(foto's: Jan Smets)
Grijs en zielig weer. Maar wat zou ik er over zeuren. Geert Clerbout is pas van gisteren thuis uit een verzopen New York. We zitten aan een tafeltje in de Ierse Pub op de Grote Markt, waar de warme sfeer de tristesse van een natte Mechelse dag doet vergeten. Voor ons ligt - vers van de pers - haast nog ruikend naar de drukinkt, het 'kind' van Geert. Hij is er trots op: 'Oorlog aan de Dijle': een boeiend relaas gevat in 296 pagina's met een 170 unieke foto's over de Eerste Wereldbrand die over onze stad raasde. Het wordt een aangenaam, leerrijk gesprek - over het boek en over het tot stand komen er van. We vergeten er zowaar de tijd bij - teruggekeerd als we zijn naar de periode '14-'18...
Geert Clerbout is Mechelaar - geboren in 1985. Kinderjaren bracht hij door in het landelijke Hombeek. Nu woont hij in het stadscentrum - aan de Heembeemd. Geert is historicus, en in die hoedanigheid is hij redacteur op de VRT, waar hij o.a meewerkt aan 'Publiek Geheim'.
Ik hou van deze stad, en woon er graag. Als kind was ik al enorm geboeid door de geschiedenis van Mechelen. Ik begroef schatten in onze tuin, maakte 'loopgraven' als kind van acht à tien jaar... Ik kon en mocht van mijn ouders deze fantasie volop beleven. Ik wou eigenlijk archeoloog worden, en wat ouder wordend, dacht ik er aan om voor leerkracht geschiedenis te studeren. Uiteindelijk ben ik historicus geworden - afgestudeerd aan de VUB. Door mijn bijzondere belangstelling voor de Eerste Wereldoorlog, was het ook niet zo eigenaardig dat ik voor mijn thesis koos voor een thema uit die periode. Mijn thesis handelde over het dagelijkse leven in Mechelen tijdens de oorlogsjaren...
Van de Eerste Wereldoorlog is niet zo bijster veel te vinden in boekvorm. Maar er zijn wel twee schitterende tijdsdocumenten die er over handelen. Vooreerst 'De Duitschers te Mechelen', geschreven door Frans Verhavert, koster van de Sint-Romboutskathedraal, uit 1919, en een boek van ene Paul Lamborelle, 'Herinneringen uit de oorlogsdagen'...
...dat laatste boek heb ik kunnen raadplegen in het Mechels archief. Een origineel exemplaar heb ik tot hiertoe nooit kunnen opsporen. Het is een boekje van slechts 46 exemplaren, maar wel bijzonder boeiend.
Omdat er zo weinig bestond over het onderwerp, besloot Geert om zélf een boek te schrijven over deze periode.
Ik heb lang met het idee gespeeld. Iemand moest het doen. Waarom kon ik het niet zijn? Ik ben heel wat beginnen verzamelen. Wat miste ik nog? Het moest een zo volledig mogelijk 'verhaal' zijn - een zo volledig mogelijk document, met veel verhalen en ook veel foto's. Veel hulp heb ik gekregen van archivaris Willy Van de Vijver. Maar ook van de andere mensen op het Mechels archief. Bovendien mocht ik unieke foto's gratis overnemen. Uitgeverij Van Halewyck (die ik kende van 'Publiek Geheim') is een supertoffe uitgeverij. Ik liet hen weten over mijn plannen voor een boek. Wat later kreeg ik een telefonisch antwoord: "Geert, wij willen jouw boek wel uitgeven!"
Twee jaar geleden begon Geert aan het boek. Hij werkte er hard en heel intens aan. Via de 'Nieuwe Maan' deed Geert Clerbout een oproep voor fotomateriaal. En dit werd een succes. Er kwamen heel wat bruikbare prenten boven water. Andere foto's diepte hij op in het archief, en uit privé-collecties.
