(foto: Jan Smets - glasraam kerk Battel)
Gisteren kwam de naam Empain weer even in het nieuws naar aanleiding van de verkoop en herbestemming van de prachtige art-déco-villa aan de rand van het Zoniënwoud, van baron Empain - de steenrijke Belgische industrieel die in de adelstand werd verheven, en wiens naam ook wel met dat kleine stukje Mechelen - Battel, is verbonden...
Jaren geleden - in 2006 meer bepaald, maakte ik een topic op Mechelenblogt over de aanwezigheid van de familie Empain in Battel. Kapstok voor dit verhaal was het persoonlijke 'familieverhaal' van mijn overgrootvader, Fons Smets, die indertijd - begin van vorige eeuw, een huisje bewoonde dat hij in pacht had van baron Empain. (de man had toen héél wat huizen en bezittingen in dit toen nog agrarische deel van onze stad in handen). Toen mijn overgrootvader aan Empain weigerde om zijn zoon Frans te laten werken op het domein van de baron, kon de familie opkrassen uit het huisje...
(foto: Jan Smets: De familie Smets. Mijn overgrootvader uiterst links. Zijn oudste zoon, en mijn grootvader, bovenaan centraal...)
Dit verhaaltje werd gisteren opgesnord door medewerkers van Radio 1, en alzo werd ik gecontacteerd om hierover wat te vertellen in een item in het radioprogramma van Koen Fillet, 'Feiten en Fillet'.
Wie het nog niet gehoord zou hebben:
http://www.radio1.be/category/vrije-trefwoorden/jan-smets
...en een link naar het oude Blogartikel:
http://www.mechelenblogt.be/2006/03/battelse-baronnen
De Empains waren bijzonder invloedrijk. En zoals ik in het artikel toen schreef, bouwden ze een vrij imposant kasteel in Battel. De baron heeft er zelf amper gewoond, maar zijn zus, Madame Denis, is tot hoogbejaarde leeftijd in Battel blijven wonen. En veel oudere Battelaars hebben zéker nog herinneringen aan deze dame.
Het kasteel is afgebroken, en er rest nog weinig tastbaars van de aanwezigheid van deze familie in deze Mechelse uithoek. Alleen de door de familie gesponserde glasramen in de Battelse kerk vertonen met grote fierheid de naam van de schenker. Ik maakte er een paar foto's van.
In het boek, 'Mechelen, mémoires van een stad' , van de onlangs overleden stadsgids en auteur van talrijke werken over onze stad, Frans Vermoortel, wordt vrij uitgebreid ingegaan op de Empains in Battel. Het is niet mijn bedoeling om dit hier allemaal klakkeloos over te nemen. Maar toch wil ik twee foto's uit het boek tonen: het kasteel van de baron, en het chique yacht van Empain, aangemeerd aan de Leuvense vaart.....
Op de bovenste foto van deze topic, rechts, zie je een glasraam waarin de herinnering opgeroepen wordt van de moeder van de baron.
Hierover schrijft Frans Vermoortel het volgende:
'In 1914 overleed moeder Catherine d'olivier. De begrafenis werd acht dagen uitgesteld tot in de kerk van Battel de electriciteit was aangelegd geworden, natuurlijk op kosten van de zoon baron Edouard.'
Een andere leuke anekdote:
'De kleinzoon Frans Empain huwde op 19 maart 1912 met jonkvrouw barones Ghisleene de Montblanc te Brussel. De pers meldde dat zij op 'speelreis' gingen tot einde mei. Te Battel bulderde het kanon,terwijl het yacht bevlagd en verlicht werd. Wanneer zij 'uitgespeeld' waren, werd bij hun terugkomst op zondag 12 mei een concert gegeven door de fanfare 'ons Genoegen', en 'Kunst Adelt' van de Battelse steenweg, in het kasteel dat prachtig en feeëriek verlicht was, en met een groots vuurwerk als eindpunt van de feestdag'
In de kerk hadden de Empains een eigen bidkapel. Bij het einde van de mis deelde de familie brood en kolenbons uit, en soms, als de baron uitreed, wierp hij geld naar de spelende kinderen. En daarvoor werd natuurlijk slaafse gehoorzaamheid geeist. De kinderen dienden hun petje af te doen, als de baron voorbij reed, en hij diende eerbiedig gegroet...
