een wit Memoriaal op een wit plein...

met categorie:  

                                

  

(foto's: Jan Smets - Henri Kichla, overlevende; Minister-President Kris Peeters)

Een loden zon.  Een staalblauwe lucht en daarin, hoger en hoger dansend, 600 witte ballonnen - de 600 overlevenden symboliserend die de vanuit Mechelen gedeporteerde 25 000 joden en zigeuners voorstelden.

Het Museum Kazerne Dossin opent de deuren nog niet. De bouwwerken liepen vertragng op.  Pas op 1 december zullen we het kunnen betreden.  Toch werd vandaag overgegaan tot de plechtige opening van het Memoriaal Kazerne Dossin én het vernieuwde museumplein, niet toevallig op de verjaardag van 4 september 1944, toen de kazerne werd bevrijd...

 

Er was deze namiddag grote belangstelling voor deze opening.  De genodigden - personaliteiten, buren en pers konden de vaak sterke en beklijvende toespraken volgen vanop hun stoel op het zonovergoten plein.  Toen enkele maanden geleden de vorige plechtigheid plaats had op dit plein in aanleg (de deportatiewagon werd dan op de Tinellaan geplaatst) striemden wind en regen.  Nu dus een totaal ander weertje.  Het plein oogt mooi.  De kazerne is niet langer geel, maar wit.  Het museum is wit, het plein is wit:  een kleur van hoop...  Mooi is het alvast.  Indrukwekkend in soberheid.

 

  

Het museum zal opengaan op 26 november.  Er wordt nog naarstig aan gewerkt.  Maar als de tentoonstelling Newtopia op zijn laatste benen zal lopen, is de opening van het museum het eindpunt van een langverwacht uitkijken hiernaar.

 

Vandaag openden Vlaams minister-president Kris Peeters en burgemeester Bart Somers officieel de poort naar het Memoriaal - in de vroegere kazerne, en werden witte ballonnen opgelaten als symbool voor de bevrijding van de Kazerne op 4 september 1944.  Voor de 490 joden die er nog in opgesloten waren, betekende die dag de redding uit hun levensbedreigende gevangenschap die de deportatie naar de vernietigingskampen van Auschwitz-Birkenau voorafging...

 

  

(vlnr: Eric Stroobants, voorzitter van vzw Kazerne Dossin met Paul Ambach ('Boogie Boy') - schepen Frank Nobels en gemeenteraadslid Frie Niesten)

 

"Een gewone straat is een uitzonderlijk plein geworden. Samen met het vernieuwde memoriaal verdienen ze de specifieke aandacht die we vandaag schenken.  De sfeer van dit plein moet elke voorbijganger treffen, en hem doen zoeken naar betekenis.  Dit is een vormgeving die uitnodigt om achter gevels te kijken, en zich te laten beroeren door het onmenselijke plan dat hier tijdens de tweede Wereldoorlog in de praktijk werd gebracht.  Het plein en het memoriaal tonen aan de wereld dat Vlaanderen zijn eigen geschiedenis erkent, en er lessen uit trekt.  Dat wij ervoor kiezen om nooit te vergeten.  (...)"

 

(Kris Peeters)

 

(tussen de aanwezigen: Walter Schroons, schepen Koen Anciaux, burgemeester Bart Somers, schepen Ali Salmi, Inge Vervotte, minister-president Kris Peeters)

 

"De vestiging van Kazerne Dossin is van groot belang voor Mechelen.  De stad keert zich niet langer af van de meest donkere periode uit haar verleden, maar ze heeft ze aanvaardt en met open geest meegenomen in haar snelle ontwikkeling.  De combinatie van de kennismaking met enerzijds Kazerne Dossin en anderzijds de stad waar het museum zich bevind, is bovendien de meest voelbare en confronterende ervaring van hoe complex en bewogen de samenleving is.  Kennis en kritische zin, maar vooral nederigheid en menslievendheid zijn de wapens die kunnen verhinderen dat dergelijke excessen zich nog ooit herhalen in deze stad. (...)"

