(foto's: Jan Smets)

Natuurlijk kan de neogotische Sint-Jan Berchmanskerk op kunsthistorisch gebied niet wedijveren met de kerken in de binnenstad.  Maar de nu honderjarige parochiekerk heeft wél een boeiende geschiedenis.  Een gesprek met René Van Roosbroeck, die de kerk als zijn broekzak kent, brengt ons terug naar de het prille begin...

René is een sympathieke spraakwaterval.  Ik heb met hem afgesproken aan de kerk.  Even later komt ook pastoor Stefaan Callebaut er bij staan.  Maar het is vooral René die het woord voert.  Als parochiaan en duivel-doet-al in Sint-Jan Berchmans, is hij dan ook dé geknipte man om me wegwijs te maken in de geschiedenis van deze kerk.  Stefaan had me dit alvast op voorhand verzekerd...

(links: René Van Roosbroeck)

De stad Mechelen was in de tweede helft van de negentiende eeuw sterk aan het veranderen.  De wat ingeslapen provinciestad kreeg een nieuwe ademkans door... het spoor.  Mechelen werd het knooppunt van het Belgisch Spoorwegnet, en de centrale werkplaatsen lokten heel wat inwijkelingen naar de stad.  Maar ook de meubelindustrie deed een aardig duit in het zakje.  Zo steeg het aantal inwoners, en in zestig jaar tijd was het aantal woningen in de binnenstad verdubbeld van 3650 naar 6664!  De buitenwijken groeiden zelfs nog sneller aan.  Dat zie je gebeuren rond de Tervuursesteenweg, in de Hanswijkenhoek, maar ook rond de Hombeeksesteenweg...  Naast een oudere woonkern rond deze steenweg, werden nu ook landwegen langs de Brusselsesteenweg systematisch tot volle straten uitgebouwd.  In 1890 woonden in deze 'nieuwe' wijk reeds 2500 mensen.

Nu was het zo dat in die tijd de Ursulinen van OLV-Waver naar uitbreiding zochten.  Van 1682 tot 1789 hadden ze in Mechelen onderricht gegeven aan jonge meisjes, tot de Franse Revolutie hier stokken in de wielen kwam steken, en ze verdreven werden... In 1832 vestigden ze zich in Tildonk.  Een tiental jaren later bouwden ze een klooster mét school in 'Torekens-Waver'.  Vandaar uit wilden zij nu kleinere scholen in onze stad overnemen, én..., nieuwe stichten.  Zo dachten ze aan de nieuw ontstane wijk 'over de vaart'.

Zo gezegd, zo gedaan.  Kardinaal Goossens had er wel oren naar.  Hij wou immers zijn pastorale greep op het proletariaat niet kwijt spelen.  De grote parochie OLV-over-de-Dijle zou gesplitst worden, en twee nieuwe parochies zouden onstaan.  In de Adegemstraat werd de Heili-Hertkerk neergepoot, en in de wijk Brusselsesteenweg zou de Sint-Jan Berchmansparochie worden gesticht.  De kardinaal had immers een grote verering voor deze Vlaamse heilige...

Dokter Wittmann, die een stuk grond aan de Brusselsesteenweg had liggen, was het idee genegen.  De man was bovendien schepen van Mechelen.  Wittmann was bereid om zijn grond van meer dan 40 aren ter beschikking te stellen om hier een kapel te bouwen.  Maar er was ook plaats voor een klooster met drie klassen voor de Ursulinen. 

In de zomer van 1890 kwamen kapel, klooster en school klaar.  De kosten werden betaald door het aartsbiskom.  De architect was Henri Meyns, die beide gebouwen in neo-gotische stijl zou laten optrekken. 

In 1891 werd de eerste pastoor binnengehaald: Pieter-Frans Coppens uit Houtvenne.  De inhaling van de nieuwe herder verliep bijzonder feestelijk.  In het 'kerkske' werd Coppens dan plechtig 'geïnstalleerd".  En er werd een groot vuurwerk afgestoken waarin de letters van vuur: 'Leve Meneer Coppens' te lezen stonden.  Jawel.

