U herinnert zich allicht onze lof-projecten. Wel, soms overtreft de realiteit het lofproject ! Laat me u meenemen langs de roemrijke geschiedenis van het 'Mechels Machientje van Michiels'.
Dat we in Mechelen het grootste ter wereld hadden, dat is bekend. Torenuuwerk bedoel ik. Maar samen met het grootste wijzerplaten ter wereld kregen we natuurlijk de verantwoordelijkheid om de torenklok zo stipt mogelijk te laten lopen.
Maar hoe doe je dat ? In tijden waarin iedereen op zijn electronische GSM kijkt is dat allicht een overbodige vraag. Maar hoe gebeurde dat vroeger ?
Sinds 1657 had Christiaan Huygens reeds de slinger uitgevonden. En met een slinger aan een torenuurwerk liep de torenklok relatief juist, slechts een kwartier per etmaal verkeerd, een kniesoor die daar op lette. Vooral ook de weeromstandigheden en de veranderende temperaturen maakten het moeilijk om het uurwerk gelijk te laten lopen. Er werden wel nog wat uitvindingen in de marge aan toegevoegd, maar het was wachten op een Mechelaar om het systeem te vervolmaken.
(Louis Michiels, Foto archief Luc Michiels)
De aandrijving van het torenuurwerk van Sint-Rombouts werd namelijk geperfectioneerd door een Mechelse uitvinding ! In 1860 werd een nieuw systeem uitgevonden door de heer Louis Michiels, priester en leraar wis- en natuurkunde aan het stadscollege van Pitzemburg.
De slinger die tot die tijd de gang van het uurwerk regelde, werd vervangen door een toestel waarin een haakje elke minuut werd opgeheven en het werk minuut per minuut deed vooruitgaan. Dat gebeurde door een perfect afgestelde regulator (een soort van referentieklok) die op de eerste verdieping van het stadhuis stond (nu het postgebouw: De Beyaert), veilig afgeschermd van de weersomstandigheden.
De regulator was via een elektrisch signaal via een ijzerdraad verbonden met het torenuurwerk. Een spoel en een magneet hieven het haakje om de minuut op. Omdat de regulator binnen stond, hadden stormen en andere weersomstandigheden vanaf dan niet langer invloed op het uurwerkmechanisme in de toren !
Om het schepencollege zo ver te krijgen dat ze met zijn uitvinding in zee zouden gaan, schreef hij de volgende brief:
Mechelen 14 oktober 1861,
Aan de Heren Burgemeester en schepenen van de stad Mechelen.
Heren,
De welwillendheid met de welke u mij heeft toegestaan om een proef te doen met mijn elektromotor systeem aan de klok van de stad verplicht mij om u het grote voordeel uit te leggen wat deze definitieve uitvoering zal opbrengen,dit aan de hele stad.
Onnodig de Heren uit te leggen hoe belangrijk het is voor de bewoners van een plaats om steeds het juiste uur te hebben met zekerheid.
Met alle zorgen die voortkomen uit de kolossale omvang zoals deze van de St. Romboutstoren, is het uitgesloten om deze de juistheid en precisie te geven die onze huidige horloges en regulateurs hebben.
De meeste oorzaken van onregeldheid in de werking van publieke uurwerken kunnen wij stellen dat de temperatursverschillen een negatieve invloed hebben op de smering, verdamping en verdikking van de olie en veroorzaakt harde wrijving en ongelijkmatigheid van het radarwerk.
De onverwachtheid van de wind die zeer hard werkt op de zeer grote wijzers verlamt altijd de mechanische aandrijving op zeer belangrijke wijze. Maar in alle gevallen van onjuistheid is de reden nog een andere veel ergerer aan het horloge van St.Rombouts. Door zijn grove ombouwing van Folliot naar slinger doet het ontmoetingswiel de slinger onmeetbare grote bewegingen maken, bogen van 60 to 80 graden. Of in dit geval is het zeer moeilijk om niet te zeggen onmogelijk, te verkrijgen dat de schommelingen van de slinger steeds dezelfde amplitude hebben.
