(foto's: Jan Smets)
In een nu al spraakmakende en bijzonder gesmaakte reeks, bracht 'Soirée Lamot' vanavond weer een boeiende vertelling uit de coulissen van het Mechelse Erfgoed. Waar vorige keer de focus werd gelegd op de stadsfotografie uit de grijze beginperiode, werd nu het oog gericht op 'relieken. Echt of vals?'. Mark Van Strydonck van het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium nam ons mee op sleeptouw. Vorige keer zat de Dijlezaal in Lamot bomvol - een tikkeltje onverwacht. En vanavond was dit niet minder. Integendeel. Gelukkig werd er uitgeweken naar de grotere zaal op de vijfde verdieping...
Dit was slechts een onderdeel van deze interressante avond. Want na de voordracht werden we gegidst (in drie groepen) doorheen de Sint-Romboutskathedraal...
Heiligen en heiligenlevens hebben een diepe stempel gedrukt op de West-Europese cultuur. Niet enkel hebben generaties hun voornaam te danken aan heligen - heiligen hebben doorheen de tijd ook een sterk maatschappelijk belang gehad. Hele gemeenschappern schaarden zich rond 'hun' heilige, zowel bij vreugde als bij tegenspoed. Er werden feesten en kermissen georganiseerd op de feestdag van de patroonheilige van 'n vereniging of dorp, of er werd om zijn bijstand gesmeekt in ziekte of nood. Zelfs nu nog in onze geseculariseerde wereld, komen we ze tegen. Ook de toeristische sector ontdekte de heiligen en organiseert nu heiligenwandelingen-en routes. Dit alles duidt op een diepe verbondenheid van heiligen met onze cultuur...
Wie waren deze heiligen? We beschikken over teksten. Maar zijn ze wel betrouwbaar?
Wat kan er nog objectief gemeten worden aan de overblijfselen van deze heiligen, en wat kan eruit geleerd worden? Zo komt men al snel bij 'relieken'...
En dit is nu juist de basis van het onderzoek waarover Van Strydonck het had in zijn voordracht.
Vooreerst definieerde hij het begrip 'relieken'. Zo heb je stoffelijke resten. Dit zijn 'primaire' relieken. Maar dan heb je ook 'secundaire', en da's al wat in aanraking is gekomen met het lichaam van de heilige. En als derde heeft men ook nog 'tertiaire' relieken. En hiermee bedoelt men de ruimten of plaatsen waarin het lichaam bewaard is gebleven.
De eerste relieken waren afkomstig van martelaren. Men vereerde hun graf. Na de vervolgingen van de Christenen werd een kerk bovenop het graf geplaatst, of een altaar. Toen later de graven werden gelicht, werd er een nieuw bovengronds 'graf' opgericht: een zogenaamd reliekschrijn of crypte, of... Na het einde van de vervolgingen waren er geen 'martelaren' meer. En bijgevolg werden ook lokale mensen met een vrome levenswandel na hun overlijden 'heilig' verklaard, om het contingent heiligen te versterken.
Na deze schets werden we kort ingewijd in een aantal dateringstechnieken, zoals deze met radiokoolstof. Het zou me té ver leiden om hierop in te gaan, maar ik verwijs graag naar het boek van de spreker onderaan de topic...
(oude houten kist waarin vroeger de relieken van Rumoldus lagen...)
Van Strydonck zette toen de spots op een aantal plaatselijke heiligen waarop onderzoek werd uitgevoerd. Zo passeerden de Heilige Ursula en haar 11.000 maagden, Domitianus en Mengoldus, Dymphna en Odrada van Balen de revue. Het werd een wonderlijke tocht langs waarheid en verzinsel..., een boeiende reis op het kruispunt van de Merovingische en Karolingische periode...