Het parochieleven begon sterk te bloeien, en in 1906 besefte de onvermoeibare pionier die Coppens was, dat het kleine kerkje te krap werd voor zijn groeiende gemeenschap.  Ondertussen was de bevolking aangegroeid tot 5200 mensen.  Er moest en zou een nieuwe kerk komen!

Opnieuw werd beroep gedaan op architect Meyns uit de Lange Schipstraat.  De man was niet aan zijn proefstuk.  Hij leidde al de herstellingen aan de OLV-kerk,  tekende de plannen voor de neogotische uitbreiding van het Sint-Romboutscollege, én vanop zijn tekentafel kwam ook de neo-romaanse Heilig-Hartkerk.

De nieuwe kerk zou een neogotische constructie in baksteen worden.  Na de administratieve rompslomp zou na twee jaar bouwen, de kerk klaarkomen in mei 1911.

In 1912 is ze dan helemaal voltooid.  het werd een basilicale kerk (dit wil zeggen dat het schip hoger is dan de zijbeuken, zonder dwarsbeuk).  De zuilen zijn in witte zandstenen, evenals de ribbengewelven.  Ze kregen een baksteeninvulling.

In het hoogkoor werd een groot roosvormig glasraam geplaatst met de afbeelding van Jan Berchmans.

De toren van de kerk is 54,50 m hoog.  In de toren hangen twee klokken die gegoten werden in Doornik, in het bekende Huis Michiels.

De twee wereldoorlogen hebben de kerk gelukkig gespaard.  Ook de rest van de wijk leed veel minder schade dan andere Mechels buurten.

Ondertussen was in 1939 pastoor Coppens gestorven op de leeftijd van 78 jaar.  Bijna vijtig jaar lang had hij de parochie geleid.  Een stampvolle kerk nam afscheid van zijn eerste pastoor...

(pastoor Stefaan Callebaut (re) met links parochiemedewerker Jean Van Loo)

We zijn nu vele jaren later.  Stefaan Callebaut die net vijftig is geworden, is de zevende pastoor op rij in deze parochie.  Een twaalftal jaar geleden kreeg hij de Sint-Jan Berchmansparochie toegewezen, samen met de parochie van Sint-Jozef-Coloma.  Door het dalende aantal priesters, heeft hij er sindsdien ook nog Sint-Jacob, PiusX, Leest en Hombeek bijgekregen...

Andere tijden, andere gewoonten.  Maar door efficiënt omgaan met tijd, en het stellen van prioriteiten, lukt het hem nog wonderwel. 

Honderd jaar staat de Sint-Jan Berchmanskerk als baken in deze wijk.  De kerk die ooit bedoeld was om basiliek te worden, is nog steeds een opvallend gebouw aan de Brusselsesteenweg.  In 1997 werd de kerk als monument geklasseerd.  Vanaf 1989 is de restauratie gestart.  Nu is het wachten op vers geld om de broodnodige herstellingen aan de glasramen te kunnen uitvoeren...

Maar dit zijn zorgen voor morgen.  Gisteren was het feest in de jarige kerk.  Maar niet alleen de honderdjarige kerk werd in de schijnwerpers gezet.  Ook Stefaan Callebaut werd in een druk bijgewoonde viering, in de bloemetjes gezet.  De vijftigjarige Stefaan is immers ook 25 jaar priester.  En als klap op de vuurpijl, werd ook nog eens de nu 75-jarige afscheidnemende parochiemedewerker, Jean Van Loo, bedacht met het Gouden Rumolduskruis.

Nadien volgde een receptie in de Posthoorn.

 l

PS:

lees ook het artikel dat ik maakte in Gazet van Antwerpen van vandaag.  Dit geeft me ook de gelegenheid om even duidelijkheid te scheppen.  Voortaan ga ik ook af en toe artikels schrijven voor deze krant op free-lancebasis.  Dit is alleszins geen 'dure transfer'.   ;-)  Mechelenblogt is en blijft mijn 'speeltuin'.