Het mechanisme versnelt of vertraagt enkele uren nadat het is juist gezet, voeg hierbij nog aan toe de ongemakkelijkheid om 400 trappen te overbruggen om het uurwerk te bereiken. U zult begrijpen Heren, hoe moeilijk het is om het juiste uur te behouden. Om al deze hindernissen of zelfs de volledige uitval van het mechanisme te vermijden. Heren, om de toepassing van het systeem elektromotor waarvan ik u eerder sprak neem ik de eer u voor te stellen. Dit eenvoudige apparaat en minder omvangrijk heft de onregelmatige bewegingen van het uurwerk op, om het uit te rusten met een wiskundige preciesheid. Zoals een gewoon regulateur met welk het verbonden is door een ijzerdraad en een pil. De regulateur wordt dus de ziel van het grote uurwerk, en zal dus zijn juistheid met grote zorg overbrengen.
Geplaatst in het stadhuis is het zeer veilig tegen alle externe omstandigheden. Het laat eveneens toe te versnellen of vertragen van de klok zonder de toren te moeten bestijgen. Het apparaat laat het volledige primitieve systeem intact geplaatst in het hoofdkwartier van de slinger, het grijpt hier op het tandwiel van de slinger in, het is alleen deze die er af moet. De pil die onder in de regulator kast opgeborgen zit in het stadhuis, ze is zeer betrouwbaar en kost slechts 5 a 6 frank per jaar om ze te onderhouden. Eel elektrisch signaal in de regulateur waarschuwt degene die belast is de pil op te laden zodat hij de tijd heeft om er enkele druppels zwavelzuur bij te gieten. De torenwachter zal het radarwerk op de toren nog dagelijks moeten opwinden.
Indien deze overwegingen, Heren, u laat besluiten om dit systeem definitief toe te passen, zou ik verheugd zijn eer te willen bewijzen van mijn uitvinding aan de stad Mechelen dewelke mij kostbaarder is dan een titel. Ik doe u opmerken, Heren, dat het huidig apparaat dat slechts als proefopstelling werd geplaatst slechts mag gezien worden als voorlopig. Het uiteindelijke apparaat zal van constructie en opzet iets verschillen van het eerste, het zal mooier en steviger zijn en zal harmonischer zijn met de schoonheid en de robuustheid van het radarwerk.
De stad moet slechts kleine kosten bijdragen aan de constructie en plaatsing.
Gelieve Heren, mijn oprechte dankbetuigingen te willen aanvaarden.
L. Michiels
Prof Wiskunde
aan het college v. Pitzemburg
(Edward Michiels, broer van Louis Michiels
Foto archief Luc Michiels)
En Louis Michiels slaagde er in om de schepenen te overtuigen en de regulateur te plaatsen.
Na Mechelen werden vele torens wereldwijd uitgerust met zijn systeem. In één op de drie kerken vindt men tot op vandaag de regulator! Het Mechelse exemplaar was ingebouwd in een staande kast die deel uitmaakte van het prachtige interieur van het voormalige stadhuis. Vele duizenden regulatoren werden gemaakt, maar nummer 1 van deze uitvinding was voorzien voor Sint-Rombouts. Deze numero uno heeft gelopen van 1861 tot 1966.
Het mechanisme werd gecommercialiseerd door zijn broer Edward Michiels, zoals te lezen in de volgende wervingsfolder van 1896. En deze Edward Michiels die zich vestigde op de GraanMarkt is dan weer de overgrootvader van de huidige torenuurwerkmaker Luc Michiels.
(Deel I Wervingsfolder voor het Machientje van Michiels:
Klik op de foto voor een grotere versie)
(Deel II Wervingsfolder voor het Machientje van Michiels:
Klik op de foto voor een grotere versie)
Tot zo ver de geschiedenis, maar wat is er nog over van dit systeem ?
Wel sinds Pasen 2010 echter is het machientje terug te zien in de uurwerkkamer van de toren ! De regulator is wel niet terug geplaats in het huidge postgebouw, dus u moet niet zoeken naar de ijzern kabel. De regulator staat in de beiaardkamer van de toren en geeft 1x per minuut een puls van 2 volt. Het machientje ontsluit en het uurwerk draait 1 minuut door., om dan weer voor een minuut stil te vallen.
Ontworpen in 1860 grondig gereviseerd en nog steeds bij de tijd.
Foto Nick Vanhautte, In 1860 werkte het systeem op drie van deze zelf gemaakte batterijen. Men moest zwavelzuur bijvoegen voor 5 a 6 frankper jaar.