Maar natuurlijk kwamen we vooral om Sint-Rombout. Da's klaar! ;-) Over zijn leven weten we natuurlijk al wel één en ander als Mechelaar. Rumoldus was een priester van Ierse afkomst die een pelgrimstocht naar Rome ondernam, en zich daarna vestigde in het Mechelse, waar hij werd ontvangen door de plaatselijke graaf Ado en zijn vrouw Elisa. Hij schonk het lang kinderloze echtpaar een zoon: Libertus, die hij van de verdrinkingsdood zou redden. Rombout krijgt uit dank een stuk moerassige grond om een abdij te stichten. Hij bouwde de kerk met de hulp van een groep werklieden die hij een eerlijk loon uitbetaalde. Dit trok de aandacht van twee mannen die hem doodsloegen en hem beroofden, waarna ze zijn lijk in het water gooiden. Op het water bleef op wondere wijze een licht schijnen. Nadien werd Rumoldus'lichaam christelijk begraven.
(detail van het reliekschrijn, Rumoldus (re) voorstellend...)
Er werd enkele jaren geleden onderzoek gedaan op de relieken van de heilige. De schedel vertoonde aan het linker slaapbeen een diepe barst dat post mortrem werd veroorzaakt. Het aangezicht, onderkaak met gebit en handen, ontbrraken geheel, en het skelet telde 40 botten. Het skelet werd na onderzoek beschreven als van een man van ongeveer 40 jaar oud, met de gemiddelde grootte van 1,68 meter.
Maar het onderzoek bracht nog méér aan het licht. Rombout moet als kind zéker vitamine D-tekort gehad hebben. We zien een kromming van de scheenbeenderen die een genezen rachitis weerspiegelen. Ook werden tekenen van een bindweefselziekte (ziekte van Forestier) vastgesteld = teveel eiwitten in de voeding door een rijk dieet (de zogenaamde 'kloosterziekte', die vooral mannen trof die 'goed' aten en dronken.) Héél merkwaardig was ook het runderbeen dat bij de relieken lag...
Het leven van Rumoldus werd opgetekend door Theodoricus, de abt van Sint-Truiden, omstreeks 1100. De dood van Rumoldus werd gesitueerd in 775 toen Mechelen een Karolingische stad was. Maar waarschijnlijk moeten we de Mechelse patroonheilige eerder plaatsen in de Merovingische tijd - rond de zesde of zevende eeuw. Dit zorgt voor minder contradicties in de historische interpretatie van de oudste geschiedkundige bronnen over Mechelen...
Er is nog zovéél te vertellen over deze avond: over de voordracht én over de rondleiding nadien. De talrijke aanwezigen waren alvast héél tevreden en staken heel wat nieuwe dingen op!
Ik kijk alvast uit naar het volgende deel van 'Sorée Lamot'!
(De resultaten van het volledige onderzoek staan gebundeld in bovenstaand boek, uitgegeven door Davidsfonds/Leuven. 24,95 euro)
Beste Jan,
Een knappe samenvatting wat we vanavond hebben kunnen meemaken. Proficiat.
Een avond Soirée Lamot, een aanrader.
Volgende afspraak op donderdag 25 maart e.k. met als onderwerp "De Mechelse Drukgeschiedenis ontmaskerd." door Diederik Lanoye.
Dank je Jan, ik geraakte er niet omdat ik nog wat werk op de plank had.
Nog een weetje dat ik gisteren 'opraapte': Vlakbij de IJzerenleen (achter het geboortehuis van Jef Denyn) lag ooit, aan een klein pleintje een belangrijke kapel, gewijd aan Sint-Maarten van Tours. Hier werden ook relieken van deze heilige bewaard. Na de afbraak van de kapel werden deze overgebracht naar de kathedraal waar ze nu nog te zien zijn in een zijkapel van het hoogkoor. Nu, in de 19de eeuw had de bisschop van Tours ook graag een 'stuk van de koek' om het oneerbiedig uit te drukken. Daarom werd een stukje van het in Mechelen bewaarde arm-restant van 'Sinte-Mette' geamputeerd en aan Tours geschonken, dat nu ook kon uitpakken met een reliek van zijn beroemde heilige.