(vluchtelingen tussen Brussel en Mechelen - Collectie Library of Congress)
Ik ben blij dat het boek er gekomen is. Het werd gedrukt op 2500 exemplaren, en ik hoop dat mensen het graag zullen lezen. Volgend jaar is het honderd jaar geleden dat de Eerste Wereldoorlog begon... Het boek is er nu, en ik ben er trots op. Marcel Kocken, Willy Van de Vijver en Bart Stroobants hebben het boek aandachtig en kritisch nagelezen. Misschien wist ik door mijn studiewerk wel meer over het onderwerp, maar inhoudelijk hebben ze me toch goed geholpen. Ook liet ik het nalezen door een Mechelse collega zich vooral boog over de stijl. In het boek staan heel wat anecdotes en citaten. Maar het is niet zomaar alleen maar 'anecdotisch'. Al deze persoonlijke verhalen passen binnen een historisch kader. Ik heb vooral ook een sfeer willen meegeven...
Die sfeer weet Geert bijzonder goed weer te geven in zijn boek. Er staan buitengewoon boeiende passages in. Zoals over het moment dat de Duitsers deze stad binnentrokken... Na een aantal bombardementen waren velen de stad ontvlucht. De bezetter ontdekt een doodstil Mechelen, waar de halfvolle pinten nog op tafel staan, de honden los lopen, en waar bootjes doelloos op de Dijle drijven...
De stad telde toen ongeveer 60 000 inwoners. 16 000 tot 20 0000 ontvluchtten de stad. Zowat 4000 mannen waren dan nog eens opgeroepen als soldaat... De stad liep leeg in september 1914...
Hoe graag zou ik kunnen rondlopen in die maand september van het jaar 1914. Er moet een hallucinante sfeer gehangen hebben...
(Mechelaars vluchten weg na de beschietingen op de stad. Collectie Audiovisueel Archief van Defensie)
Ik luister met grote interresse naar Geert. Hij weet ook zoveel te vertellen over deze tijd. Hij vertelt me ook dat zo'n 10 à 12 000 Mechelaars de vlucht namen naar Engeland. En da's bijzonder veel. Procentueel vluchtten net iets meer Oostendenaars over de plas. Mechelen kwam op de eerste plaats. (in absolute cijfers gingen enkel Antwerpen en Brussel voor...). Het kwam doordat burgemeester Dessain persoonlijk in Engeland ging pleiten voor opvang van vluchtingen. Terloops vertel ik hem het verhaal van mijn eigen familie. In het paspoort van mijn overgrootouders stond de stempel 'Laissez passer par Folkestone'. Mijn vluchtende familie kwam uiteindelijk terecht in het Franse Les Sables d'Olones, waar ze vier jaar zouden verblijven. Door dit persoonlijke 'omwegje' in het verhaal, komen Geert en ik tot een ontdekking.... Mijn overgrootouders zijn ook de overgrootouders van zijn stiefvader...
Heel veel Mechelse families hebben zo hun verhalen van de oorlogsjaren.
De Eerste Wereldoorlog zakt evenwel steeds verder weg in het collectieve geheugen van de Mechelaar... Het is dan ook haast honderd jaar geleden. En toch... Af en toe duiken nog de verhalen op. We hebben het over het onwaarschijnlijke verhaal van de Mechelse Elisa Verhoeven dat via een nog niet zo lang opgedoken brief uit Zuid-Afrika terug tot leven kwam op Mechelenblogt... Geert heeft het aandachtig gevolgd.
Waarom was Mechelen zo 'belangrijk' in de geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog? Vooreerst was hier het arsenaal gevestigd. Onze stad was het middelpunt van het Belgische spoorwegnet. en dat had strategische belangen voor Duitsland... Maar ook kunnen we niet voorbij de unieke figuur van kardinaal Mercier, aartsbisschop van ons land. Hij had naam en faam wereldwijd. Het maakte wat in onze stad gebeurde tot nieuws dat tot ver buiten de grenzen belangrijk werd bevonden...
Hoe verliep de oorlog voor de doodgewone Maneblusser? Kon hij zijn gezin te eten geven? Had hij werk? Konden zijn kinderen naar school? Hoe verliep het de naar Duitsland geïmporteerde stadsgenoten? Hoevelen zaten aan het front? Waar verbleven de gevluchten? Spionage, verzet en collaboratie. Het komt allemaal aan bod. Elke Mechelse burger had z'n eigen verhaal. We lezen van bombardementen en oorlogswinters...