 

(Bart Somers)

 

  

(Karel Van Butsel links - rechts architect bOb Van Reeth)

 

Dhr Claude Marinower is onderzvoorzitter van vzw Kazerne Dossin, en bracht in zijn toespraak hulde aan Natan Ridder Ramet.  Nani, zoals hij genoemd werd, was een overlevende, een getuige.  Hij had van het Joods Museum voor Deportatie en Verzet zijn levenswerk gemaakt...

 

(Inge Vervotte en Walter Schroons)

 

Eric Stroobants is voorzitter van de vzw Kazerne Dossin en sprak het publiek ook toe:

 

"(...) Voor het stadsbestuur van Mechelen was Kazerne Dossin de aanzet in een groots en spraakmakend urbanisatieproject rond de Tinelsite, waarvan u vandaag nog maar het begin ziet.  De renovatie van de voorbouw van de voormalige kazerne met het daarin ondergebrachte Memoriaal, het nieuwe museumgebouw, dat nu reeds als een landmark voor de stad wordt aanzien en de aangepaste pleinaanleg tussen de voormalige kazerne en het nieuwe museum is de aanzet van een belangrijk stedelijk herwaarderingsproject.  Deze nieuw aangelegde publieke ruimte tussen museum en memoriaal vormt daardoor een even mooi als belangrijk element in het vernieuwend en herstellend Mechels stadsweefsel.  (...)"

 

(Eric Stroobants)

 

  

(oud-burgemeester Geert Bervoets - Walter Schroons)

 

Architect bOb Van Reeth is één van onze belangrijkste Belgische architecten.  Met dit knappe museum dat binnenkort de deuren zal openen, heeft hij Mechelen een nieuw monument gegeven...

 

"Kazerne Dossin bestaat binnenkort niet enkel meer uit de oude Kazerne in de Goswin de Stassartstraat, maar uit een ensemble van het gerenoveerde Kazernegebouw en een nieuw museum aan de overzijde.  Het spreekt voor zich dat de ruimte tussen de twee gebouwen mee tot de museale ruimte, de museum-ervaring behoort, en dus een bijzondere aandacht verdient.  De ruimte wordt gemaakt tot Hof en niet tot een gewoon stadsplein.  Het Hof wordt omgeven door de gebouwen en door muurfragmenten langsheen de Tinellaan als verderzetting van de oude stadsmuur.  Deze afscherming zorgt voor rust en maakt het karakter.  De inrichting van de ruimte is sober.  (...)"

 

(bOb Van Reeth)

 

  

(schepen Frank Nobels, Provinciaal gedeputeerde Bart De Nijn - Minister-President Kris Peeters en burgemeester Bart Somers)

                                           

    

(Burgemeester Somers - Minister-President Kris Peeters - achter hem Fred Erdman)

(architect bOb Van Reeth, Inge Vervotte, Marc Hendrickx, Ali Salmi, Koen Anciaux)

(Eric Stroobants, burgemeester Somers en Minister-President Kris Peeters)

(Marc Hendrickx, Ludwig Neefs, Ali Salmi, Koen Anciaux)

   

(voorzitter Kazerne Dossin, Eric Stroobants) 

                        

                                                         

  

(Ali Salmi, Koen Anciaux, Frank Nobels - Claude Marinower, voorzitter van vzw Joods Museum van Deportatie en Verzet en ondervoorzitter van vzw Kazerne Dossin)

                       

                       (Inge Vervotte, Marc Hendrickx, Ludwig Neefs)

                         

(de auteurs van 'Het XXste transport naar Auschwitz: Marc Michiels en prof. Mark Van den Wijngaert)

  

(kunstenaar Philippe Aguirre y Otegui)

 

Na de toespraken en het oplaten van de ballonnen door burgemeester en minister-president, konden de genodigden een kijkje nemen in het verniewde Memoriaal.  Mij viel vooral de sterke, strakke vormgeving op, die in alle soberheid de ontroering van het getoonde nog frappanter naar voor liet komen.