(foto: Erfgoed-be)
En nog iets: in de kerk van Leliëndael wordt een heel belangrijk reliek bewaard: namelijk het hart van Sint-Jan Berghmans. Tijdens 'Schatten van kerken' heb ik het toen uitzonderlijk geexposeerde reliek gefotografeerd:
(foto: Jan Smets)
Een bedenking:
Als de middeleeuwse verering van Heiligen wordt overgenomen door adoratie van de Bekende Vlamingen, kunnen we dan binnenkort ook relieken van Bekende Vlamingen verwachten ?
Ja, het Schrijn van Sam "basketsloefkes" Gooris in Môôze-Deurrep ! Allen daarheen !
:-D
;-)
Ja, veel van die volksheiligen waren de idolen van hun tijd. Verder is het een dunne lijn tussen waarheid en verzinsel. Niet alle geloofsgemeenschappen zijn zomaar bereid om hun relieken te laten onderzoeken. Maar bij ons is wél een duidelijke mentaliteitsverandering bezig. Men is bereid om relieken ter beschikking te stellen voor wetenschappelijk onderzoek. Het 'idee' is belangrijker dan de 'echtheid' van de reklikwie. Men is al lang niet meer zo bevreesd om een relikwie als 'vals' te ontdekken. De spreker had het ook over het waarom van het onderzoek: het gaat om het onderzoeken van de ouderdom van de relikwie, dateren en identificeren dus, maar eveeens om een inzicht te verwerven in de leef-en denkwereld van onze voouders. En de resultaten van dit onderzoek zijn vaak erg verrassend, al is het natuurlijk onmogelijk om op skeletresten een naam te kleven.
- al is het natuurlijk onmogelijk om op skeletresten een naam te kleven
Zou DNA onderzoek (vergelijking tussen klederen, gebruiksvoorwerpen en het skelet bvb.) toch een en ander kunnen ophelderen? Is daar iets over gezegt?
DNA-onderzoek is ten eerste duur, en als men géén referenties heeft met andere skeletten is het niet erg nuttig. De vraag is inderdaad gesteld geweest.
Artistieke impressie van het schrijn van Sint-Rombout
- als men géén referenties heeft met andere skeletten is het niet erg nuttig
Dat klopt zoals een bus; maar ik had eerder gedacht aan vergelijken met een gevonden haartje (in bij begraven kledij) krab, bijt- en bloedsporen en dergelijke. Ik begrijp natuurlijk dat dit soort onderzoek inderdaad véél te duur zou zijn; ik vraag mij alleen af of, indien er fondsen genoeg zouden zijn, aan de hand van attributen en 'lijf'stukken (huid, haar, beenderen) van (sommige) skeletten effectief bewijs van authenticiteit zou kunnen aangetoond worden.
Authenticiteit van beenderen lijkt mij toch maar van heel beperkt belang. Onze eigenste St. Rombouts wordt verondersteld om met een aantal onderdelen in zijn schrijn te liggen maar is hij het wel zelf? Met een aantal onderzoekmethodes kan men uitvissen hoe oud de restanten zijn maar dat is ook alles. Ik bezit het boek ' Relieken, echt of vals ' maar heb het nog niet gelezen maar toch zegt mijn neus dat veel relieken niet onweerlegbaar te linken zijn met een bepaald persoon: een schedel kan van iedere tijdsgenoot zijn dus ik lig er niet wakker van. Ik kan mij best voorstellen dat in de voorbije eeuwen veel belang werd gehecht en krachten toegeschreven aan de heilige die men voor ogen had, maar ja .... men wist ook niet beter.
Rumoldus was een priester van Ierse afkomst die een pelgrimstocht naar Rome ondernam, en zich daarna vestigde in het Mechelse, waar hij werd ontvangen door de plaatselijke graaf Ado en zijn vrouw Elisa. Hij schonk het lang kinderloze echtpaar een zoon: Libertus, die hij van de verdrinkingsdood zou redden.
Op welke manier heeft ie hem dat geflikt? Was Elisa ook zo'n onbevlekte timmermansmaagd of had zij een dikke boon voor de Irish Stallion op doortocht?