(Mechelen was een spookstad, en dat was ook in de VS groot nieuws! New York Times van 29 augustus 1914)
Er is zoveel te vertellen. Ik blader door het rijk gestoffeerde boek. Dit is een naslagwerk dat op geen enkele Mechelse boekenplank mag ontbreken. Zoveel is zeker. Ik geloof dan ook dat dit een succes zal worden. Waarschijnlijk ligt het binnenkort onder de Kerstboom in menig Mechels huis. Voor het boek tel je nét geen 25 euro neer.
Morgenvroeg kan je het boek laten signeren bij de Standaard Boekhandel op de IJzerenleen - tussen 10 uur en 12 uur. En woensdag 14 november kan je naar een vertelavond met Geert in Salvator in de Befferstraat (20 uur). Geef dan wel een seintje aan: info@salvator.be of 015/20 18 32. Het aantal plaatsen is beperkt. En: op 20 november houdt Geert een lezing voor de Oudheidkundige Kring over vluchtelingen in Engeland.
In 2014 zal Geert Clerbout gastcurator zijn voor een tentoonstelling rond Wereldoorlog I die de Stedelijke Musea plannen.
En de rest? Moet je zélf lezen in het boek! Naar de boekhandel dus! Het is een aanrader!
Geert's boek leest vlotjes en is een must voor de Mechelse boekenkast. Ik had vorig jaar de kans om me al een keer te verdiepen in het spionage verleden in Mechelen voor MechelenBinnensteBuiten.
En de Grooten Oorlog in Mechelen is een spannend verhaal! Vol met intriges vol spionnen in Hombeek en in het College.
Om maar te zwijgen van het schitterende achtervolgingsverhaal van Comissaris Callant !
Ja, daar hebben we het ook nog over gehad. Ik hoop dat het herdenkingsjaar 2014 in Mechelen ook de nodige aandacht zal krijgen... Er is dan ook heel wat voorhanden om er iets boeiends van te maken!
Heb het boek ook al gekocht. Iets voor de volgende donkere weken.
Over de Eerste Wereldoorlog in Mechelen kunt ge veel - nou, ja - verslaggeving vinden op de website van oude Australische kranten.
Hier heb ik een bescheiden bijdrage geleverd over het onderwerp. En hier meer over Paul Charles Lamborelle.
Mechelse vluchtelingen in Londen (1914-1918)
Dat wordt dus iets waar we niet omheen kunnen, al was het maar als inspiratiebron voor de presentatie van de beiaardconcerten, waar in de komende jaren meer dan eens zal herinnerd worden aan Jef Denijns blik op de stad in oorlog...
Denijn was dan ook één van de bekendste Mechelse vluchtelingen in Engeland...
En natuurlijk ... Elisa Verhoeven
@ Jans : En o.a. Alfred Ost.
Ost zat tijdens de oorlogsjaren in Nederland Gim.
Na de Cavalcade in 2013 kan Mechelen, in 2014, misschien een Historische Evocatie houden op de grote markt dat de aanval op Mechelen naspeelt, met levensechte acteurs in de (bijna) oorspronkelijke uniformen.
Mechelen 1914
Peter, ik moet toegeven dat ik er weinig heb over meegekregen. Niet tijdens mijn jeugd en ook later niet door overleveringen of in de familie archieven. Dit wil niet zeggen dat ik het in twijfel wil trekken. Wat ik wel veronderstel is dat men destijds in Oembeik daar veel minder mee te maken had. Alhoewel we op ONS kerkhof toch ook een respectabel aantal zerkjes hebben staan. Op 11 november zullen we die mensen herdenken zoals het hoort.
En als je dan toch terug gaat in de tijd dan komt het. De broer van mijn grootvader werd door een bajonnet doorboord en wonder boven wonder heeft hij het overleefd.
De gruwelen in Zemst tijdens de Eerste Wereldoorlog zijn gekend.
Uhlanen rond Mechelen
En volgens deze foto werd ook Hombeek niet gespaard.