Heel bijzonder vond ik het voor he Memoriaal gemaakte kunstwerk van Philippe Aguirre y Otegui.  Het draagt de naam '15 augustus. Lange Kievitstraat, Antwerpen'.

 

Het kunstwerk evoceert de eerse jodenrazzia in Antwerpen tijdens de bezetting, en toont een tafel die niet gedekt is, maar verlaten;  Onder die tafel liggen mensen.  Een gezin.  Het is een bijzonder krachtig kunstwerk dat een tastbaar en kwetsbaar tafereeltoont, dat de verloren warme menselijke mometnen probeert voor te stellen, de verloren toekomst, familieleden en vrienden - het gemis en de pijn... Kookpotten blijven op het vuur sudderen.  Het licht blijft branden...

 

(kunstwerk van Philip Aguirre y Otegui)

               

(met ondermeer burgemeester Bart Somers, schepenen Caroline Gennez, Frank Nobels, en Marc Hendrickx)

 

Ik ga terug naar buiten - de zon tegemoet.  Het duistere verleden ligt achter mij.  Voor mij strekt zich een wit plein uit.  In de lucht verdwijnt een laatste witte ballon.  Er is hoop als er uit de geschiedenis lessen worden getrokken.  De herinnering is onze gezamenlijke opdracht.

 

"Wit is de kleur van sneeuw, koude en witte rook uit de crematoria, maar is tegelijk ook de kleur van de hoop."   (Bart Somers)

 

Het plein is wit - de kazerne is wit.  En wit moet de toekomst zijn.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Hopelijk wordt in het Memoriaal ook het verhaal opgenomen van Irene Awret, die 2 jaar in Sammellager Mecheln verbleef en, dankzij haar kunst, ontsnapte aan deportatie.

Wikipedia-de : Irene Awret

Eén van haar latere kunstwerken

Historisch wit... het hangt er maar vanaf hoe ver je teruggaat. Ik herinner me dat ze een aantal jaren geleden met veel bravoure aankondigden dat dat okergeel de oorspronkelijke kleur zo goed mogelijk benaderde?

Met de opening van het museumplein kan de stad per auto opnieuw verlaten worden via de Stassartstraat.  De eerste weken zal dit enkel in de richting van Nekkerspoelmogelijk zijn.  Van zodra de Tinellaan vier rijstroken telt, zal de Stassartstraat ook uitgereden kunnen worden in de richting van de E19.

@Wieland

Klein citaat uit de website van Dossin:

De Kazerne Dossin was de wachtkamer van de dood. Van hieruit vertrokken tussen 1942-1944 25.835 mannen en vrouwen, kinderen en bejaarden richting Auschwitz-Birkenau. Het gaat om 25.484 Joden – dat is bijna de helft van de Joodse bevolking van België – en 351 zigeuners. De jongste gedeporteerde was 35 dagen, de oudste 93 jaar oud.

Van deze 25.835 personen ontsnapten er 576 tijdens het transport. Van de overigen zouden er 24.019 omkomen: zij werden ofwel vergast in Birkenau, of stierven in het slavenkamp van Auschwitz of tijdens de daaropvolgende dodenmars. Slechts 1.240 gedeporteerden – oftewel minder dan 5% – keerden in mei 1945 naar België terug. Onder de overlevenden bevonden zich 32 zigeuners.
  

En gij maar aanschuiven aan die lichten aan de Koeipoort.

 

Ter info:

Geel was de kleur van het Hof van Habsburg ten tijde van Maria Theresia, wit was de kleur van de Dossinkazerne tijdens de tweede wereldoorlog.