(Foto Nick Vanhautte, Huidige versie. Binnenwerk van de regulateur met rechts zijn 2 aansluit punten voor de ijzerdraad)
(Foto Nick Vanhautte, Huidige versie. Het machientje: bovenkant, net onder het dak van het uurwerk)
( Foto Nick Vanhautte: De onderkant en tevens de schakel tussen uurwerk en machientje, het wiel met de spaken is het laatste wiel van het uurwerk, het volle wiel onder de plaat is het machientje)
(Foto Nick Vanhautte, De moederklok, of regulator momenteel te vinden in de Romboutstoren)
(Foto Nick Vanhautte, De moederklok, of regulator momenteel te vinden in de Romboutstoren, detail)
Schitterend erfgoed in eigen stad, weer aan het tikken !
Bronnen:
- Persoonlijke communicatie Nick Vanhautte, Luc Michiels
- http://www.hetlofvanmechelen.be/wijzerplaten
- http://nl.wikipedia.org/wiki/Slingeruurwerk
uitermate boeiend... Hier mag Mechelen trots op zijn!
@ peter
De firma Michiels: daar kan men zijn klok op gelijkzetten !!!
Nog steeds na al die decennia.
Is dit de aanzet voor wijzerplaten op de toren? Het is lang stil geweest, maar ik hoorde onlangs dat er schot in dit dossier zou komen. Het fijne ervan weet ik niet. Wie wel?
Wel van de wijzerplaten weet ik niet veel, maar dit machientje is alvast "alive and kicking" :-)
Komen de wijzerplaten dan terug Rudi ?
schitterend
bedankt voor deze info
ik ben blij dat ik hier nu wel kan op reageren
eerder lukte dit niet
Peter, ooit al eens horen klappen over stadsvisioenen ? Ik geloof dat we het in Maart 2009 al eens uitgebreid hadden over het torenuurwerk, de beiaard en den toren in het algemeen. Werd toen niet beweerd dat alles in zijn oorspronkelijke staat werd terug gebracht? Ik werd toen bijna gelyncht omdat ik mijn twijfels had over bepaalde uitspraken en beweringen van onze vriend Nick. De schepen van cultuur en zijn gevolg konden er niet mee lachen. En wat blijkt nu, ik had toch wel gelijk zeker. Het werkt met het machientje van Michiels. Goed bedacht, daar niets van, maar origineel is heel wat anders, dat zul je moeten toegeven. Helaas kan hiervoor de toenmalige torenarchitect ( skywalk ) niet verantwoordelijk worden gesteld, die heeft ander katten te geselen, of volgt ge de zaak niet meer op ? En in de gazet zult ge er ook niet veel van lezen, de patatten zijn te heet. Eerste gevolg voor de burgers is wel nog eens 700.000 eurokes ophoesten. Allee 10 eurokes per kop van de bevolking, want gij hebt het liever zo uitgedrukt hé.
Bij een restauratie is het altijd moeilijk om een tijdsperiode te kiezen naar dewelke men restaureert. Wat is echt en wat is fake ? In dit geval gaat men dus terug naar 1861 en een uitvinding van wereldformaat. Dat vind ik een goede keuze, dat toont heel goed de gang van zaken, en de vooruitgang van de techniek.
Onze vriend G.L. ziet niet in wat er interessant kan zijn aan een uitvinding die over heel de wereld gebruikt is, die een klok "perfect" doet gelijk lopen en die op de koop toe Mechels is.
Tja ... en wat dat lynchen betreft ? Laat ik de lezer zelf oordelen: een discussie hier maakt al heel wat duidelijker,of een citaat van G.L. in deze post geplaatst op do, 09/04/2009 - 19:31:
Al veertig jaar zijn experts aan dat ding aan het sleutelen en het gaat van kwaad naar erger.Weet ge waarom ? Omdat ze er geen bal van kennen en vooruitgedreven worden door een schepen van kultuur met een holle kop.
Het ware misschien verstandiger dat dhr G.L. het rondje politieke moddercatch met Dhr. Nobels man tegen man uitvecht. Daar zal volk naar komen zien. :-)
Wat de 700,000 Euro betreft, daarvan las ik in de pers dat er een proces is aangespannen met de architect, maar als G.L. meer info heeft hierover gelieve dat dan in de gepaste post te plaatsen.
@g.l.: zoals in een andere post gemeld wordt: breng uw ' zwerfvuil ' naar de grote Markt en niet naar hier!
Peter en Luc, ik heb hoegenaamd geen lust om een nieuw rondje te draaien over den tore maar buiten de bijdrage van de familie Michiels heb ik zelden zoveel onzin bij mekaar zien staan. De belangrijkste onderdelen aan een hystorisch torenuurwerk zijn wel degelijk " het gewicht " en het ophalen hiervan , " de slinger " en het is precies de lengte van de slinger die voor of achterlopen bepaald. En dan heb je natuurlijk ook de " hemmung " ???. Juist, net zoals bij grootmoeders koekoeksklok uit het zwarte woud. Maar dat alles kunt ge lezen als u op uw aquarium " TURMUHREN " intikt. Veel leesgenot.