Alhoewel ik de afbeelding niet direct kan plaatsen. Het zal toch niet de Eglise uit Humbeek zijn.
Eglise de Hombeek 1914
Als ge een oude belg tot zo'n wanhoopsdaad kunt drijven, dan moet het wel heel erg geweest zijn; vermoed ik ... :
De bezetter ontdekt een doodstil Mechelen, waar de halfvolle pinten nog op tafel staan ...
Gim, ik heb die foto ooit al eens gezien. Dit is volgens mij echter nooit de kerk van Hombeek geweest.
Dat Alfred Ost, in Wereldoorlog I, naar Nederland is gevlucht is algemeen bekend. Dat hij, tijdens die vlucht, getuige was van oorlogshandelingen is niet zeker. Zijn tekeningen hieronder kunnen misschien ook getuigen zijn van zijn inlevingsvermogen en / of fantasie.
Alfred Ost
@gl: Hombeek heeft volgens mij weinig schade geleden in den Grooten Oorlog. Spionage-aktiviteiten daarentegen !! Hombeek ligt aan de belangrijke spoorweg naar het Front.
@ G.L. : Wat is dat hier allemaal over een vliegveld in Hombeek ?
Hombeek in twee wereldoorlogen. Deel I : het vliegveld.
In maart 2005 bezorgde Johan Ryheul mij enkele foto’s van Junkers D.I die mogelijk op het WOI-vliegveld van Hombeek waren gefotografeerd. Johan is erg bekend als auteur van boeken over de Eerste Wereldoorlog. Een eerste onderzoek deed mij twijfelen of de foto’s wel in Hombeek waren genomen. In oktober 2009 kwamen we toevallig in contact met Karel Boey die zijn ouderhuis op de foto’s herkende. Reden genoeg om terug te keren naar Hombeek.
Hombeek is een deelgemeente van Mechelen. Het dorp aan de Zenne telt ongeveer 3.800 inwoners en ligt ten westen van de stad Mechelen. Het vliegveld van Hombeek situeerde zich tussen de Kattestraat, Houtestraat, Zemstseweg en Bankstraat, in het Middenveld. Eigenlijk was het alleen een open vlakte, zonder stenen infrastructuur, en heeft het in 1918 maar enkele weken dienst gedaan.
Ik heb ook nog zo een foto van Mechelse vluchtelingen in Nederland.
@ E.C. :
Kun je die foto doorsturen naar mechelenblogt@gmail.com ?
Dan zou die hier kunnen verschijnen.
De ouders van mijn schoonvader waren naar Dalton-in-Furness gevlucht, helemaal in het noordwesten van Engeland. Ik vraag mij af hoe die mensen daar in die tijd geraakt zijn en hoe ze daar toch zijn terechtgekomen, het is niet zo een evidente plaats. De ouders van mijn schoonmoeder waren naar Nederland gevlucht, daar heb ik ook nog foto's van. Mijn eigen grootmoeder zat als jong meisje dan weer in Parijs tijdens WO1.
Ik vind het onvoorstelbaar waar al die mensen zijn terechtgekomen en hoe ze dat allemaal verwerkt hebben om gewoon alles achter te laten en zo ver weg te trekken.
"Den Duits" op de grondig stuk geschoten IJzerenleen.
@ Erna : Nooit die foto's wegdoen, hoor !
Anders schenk ze aan de Beeldbank of maak er een digitale scankopie van.
Hier een streetview van Dalton-in-Furness
Hier een verslag uit "The Argus" (Melbourne) van zaterdag 19 juni 1915...
@gimycko, ik zal die foto's nooit wegdoen, mijnj dochters zouden mij dood doen ! Als je intersse hebt in andere oude foto's uit Muizen kan ik die ook doorsturen.
Het is maar onlangs dat ik aan de achterkant van die foto van de overgrootouders het adres zag van de fotograaf uit Dalton, tot dan wist ik niet waar ze geweest waren in Engeland.