Bedankt Peter, ik vermoedde het al. Blij dat dat stadsplein dan toch niet de zoveelste "stop" wordt. En ik weet heel goed wat de betekenis van de site is voor wie er bij betrokken was. Ik waardeer ook hun bedoeling: het levend houden van de herinnering aan de gruwel van een autoritair systeem, dat de uitluiting van bepaalde groepen, die in het denken van de bevolking al aanwezig is, tot beleid heeft verheven, om zo te vermijden, dat volgende generaties diezelfde fout gaan maken. Maar ik ben er evenzeer van overtuigd dat zij in dat nobele opzet niet zullen slagen - en wel hierom: voor de slachtoffers (of wie slachtoffers in de direkte familie heeft) is dit allemaal actueel, het maakt deel uit van hun leven, ook vandaag nog. Voor wie zeg maar na 1960 is geboren en in zijn jeugd niet emotioneel met de gevolgen is geconfronteerd (ontbrekende familieleden, familieleden met Kz-syndroom...) is dit een ver-van-mijn-bed show. En de grote paradox is dat hoe meer concrete dingen getoond worden, hoe meer de tentoonstelling de bezoekers raakt - en eventueel zelfs voor een tijdje van hun sokken blaast. Al die details, het maakt het herkenbaar, realistischen geloofwaardig - maar tegelijkertijd vergroot het de afstand: ja, dat was toen, in die concrete politieke en economische omstandigheden, met die groepen mensen, in die culturele context. Een samenhangend verhaal, maar de politieke en economische omstandigheden zijn anders, de culturele context is anders...  Hoe overtuigender het beeld van "toen" geschetst wordt, hoe moeilijker het voor de jonge doorsnee bezoeker zal zijn om de "link" met vandaag te leggen, om in de politiek van nu dezelfde mechanismes van uitsluiting, niet-aanvaarding van anders-zijn, culpabilisering van minderheidsgroepen voor al wat er misloopt in de samenleving... te herkennen.  Het effect van een bezoek aan het museum zal hooguit bij een enkeling zijn politieke voorkeur en zijn houding tegenover minderheidsgroepen in de samenleving blijvend  beïnvloeden

@Kevin, volgens de gegevens in het archief te Hasselt zouden er een 62.000 joden in vooroorlogs België geleefd hebben. Uw helft is dus een tikje overdreven. Tijdens een herdenkingsplechtigheid te Antwerpen in het Romi-Goldmunzcentrum heeft Bob Cools (toen burgemeester van Antwerpen) gesteld, "dat hij er fier op was dat uiterst weinig Belgische Joden" gedeporteerd werden (sic!). Hij bedoelde eigenlijk mensen met de Belgische nationaliteit!

 @aNoniem 7: Ik citeerde de website van Dossin, waar overigens sprake is van 'bijna de helft', dus schiet niet op de pianist.  

De juiste aantallen van voor en tijdens de oorlog zijn hoe dan ook moeilijk te bepalen, ze hangen af van de bron en van het moment en de wijze van telling.  Een registratie in opdracht van de bezetter in november 1940 gaf alleszins een kleine 43.000 joden (ouder dan 15) als resultaat, terwijl een grondiger registratie twee jaar later een totaal gaf van bijna 57.000.  

Tel daar onder meer nog de joden bij die België tijdig konden ontvluchten of die op een andere manier ontsnapten aan registratie en je komt aan een getal van 65 à 66.000 joden.  Naargelang de cijfers die je wil hanteren kan je die ruim 25.000 via Mechelen gedeporteerde joden dus zowel als 'bijna', 'ruim' of 'minder dan' de helft bestempelen.

Uiteindelijk blijven de belangrijkste cijfers die van de ruim 26.000 gedeporteerde joden en zigeuners én van de 1240 mensen die terugkeerden...

Hier vind je een uitgebreid overzicht.

 

@Wieland  

Blij dat je los van esthetische keuzes en verkeersperikelen het belang inziet van dit project.  De problematiek die je aanhaalt vormt al lang een bron van discussie en hangt samen met de al dan niet vermeende 'uniciteit' van de Holocaust en meer bepaalde de jodenvervolging: was deze gebeurtenis 'uniek' en was de moord op 5 à 6 miljoen joden 'anders' dan andere volkerenmoorden?

