(foto: Jan Smets - detail spotprent in Prinsenhof in Delft)

Als kind al was ik uitermate geboeid door geschiedenis, en de 'Vaderlandse historie' las als een spannend vervolgverhaal - van de Vadsige Koningen tot de goedmoedige Maria-Theresia..., van Kruisvaarders en Beeldenstormers, van ontdekkingsreizigers en Keizer-kosters, van sansculotten, Boerenkrijgers, Goedendag-meppers en andere Jannen-zonder-Vrees; van stoutmoedige Bourgondiërs stroppendragers, het hoofd verliezende graven en van het paard vallende hertoginnetjes en krankzinnige koningsdochters...  En één van de markantste figuren uit deze 'strip der eeuwen', was voor mij die duistere Hertog van Alva - don Fernando de Toledo - oprichter van de Bloedraad of Raad van Beroerten...  En in mijn jongensfantasie kleurde ik deze historische figuur nog boeddorstiger en wreder in dan hij misschien ooit geweest was...  Alva -  een poging tot een nieuwe schets...  zovéél jaren later...   Wie was de man, en wat vrat hij uit in Mechelen?

(Margareta van Parma  -  Filips II)

Mechelen had er een prachteeuw opzitten.  Karel de Stoute katapulteerde onze stad tot feitelijke Hoofdstad van de Bourgondische Nederlanden door hier zijn illustere Grote Raad te installeren; en nadat Karel zijn wilde dromen definitief moest begraven, door roemloos te sneuvelen in een besneeuwd Nancy, vestigde zijn treurende madam, de Engelse Margareta van York zich in de Dijlestad.  En na haar volgde Margareta van Oostenrijk ('twee maal getrouwd en nooit gevrijd' - volgens haar eigen woorden, geschreven vol zelfspot, en na een te vroeg en dramatisch geeindigd huwelijk door de dood van lieveling Filibert...) haar voorbeeld.  Haar Hof Van Savoye was een laboratium van een Nieuwe Tijd.  Humanisten, kunstenaars en wereldreizigers waren er kind aan huis, en Margriet regeerde met wijsheid en vrouwelijke krachtdadigheid. Dat weten we.  En ze deed het met verve, nog lang nadat neefje Karel was verkast naar Spanje.

En voor 'ons' Kareltje hebben we dan nog een zekere sympathie - al was de kerel nu ook niet bepaald de meest serene en vredelievende vorst die er op de aardbol rondliep.  Maar hij zit 'in onze genen'.  Terwijl hij in Zijn Rijk de Zon Nooit Zag Ondergaan,  bleef hij toch een beetje 'ene van ons'.  Hij leerde in Mechelen Kwa Bet van 'den Engel' op de Grote Markt een lesje; pakte potten in Olen, en fabriceerde buiten het huwelijksbed, nog gauw een Vlaamse dochter...

Maar voor Mechelen waren de Gouden Tijden dra voorbij.   In 1546 stak de ontploffende Zandpoort een derde van de stad in de fik, en in heel Europa werd bericht over het 'Enschede van zijn tijd'.   Maar dat was niet alles: Maria Van Hongarije, opvolgster van ons aller Margriet, verplaatste haar Hof naar Brussel - en onze stad kon alleen nog met veel weemoed denken aan 'de tijd van toen'...

Filips II, de 'bloedarmoedige engerd' - zoon van de wereldse Karel V - volgde zijn vader op, en regeerde vanuit het strenge kloosterachtige Escorial in Spanje.  En deze man zag met lede ogen de Lage Landen veranderen, en in de ban geraken van het protestantisme.  En dat stak hem...  Hij wou met verbetenheid deze hervormden weer naar de 'ware schaapstal' leiden, en één van de pogingen om dit te doen, was het oprichten van een nieuw aartsbisdom.  Voilà: het aartsbisdom Mechelen was geboren, en blauwbloedige vriend, Antoine Perrenot de Granvelle, mocht dat 'bestieren'.  Maar de salonbisschop bleef niet lang zitten op de Mechelse Kerkelijke Troon .  De voor de zich roerende gewesten bang geworden Granvelle verkoos het hazepad...

Enfin - dat was dan maar zo.  Hier werd een mouw aangepast.  Mechelen likte ondertussen zijn wonden, en bouwde de 'verminkte stad' terug op.  Maar twintig jaar na de ramp met die onzalige Zandpoort, brak de Beeldenstorm uit.  Op 22 augustus 1566  begon het spektakel dat - dat moet gezegd - in Mechelen nog vrij brave vormen aannam.   Wel werden 16 plunderaars in de boeien geslagen, en eentje werd opgeknoopt.  Mechelen trad als eerste op tegen de Beeldenstormers, die overal te lande zwaar tekeer gingen.

(afbeelding:  http://www.hollandhudson400.com/nl/links/strip/index.html)

Landvoogdes Margareta van Parma was woest, en verklaarde de Beeldenstormers namens Filips, vogelvrij.  Enkele weken later brak in Mechelen wel een kleine opstand uit, omdat men wou dat de gevangenen werden bevrijd.  En de plaatselijke gouverneur, de Graaf van Hoogstraten, zag geen andere mogelijkheid dan dit ook te doen...