'Op 24 mei 1901 werd het yacht Primavera van baron Empain gewijd door de pastoor van Battel. Over het yacht deden vreemde verhalen de ronde: men fluisterde dat het gekaapt was geworden tijdens de boerenoorlog van Transvaal. Van waar het ook afkomstig mocht zijn, die wijding moest gepaard gaan met grote feestelijkheden. Empain had veel personaliteiten en voorname personen uitgenodig en de champagne werd gul geschonken. En natuurlijk mocht de fanfare Ons Genoegen niet ontbreken. Als aandenken aan die plechtigheid schonk de eigenaar een klein yachtje in zilver, dat stoetsgewijs naar de kerk werd gedragen om aan OLV te worden geofferd. 's Anderdaags vertrok het yacht langs het Zennegat naar Antwerpen, om van daaruit een reis te ondernemen naar Zweden. In juli 1903 lezen we in de pers dat het yacht opnieuw te Battel zal aanlanden, waar 'Empain de oprechte voorzienigheid is der bevolking'. Vijf jaar later verwierf de baron een nieuw en groter yacht, gedreven door een stoommotor. Ook die boot werd ingewijd in Battel. (...)'
(Frans Vermoortel)
(foto: Jan Smets)
In 1912 werd de baron aangeduid als plaatsvervangend kandidaat van de katholieke partij bij de wetgevende verkiezingen, om kort daarna effectief senator te worden tot augustus 1920 wanneer hij ontslag nam wegens te drukke bezigheden. Op deze foto van mij zie je de naam 'Empain senator'. Weerom op een glasraam in het Sint-Jozefkerkje van Battel.
Je merkt het: ondanks het feit dat de familie Empain bij de dood van Madame Denis, alle banden met Battel heeft doorgeknipt; het kasteel is afgebroken..., blijft deze naam onlosmakelijk verbonden met deze Mechelse stadswijk. En nu nog blijven de verhalen en de anekdotes voortleven bij de oudere Battelaars. Het verhaal dat ik aanhaalde, en in mijn familie is doorverteld, is één van de zovele. Het zou me niet verbazen als hier misschien nog andere herinneringen gaan opduiken...
Wat een boeiend en interessant verhaal zeg... Tof geschreven!
En herken je dit plaatje? Rechts zie je de kerk van Battel, maar de dreef langs de Leuvense vaart, links, is verdwenen. Hij liep tot aan het nu ook verdwenen kasteel van baron Empain. Nu zijn er woningen gebouwd tussen vaart en de huidige Baron Empainlaan...
Toch wel statig, niet?
Weer een knap artikel Jan.
Die zuil (stuk van een poort?) achter de rechtse fietser was zowat het enige dat van het domein overeind gebleven is toen we in de jaren 50 al eens gingen spelen in het bos tussen de vaart en de huidige Empainlaan.
Erg interessant, Maar waarom werd dat fameus kasteel afgebroken? Was het zodanig verkrot of vernield bij brand of ander onheil?
Waarom weet ik eigenlijk niet, maar het kasteel dat gelegen was in een domein van 23 ha goot, werd na de dood van zus Florence Empain in 1942 verdeeld over de erfgenamen. Tot 1944 verbleven nog verzwakte kinderen in het domein. Daarna werd het verkocht, en in 1952 volledig afgebroken.
(in het kasteel verbleef in 1914 ook nog koning Albert met zijn generale staf tijdens een inspectiebezoek na de beschietingen van Mechelen...)
(Toen nog) Prins Albert aan de Keerdok in Mechelen (1907)
Het "kasteel" van Battel was oorspronkelijk een lusthofje (buitenverblijf) dat door baron Empain, na zijn adelsdiploma ontvangen te hebben van Koning Albert, aangekocht werd en daarna uitgebreid met aanbouw en hoektorens , alsook koetshuizen (welke nog bestaan). Waarom hij naar Battel kwam? Dat is omdat hij hier onmiddellijk "baron" was en geen nouveau né zoals men pas geadelden pleegt te noemen in de oorspronkleijke omgeving. In Battel werd hij dus direct voor vol aanzien.... en het lag ook dichter bij Brussel en het Hof....
Wat velen niet weten is dat Empain eveneens de metro van Parijs uitbaatte!