In het Fort van Breendonk, waar ik (ondanks het feit dat ik geboren werd nà 1960!) gids ben en waar vooral het lot van de politieke gevangen centraal staat, stelt zich ongeveer dezelfde vraag: is wat daar gebeurde te beschouwen als voltooid verleden tijd, of als een voorbeeld van (en waarschuwing tegen) denkbeelden en ontsporingen die zich ook vandaag nog voordoen.

Je hoeft mijns inziens de dagelijkse actualiteit maar half te volgen om eerder voor het laatste te kiezen - zij het dan idealiter met de nodige nuances. 

@ Kevin :

Qua systematiek, uitvoering en snelheid is de Holocaust zeker uniek.  Dit in vergelijking met wat er met de Armeniërs, de Native Americans en de bevolking van zwart Afrika is gebeurd tijdens de slavernij.

Dat het, vandaag de dag, niet anders is merk je aan de einsatzgruppen die "grote schoonmaak" houden na de Arabische "Lente".  Een nieuwe opstoot van een eeuwenoude oorlog en dito haatcampagne.

Dat is inderdaad de genuanceerde conclusie die binnen de humane wetenschappen tegenwoordig aangenomen wordt: de holocaust is uniek, niet omdat het (in de meeste gevallen) om joden ging, maar wel om de industriële schaal en methodiek van de uitroeiing. Universeel daarentegen zijn de mechanismes die de context gevormd hebben waarbinnen dit kon ontstaan: de sluipende maar continue grensverlegging, die begint bij het maken van onderscheid tussen groepen in de samenleving,  het stereotyperen van de "andere", de moppen over die stereotypen, die in het denken de menselijke waardigheid van de ander afbreken (het is "maar" een jood, zigeuner, makaak, 'ollander...), de "ander" de schuld geven van wat fout loopt in de samenleving, haatproza, verbaal geweld, discriminatie bij aanwerving en dienstverlening, beschadigingen, fysiek geweld... Tot zo ver komt het (helaas) maar al te vaak, maar meestal blijft het daar (gelukkig) bij. Dat er werkelijk zonder reden gejaagd wordt om te doden gebeurt al niet zo vaak, en dat het door de overheid grootschalig en systematisch gebeurt, buiten de context van een gewapend conflict waarbij de geviseerde groep zelf gemilitariseerd is, dat is het unieke van de holocaust.

Maar het blijft een bron van diskussie, natuurlijk. Het herinneren aan die "limietwaarde" van racisme is zinvol, maar helpt het ook in de preventie van minder extreme vormen, die nochtans ook verwerpelijk zijn? Ik vrees van niet...

Als ik in gedachten terug ga naar de jaren 70, mijn tijd op het atheneum... Jaarlijks werden wij verondersteld als eerbetoon te defileren langs de gedenksteen voor de (oud-)leerlingen die tijdens WO II omgekomen waren. Ik vond het maar niets, die waren toch al jaren dood? Ik zag er geen zin in. Maar tijdens mijn atheneumtijd greep Pinochet de macht in Chili, en toen was ik meteen bij de organisatoren van een stille protestactie bij de aanvang van een schooldag. Dat was dan wel de andere kant van de wereld, maar wel het "nu" van ons, jongeren van toen. Het anti-fascistisch engagement was er dus wél. Overigens een posthuum "chapeau" voor het schoolhoofd van toen, Guillaume Crols, die in ons engagement het zijne van vroeger herkende, en ons de kans bood om dat op vreedzame manier gekanaliseerd te uiten.

Generaal Pinochet heeft helemaal geen macht gegrepen, doch heeft in opdracht van de Chileense senaat president Allende aan de dijk gezet daar deze weigerde plaats te ruimen zoals door de senaat (opperste macht) gestemd werd. Dat is de juiste gang van zaken en daarna werd generaal Pinochet verzocht om een regering te vormen; hetzelfde gebeurde onlangs trouwens in een ander Zuid-Amerikaans land, waar het een "rechtse" president betrof en waardoor iedereen dat blijkbaar normaal vond. Gezien de "zeldzame" berichtgeving terzake:-)

@ Wieland : Hier een herdenkingsmunt van het Atheneum...