Ach, mensen met kennis van klokken en torenuurwerken eerst uitschelden als "mensen die er geen bal van kennen" en dan een argument van een amateur als doorslaggevend argument. Tja ...vertikaal klasseren zeker.
Gelukkig hebben de meeste mensen wél grote waardering voor het talent onze torenwachter en van de familie Michiels wat het torenuurwerken en beiaarden betreft. Vakmanschap in bescheidenheid.
En dit mag gezegd.
@ G.L.
U heeft het over de originele staat, welke staat dan? 1527? 1650, 1860, 1980??
Het feit is dat dit uurwerk vorig jaar nog in ernstig verval was. Alles is nu gered en geconserveerd voor de komende generatie.
De bijna vergeten uitvinding van Michiels is eveneens van de ondergang gered en weer in het uurwerk geplaatst waar het onderdeel van gaan uitmaken is. Waarom niet meteen vorig jaar? Omdat toen de regulateur nog zoek was. Waarom geen andere regulateur? Omdat de opstelling alleen verantwoord is in zijn originele samenstelling.
Het uurwerk terugbrengen in zijn originele staat "1527" is onmogelijk. Dan zou men de waag moeten gaan reconstrueren en is het dan origineel? Een uurwerk met waag loopt al gauw 15-20 minuten per dag voor of achter.
Men zou op de slinger of waag een modern corectie systeem kunnen toepassen om het uurwerk op tijd te laten lopen. Waarom zou men die kosten doen als er al een zeer origineel correctie systeem is dat al eerder 106 jaar lang de gang (hemmung) van dit uurwerk regelde. Het is speciaal voor dit uurwerk ontworpen, typisch Mechels en onze voorouders (voormalige torenwachters) hebben dit steeds met zorg behandeld. Bovendien dateert het ook al van 1860. Een tijd dat de straat lantaarns met gas branden, niemand elektriciteit had, het bestond amper, dat ze bij de spoorwegen elke klok op het perron nog moesten opwinden. En opeens werd het rader mechanisme op 60 meter hoogte bestuurd van uit het stadhuis. Chapeau! dit moeten wij vandaag kunnen laten zien. Zoek op het net naar gelijken omstreeks 1860, succes
Het werd in 1980 ontmanteld en verspreid tot zelfs in Nederland. Enkele mensen hebben er voor gezorgd dat alles weer bij elkaar kwam. Ik heb het machientje volledig vrijwillig gereviseerd, G.L. er zijn mensen die ook nog wel eens iets voor niets doen voor de stad!
Wat het Machientje betreft, 2 jaar terug moesten we het doen met enkele geschreven stukken uit het archief en publicatie's uit Steurs. Ik wist dus wel dat er iets was dat de gang op een speciale manier regelde maar wat? Er was niemand meer die kon zeggen waar het zat en wat het precies deed, niemand.
Om alle verwarring tegen te gaan, het raderwerk loopt nog steeds op een gewicht dat op regelmatige tijdstippen opgewonden wordt. De gewichten v/h raderwerk hangen in de smidse.
Het machientje is geen elektromotor dat het uurwerk vooruit laat gaan. Het raderwerk dat aangedreven wordt door het gewicht laat het machientje draaien, dit bepaald dan weer door zijn berekende tandwielen hoelang het raderwerk moet draaien om 1 minuut vooruit te gaan. Dit duurt ongeveer 12 seconden.
Het raderwerk kan vandaag op 2 manieren lopen
1 op de slinger maar dan afhankelijk van de temperatuur snel zal voor of achter lopen. (In een tijd dat de toren nog dag en nacht bemand was, geen probleem)
2 op de regulateur die zijn precisie met zorg overbrengt naar het machientje.
Zeg, nu gaan we toch eens zingen van " het is te zien aan ons machien dat wij van Mechelen wezen, het is te zien aan ons machien dat wij van Mechelen zijn" en niet te lang wachten op het loopt ook achter:-)))
Bedankt voor deze uitleg Nick! Mooi werk deed je...
Die kabel tussen regulateur en torenuurwerk, is dat dezelfde kabel die nu nog altijd hangt tussen stadhuis en toren?
Nope. Het stadhuis waarvan sprake in 1860 is het huidige postgebouw.