebben die hem tijdens een patrouille verrast of zat hij in een strook van het front die niet van de Duitse linies was afgescheiden door het onder water gezette gebied?
'k Weet dat ik je misschien wat veel vragen stel, maar ik ben in die zaken nogal sterk geïnteresseerd.
Ik zou het echt niet weten Jef. De hoofdrolspelers zijn al lang geleden gestorven, en de eventuele nazaten die het zouden kunnen weten en voortvertellen, zijn er ook niet meer. Jammer. Spijtig dat ik te laat geboren ben ;-)
Geert Clerbout, de auteur van het onlangs verschenen boeiende boek 'Oorlog aan de Dijle' contacteerde me juist ook nog. Hij verwees me naar een foto in zijn boek (eigendom Marcel Kocken) waarop een aantal Mechelse krijgsgevangen in het Duitse Zerbst staan. Hij vroeg me of ik mijn oudoom hierop herkende... Ik denk niet dat hij er tussen staat. Maar heel erg zeker ben ik niet. En op de snor moet ik ook niet afgaan, want die droegen ze toen allemaal... ;-)
(foto Marcel Kocken, in het boek 'Oorlog aan de Dijle' Geert Clerbout)
Jan
Volgens mij zit hij helemaal rechts op deze laatste foto
mijn moederheeft de platen ook nog bewaard, wat moet ik er mee?
@ Malenie :
Als je niks doet met die fotografische glasplaten, schenk ze dan aan de Erfgoedcel Mechelen.
De Mechelaars zullen U eeuwig dankbaar zijn.
Juist nog contact gehad met mijn moeder. Jan Haezendonck was haar grootoom. Ze heeft hem erg goed gekend, en is er héél zeker van dat hij niet in dit groepsportret staat...
Toch wel een boeiend gegeven. Hoeveel krijgsgevangen Mechelaars zouden in Zerbst verbleven hebben? Zou dat nog ergens kunnen achterhaald worden?
...ondertussen heb ik het zelf nagekeken in het boek van Geert Clerbout: Er zouden tijdens de Eeerste Wereldoorlog 351 Mechelaars als krijgsgevangene in verschillende Duitse kampen hebben vastgezeten...
En dat maakte Jan Haesendonck op een zakdoek in krijgsgevangenschap: netjes geborduurd - een devoot geschenk voor zijn vrouw Caroline..., met zijn initialen er in verwerkt. Het kleinood is bewaard gebleven, en ik heb het daarstraks op foto gezet:
(foto: Jan Smets)