Gim, klopt helemaal. Het vliegveld werd zelfs in de tweede wereldoorlog nog één keer benut en wel in 1944 door een verdwaalde en geraakte Engelse bommenwerper die er een noodlanding kwam maken. Maar dat is dan weer een ander verhaal, en laat bij mij nog wel een lichtje branden.
Hier de foto van Erna: Mechelse vluchtelingen in het Nederlandse Ede.
Klik op de foto voor een grotere versie.
@ Erna : Laat die oude foto's van Muizen maar komen !
:-)
Die foto is genomen in een vluchtelingenkamp en was een consultatie voor moeders en kinderen, een voorloper van 'kind en gezin' bij manier van spreken. De tweede van rechts op de eerste rij is de moeder van mijn schoomoeder met haar eerste zoontje.
Hier een vuurkaart van de Mechelse soldaat Frans Lodewijk Peeters, né 30/12/1897 ( ! ), die gelegerd was bij het 1e regiment Jagers te Voet.
"... De vuurkaart werd, in principe, verleend aan de militairen van het Belgisch leger die tijdens den oorlog, tussen 4 Augustus 1914 en 11 November 1918, op al dan niet onafgebroken wijze, wezenlijk ten minste twaalf maanden effectieve dienst bij de in aangeduide eenheden hadden volbracht.
Voorziene periode van twaalf maand werd tot negen maand beperkt voor : de militairen die, van 4 Augustus tot 31 oktober 1914 of van 28 September 1918 tot 11 November 1918, behoord hadden tot één der vermelde eenheden en die deelgenomen hadden aan al de krijgsverrichtingen hunner eenheden.
De militairen van voormelde eenheden, die eervol in de handen van de vijand waren gevallen tijdens een krijgsverrichting van een regelmatig samengestelde eenheid of eenheidsfractie en die, na uit een gevangenschap te waren ontvlucht, zich terug bij het leger hadden vervoegd.
De Vuurkaart werd, welke ook de duur zij van de werkelijke aanwezigheid in de bedoelde eenheden, afgeleverd aan de militairen, die uit deze eenheden werden geëvacueerd wegens tegenover den vijand opgelopen verwondingen (gasvergiftiging,enz) en die, bij het verlaten van het hospitaal, door een medische commissie wegens hun verwondingen ongeschikt voor de dienst werden bevonden en derhalve, tot afdanking wegens reform voorgedragen of in een sedentaire dienst gehandhaafd werden.
De in handen van de vijand gevallen verwonde militairen en de na 11 November 1917 in één der voorziene eenheden aangekomen militairen, konden welke ook de duur der aanwezigheid zij de vuurkaart slechts bekomen indien zij, wegens hunne verwondingen, door een pensioencommissie definitief ongeschikt werden bevonden... "
Bron
Wegens groot aantal inschrijvingen zal de vertelavond met Geert Clerbout op woensdag 14 november NIET doorgaan in boekhandel Salvator zélf, maar in het Moreelshuis in de Moreelsstraat op het Groot Begijnhof.
015/20 18 32
info@salvator.be
Hopelijk is TV-Mechelen ook aanwezig om te registreren, zodat de aan-als afwezigen dit alles later nog eens kunnen (her)bekijken.
En deze registratie zou dan ook kunnen gebruikt worden in de vele tentoonstellingen die er, in 2014, zeker gaan aankomen.
Vlag(gen) van (de) Duitsland(en)
Jan,
bedankt om dit te melden, want ik had me ingeschreven hiervoor, maar van Salvator geen mailtje gekregen over wijziging van locatie.
Hier Kardinaal Mercier met Woodrow Wilson en Koning Albert I in 1919.
De kardinaal wordt gefeliciteerd door de Amerikaanse president voor zijn verzet en koppigheid t.o.v. den Duits.
Dit zal wel de reden geweest zijn waarom de Boulevard des Capucins in Mechelen werd omgevormd in de Woodrow Wilsonlaan (Later Koningin Astridlaan).
Dus in feite hadden wij ook onze Capucienenvoer?
ook van mij een bedankje voor het aangeven van de locatiewisseling voor de spreekbeurt
@ Malenie : Jaja. Kijk eens hier.
Stadsplan 1910
Binnen enkele dagen vieren we Wapenstilstand.