Filips II was nog woester, en balde in Spanje de vuisten.  Hij droeg de hertog van Alva op om de opstandelingen zwaar te straffen.  En alzo trad de beruchte hertog de geschiedenisboeken in.  Bij de doortocht van don Fernando de Toledo - de hertog van Alva, in oktober 1576, werden enkele raadsleden van de Grote Raad, aangeduid om hem te begroeten, en hem geluk te wensen bij zijn militaire overwinningen.  Alva spaarde zijn kritiek op de Grote Raad, ook al was zijn opdrachtgever, de koning, niet bepaald opgezet met de plaatselijke magistratuur.  Deze had als hoogste rechtscollege het Beeldenstormgedoe moeten behandelen, maar had dit niet gedaan zoals het 'hoorde'.  Daarom installeerde de strenge hertog stante pede maar zijn Raad van Beroerten.  De Grote Raad knarsetandde bij deze belediging. 

Oranje was ondertussen al bezig om het protest te kanaliseren, en de opstandelingen te groeperen.  De opstand nam vastere vormen aan, en Alva herschikte na de verovering van Den Briel door de Watergeuzen, zijn troepen.

Een aantal vrienden van Willem van Oranje was nu druk in de weer om het beleg van Mechelen in te zetten, en in de nacht van 30 augustus 1572 werd Mechelen ingenomen door de Geuzen.  Met een list werd de Nekkerspoelpoort geopend, en de bende van een 2200 man trok de stad in, en maakte zich meester van het stadhuis.  De Merode riep zichzelf uit tot nieuwe gouverneur - maar de Grote Raad bevestigde zijn trouw aan de koning.  Daarom werden de raadsleden in hechtenis genomen.  Willem van Oranje verbleef zelf vier dagen in Mechelen. Bij z'n vertrek liet hij nog zo'n 1200 voetknechten en 500 ruiters achter in de stad.

(foto: Jan Smets  -  spotprent in Prinsenhof in Delft)

Dit kon Alva allemaal niet laten gebeuren, en hij verzamelde z'n troepen om naar Mechelen te trekken.  Bernard de Merode begon nu de stad in staat van verdediging brengen, en liet als preventieve maatregel de buitenkloosters van Blijdenberg, Bethaniën en Thabor en een deel van het begijnhof buiten de stad met de grond gelijk maken.

De Hertog van Alva was razend.   Niet alleen hadden de Maneblussers niet efficiënt genoeg opgetreden tegen dat zootje Beeldenstormers..., de stadspoorten geopend voor de kornuiten van Oranje..., ze heulden ook tegen de almachtige koning Filips.  En dat deed zijn Spaans bloed overkoken.  Op 20 september 1572 liet hij de Mechelaars tot 'rebellen van de koning' uitroepen!  

Alva stond nu voor de stadspoorten.  Hij sloeg zijn tenten op in Muizen.   De Merode en de andere rebellen zagen de bui al hangen, en vluchtten uit de stad.  De bisschop van Atrecht had op verzoek van de Grote Raad aan Alva een brief geschreven waarin om genade werd gesmeekt.  Bevrijde rraadsleden, de stadsmagistraten en geestelijken trokken met deze smeekbede naar Muizen.

(foto: Jan Smets - schilderij in Hof van Busleyden.  'De overgave van Mechelen aan de hertog van Alva.'..)

Alva eiste de volledige en onvoorwaardelijke overgave van Mechelen.  Het werd een drama voor de stad.  Drie dagen lang ging de Spaanse Furie te keer in de straten van Mechelen.  Spanjaarden, Waalse en Duitse huurknechten plunderen, roofden en folterden met ongeziende wreedheid.  Er werd geplunderd naar lieve lust - ook bij de raadsleden van de Grote Raad.  Kinderen werden gedood, de kloosters leeggeroofd - en zélfs de diamanten uit de kroon van OLV-van Hanswijk worden ontvreemd...  De latere aartsbisschop, Mathias Hovius ( de architect van de reformatie) onvluchtte stiekem de stad...

Alva schafte alle rechten en vrijheden van de stad af, en stelde alle goederen van de Mechelaars onder sekwester.

Het verwoeste en verarmde Mechelen bleef verweesd achter als Alva met zijn leger op 5 oktober wegtrok... 

Gelukkig keerde het tij.  De bloedhertog werd niet lang daarna door koning Filips teruggeroepen naar Spanje, en Requesens volgde hem op.  Hij schonk de stad vergiffenis, en gaf grootmoedig alle rechter terug.  De verzoening werd op 16 juni vanop de pui van het stadhuis afgekondigd...

Er zouden nog woelige tijden volgen, maar de herinneringen aan de hertog van Alva werden opgetekend als één van de donkerste episodes die deze stad ooit meemaakte...