Ik wil jullie dit vermakelijke stukje tekst toch niet onthouden:
'(...) op zondag 15 september 1901 had de plechtige inhuldiging plaats van de nieuwe vlag van fanfare 'Ons genoegen', welke door de ere-oorzitter Fr.Empain was geschonken geworden. De erewijn werd aangeboden in het eigen lokaal Het Peerd, waar ook de vlag in een specile platte doors werd bewaard. 's Avonds moest een groot vuurwerk op het stoomyacht van Empain het fest besluiten. Maar het regende die dag zo hard en zo aanhoudend dat men het vuurwerk niet kon afsteken en dat ook de feeststoet moest afgelast worden. Maar niet getreurd. Empain had beloofd dat men de volgende zondag de schad driedubbel zou inhalen en had zijn orders reeds gegeven aan al de herbergiers van Battel. 'Al de maatschappijen die deel hebben genomen aan de feeststoet zijn opnieuw verzocht gratis aan dit feest deel te nemen; de tonnen staan gereed! en of 't zal spannen' zo schreef onze pers, die er aan toevoegt dat de vrienden van Battel plezante mannen zijn die in braafheid en deftigheid (!) zich kunnen vermaken.' En het heeft er toen inderdaad gespannen. In vele jaren had Battel zoiets niet meer beleefd. Zelfs de president van Amerika was om 8 uur 's avonds gearriveerd met het yacht van de Empains. En, kommentarieert onze pers: 'hij sprak zijn vlaams zo vloeiend asl de meest eenvoudige boer van ons gehucht!'. (...)
(Frans Vermoortel)
Dat mogen ze, daar in Battel, direct op de naamborden zetten :
"...Hier wonen de plezante mannen die, in braafheid en deftigheid, zich goed kunnen vermaken..."
:-D
@ Eddy Luyten,
Dat "kasteeltje, rechts voor het begin van de Empainlaan, waar ooit schilder/beeldhouwer Tony Blickx woonde, was dat ook een stuk van het kasteel van Empain?
Zo is er ook het verhaal dat Jef Tooten op de Mechelsen Iemer vertelde: de kleine jongetjes van 't schooltje in Battel gingen in de jaren dertig regelmatig op 't kasteel van Empain met de klas zingen. En kregen dan wat koekjes of snoepjes achteraf. Moeten toch wel foto's van bestaan.
De max was natuurlijk daarna buiten de Vlaamse Leeuw te zingen... en daarvoor heel flink op hun donder te krijgen!
Verhaal ook bevestigd door mijn vader, Albert De Wachter, één jaar ouder dan Jef en dus de helft van de tijd samen met hem in de klas. Toen, en ook nog in mijn tijd, zaten de klassen per twee samen. In Jefs tijd blijkbaar zelfs op bepaalde momenten met 4 klassen samen.
Van het kasteel van Empain zijn trouwens nog heel wat relieken te zien in Battel: de duiventoren in de Baron Empainlaan, het koetsgebouw, arduinen boordstenen van de omheining in de Battelse Bergen en langs de Vaart.
Eens een foto-inventaris maken, Jan?
@Roger, inderdaad, dat waren de koetshuizen en later dus garages.
@ Lodewijk :
Als je je inschrijft op deze blog, kan je hier jouw foto oploaden en posten. De bloggers zullen je dan wel helpen.
Misschien ben je lid van de fotowebsite Flickr en als je daar oploadt verschijnt je foto hier rechtsboven onder Malines Graphique.
Bloggers,
Ik merk dat rond het thema Empain en het Battel van vroeger heel wat interesse is. Ik hoor bij de geïnteresseerden. Er wordt heel wat verteld...van horen zeggen. Dat is natuurlijk belangrijk maar om dat in een groter geheel te kunnen plaatsen is onderzoek een noodzaak. Ik heb aan de initiatiefnemers van Battel in beeld aangeboden om research te doen .Momenteel zijn we bezig met een film over Battel te maken. We zouden niet graag horen "als ik dat had geweten..." daarom een oproep aan al wie beeldmateriaal of documentatie heeft over Battel, om contact met ons te nemen. Ondertussen ben ik de Mechelse archieven ingedoken om wat verteld wordt te vergelijken met officiële documenten. Wie denkt dat er voor Battel niets te vinden is, zal zijn mening moeten herzien.
Naar mijn weten zijn de onroerende goederen van de familie empain in Battel verkocht aan de familie Boel en daarna verkaveld
Nog een vraagje.
Voor zover ik heb gehoord, is het kasteel van Baron Empain eigenlijk een enorme uitbouw van een kasteel dat er al stond. Het oorspronkelijke kasteel (zonder de torens) is terug te vinden op een kaart van Battel daterende uit ongeveer 1800. Weet iemand van wie het originele kasteel was, en in welk jaar dit gebouwd is?