Hoeveel zouden eigenlijk nog weten dat dit oorspronkelijk eigenlijk ging over deze oorlog, die we in dit artikel behandelen ?
Na Wereldoorlog II werd ook deze oorlog mee in herinnering gebracht, net zoals alle latere oorlogen (waaronder de Koreaanse Oorlog waar ook Belgen vochten).
in 1910 liep er blijkbaar nog een serieus water door de straten naast de Dijle en de afleidingsdijle
@ Malenie :
Ja, de Melaanvliet lag toen nog open, den Aoven Dok was nog niet gebouwd en op den E19 moesten ze nog 50 jaar wachten.
:-)
Boek gekocht. Nu nog tijd vinden om het te lezen.
Na de koffie...
...het afscheid.
Mechelen 1919
Voor mij is dit wel een uniek (familie)document. Het is het trouwboekje uit 1898 van mijn overgrootouders Barbara Verboomen en Jaak Lauwers. Het is gekreukt, geplakt en erg 'verhakkeld', maar het heeft zo wel iets 'ontroerends'... Op de eerste pagina staat geschreven: 'Laisser passer pour Folkestone', 13/10/1914. Mijn overgrootvader was gemobiliseerd, en mijn overgrootmoeder, met zeven kinderen, vertrok op de vlucht. Net zoals zovele Mechelaars, zoals hierboven en in het boek beschreven wordt. De reis zou evenwel niet naar Engeland gaan. Het gezin is in het Franse Les Sables d'Olonne terecht gekomen, waar het gedurende vier jaar verbleef. Pas na de oorlog, zouden ze weerkeren naar de Sint-Jozefstraat in 'hun' Hanswijkenhoek. Het is voor mij de 'gepersonaliseerde link' met dit stukje (Mechels) verleden...
Gevonden bij het leegmaken van mijn moeders'huis
en zeggen dat ze dat aan de achterkant in het Vlaamsch konden invullen....
he he het is gelukt...
@ Malenie : Nooit wegdoen, die documenten !
Prachtig dat dit stukje familiegeschiedenis bewaard is gebleven!
Krantenartikel
Mechelen - 28 augustus 1914
In het boek staat een grove fout: Geert Clerbout laat de eerste uitval op 18 augustus plaats hebben terwijl die op 24 augustus gebeurde. Ook de volgende uitvalsdatum klopt niet.
Op 18 augustus waren de koning, ministers en regering (alsook de schatkist) naar Antwerpen vertrokken terwijl het leger nog slag aan het leveren was in de omgeving van Tienen.
Beste Walter,
De geschiedenis is er om verkracht te worden. Bronnen zijn wat ze zijn. Is al duizenden jaren zo.-)
Een historicus mag dergelijke fout niet maken. Overigens is het een uitstekend naslagwerk over Mechelen tijdens de oorlog.
Beste Walter,
los van de goede intenties maar dergelijke fouten maken ze allemaal. De geschieden hangt aan mekaar met goede intenties maar evenzeer met grove leugens al of niet bewust.-))
Missen is menselijk (als het inderdaad niet zou kloppen). Neemt niet weg dat het een uitstekend geschreven boek is.
Oud gezegde : wat baten kaars en bril, als de uil niet zien en wil:-) Zelfs voor brieven vanwege 'Mechelen in beweging is dat niet zo eenvoudig! Nietwaar Peter:-)
[off-topic] Geen reden tot paniek, anoniemeling :-). Wat betreft die Mechelen-in-beweging brief kunnen we kort zijn. Ik zie er het nut niet van in, los van het feit of je nu via email je gegevens kan laten registreren. Die database die je zo opbouwt rammelt langs alle kanten :-)
[on-topic] Ook het schitterende verhaal van de ontsnapping van de Mechelse Commissaris Callant uit de Grooten Oorlog is niet te versmaden.
Dat boekje heb ik jaren geleden nog gelezen en het daarna cadeau gedaan aan een vriend, die zwat alles wat "mechels" is, bewaart. Om dat te lezen had ik wel een (electrische) kaars en een bril nodig:-)