"Aan zijn leerlingen politieke gevangen 1940-45"

Wieland, de hedendaagse leerlingen van het Atheneum zijn veel mondiger geworden. Zelfs als ze onder druk worden gezet krijgen ze er op 11 november nog amper een handvol bij mekaar om op 11 november mee te lopen. En gelijk hebben ze. Alles heeft zijn tijd en dat heeft hoegenaamd niets te maken met negosiatie. 

Tussen Duitsers en joden is reeds lang de pacificatie afgesloten en aanvaard en wat doet men hier ? Men probeert opnieuw het vuur aan te wakkeren. En al diegenen die op die prachtige beelden van Jans staan moeten dan maar eens in het eigen hert kijken zou Gezelle zeggen. Begrijpt ge het Wieland of moet ik er een tekening bij maken ?

@ Eddy. Ik heb hier geen informatie over, het lijkt me niet uitgesloten dat Pinochet in opdrachrt van de Senaat handelde, maar het staat voor mij wel als een paal boven water dat de manier waarop hij in de maanden en jaren die volgden de macht uitoefende onaanvaardbaar is. Met honderden politieke tegenstanders die verdwenen, en soms jaren later gruwelijk gefolterd en dood werden teruggevonden... Dat heeft hij niet eigenhandig gedaan, neem ik aan, maar hij heeft wel het signaal gegeven aan het leger dat het zich van mensenrechten niets moest aantrekken en de oppositie (mond-)dood maken - en dat met goedkeuring van de CIA, die zich meteen verlost zag van een aantal anti-amerikaanse activisten, en het Amerikaanse bedrijfsleven, dat opnieuw de kans kreeg om de plaatselijke bevolking schaamteloos uit te buiten, zonder al te veel te moeten bijdragen aan de belastingsinkomsten.

G.L., ik kan mij er iets bij voorstellen... al ben ik niet zeker of ik U juist begrepen heb.

Ik ben gisteravond voor het eerst de stad weer uitgereden langs de stassartstraat en het viel mij op dat de verkeerslichten op knipperlicht stonden.
Door de muur die er geplaatst werd, vond ik het wel gevaarlijk, want je hebt daar een moeilijk zicht op de vest.
Hopelijk worden de verkeerslichten binnenkort wel weer volledig in gebruik genomen.
Vanaf de vesten gezien doet de muur mij denken aan Berlijnse toestanden en ontbreekt er nog alleen een bareel en een uitkijktoren :-)
Over mooi of lelijk spreek ik me nog niet uit, want ik zat aan het stuur van mijn wagen en het was al donker, waardoor ik niet alles gezien heb.

Je mag de stad ook maar uit in een richting, nl naar rechts.

Als je dus richting autostrade moet, moet je de ganse stad omrijden om 200 m te overbruggen. Over de plaatsing van het wagonnetje zullen we ook maar zwijgen. Waarom moest die op een sokkel geplaatst worden? Bewoners van de eerste verdieping zijn er wel mee. Maar ja De Joden (sorry) beslissen dat het zo moet en wat is dan de stem van de bewoners waard?

Pol, dat kan je niet menen.
Dat alleen naar rechts is toch tijdelijk ? Niet ?
Zouden ze ?? Nou ja, als je ziet welke maffe stoten ze tot hiertoe al uitgehaald hebben, zou het wel permanent kunnen zijn.
Terwijl we minder uitstoot zouden moeten maken, laten ze ons kilometers ver rondrijden.
Volgens mij roken ze op het stadhuis compleet verkeerde toebak.

hoera, hoera, je kan de binnenstad via de stassartstraat nu ook verlaten richting E19.

Ik ook blij, heb mijn gal ondertussen verwijderd wegens niet meer relevant.