Een mooi verhaal. En we hebben er toch een mooie toren aan over gehouden.
@Jef: voor mezelf ben ik er nog altijd niet uit waarom die mannen nu net vanuit Ierland moesten komen. Waren dat dan druïden die het Licht hadden gezien of heeft iemand / Iemand aan die mannen gezegd dat ze eens langsVlaanderland / Brabantland moesten komen om wat te doen? Neem aan dat Rumoldus 20 jaar was toen hij hier belandde en dat hij 50 jaar oud was toen hij vermoord werd. Die man heeft dus op eigen houtje op 30 jaar tijd dingen gedaan waarvoor ze later een kathedraal naar zijn naam gaan bouwen? Ik mag graag weten wat die man verwezenlijkt heeft; was hij zo een goede voyageur met fantastische verhalen? En waar en van wie heeft hij die verhalen geleerd? Heeft er iemand een serieus antwoord hierop?
@ Luc : Ge kunt het hem misschien zelf vragen...
:-D
@Gim: vandaar dat ik vroeg naar een serieus antwoord want dat beeleke heeft me nog nooit geantwoord. ;-)
@Gim: wanneer ik naar je beeleke kijk dan zie ik de kathedraal vanuit het oosten gezien met enkele trapgeveltjes ervoor ( Grote Markt? ). Op de voorgrond staat onze Rumoldus te pronken te midden van de bloemekes, dus het zal wel nen toffe pee zijn. Daar net achter de Dijle ( die hem bewust scheidt van de stad ) zie je rechts het boeleke van St Ado redden ( zoals Jef zei ) en links zie je hem vermoord worden door enkele bouwvakkers omdat hij iets gezegd had dat één van beiden niet kon verdragen. Voor dat krapuul volkje van Mechelen heeft hij zijne nikkel afgedraaid en dan wordt hij nog vermoord ook, vandaar dat hij door de rivier netjes gescheiden blijft van het gepeupel ( zie ook de dikke stadsmuur ). Het is dàt gepeupel dat nu, bovenaan het prentje, bedelt: Bid voor ons ( arme Mechelaars ).
Onderaan rechts vind je dan ons verkleurd stadswapenschild dat netjes door den azijn werd gehaald ( als religieuze natrap ). Mensen zeggen soms: het is maar een bidprentje. Tussen de lijnen lees je veel.:-)
Buiten wat vergeelde prentjes uit de oude doos..
@sint: moest het ' ver-geeld ' zijn dan klopten de kleuren van ons wapenschild tenminste! Probeer nog eens. ;-)
@ Luc :
Zo precies had ik dat prentje nog niet bekeken ! Geweldige beschrijving.
Allez, nog eentje...
:-D
Sint-Rombouts en Sint-Gummarus
En nog eentje...
Sint-Rombouts en Gravin Elisa
Peter, de relieken van bekende Vlamingen a la Dehaene en De Wever zitten in de pijplijn maar ze geraken er niet door. Met vijf minuten poli....Ho stop.... moed binnen vijf honderd jaar misschien.
Onze Alfred (Ost) was ook niet ongevoelig voor het onderwerp.
Hier enkele voorbeelden van zijn kunnen, behalve dat ze niet uit Mechelen, maar uit Hoogstraten zijn...
Hoogstraeten - Aanbidding van het Heilig Bloed
Hoogstraeten - Bedevaart van het Heilig Bloed
Gim, wat zie ik nu op de tweede tekening ? Reed er toen al n'n tram van Hoogstraten naar de Gevaert ?
Schoon kleurenbéleke van St. Rombouts. Met wat goede wil meen ik in de huizenrij de schelp in de gevel van "den Boer à la mode" te herkennen, zodat ik vermoed dat het na 1907 gedrukt werd.
Het huidige reliekschrijn is reeds het derde, en werd in 1825 gemaakt door edelsmid Van Deuren. Het vorige ging verloren tijdens de Franse bezetting... Het eerste kan je nog zien op enkele van de oude schilderijtjes over het leven van Sint-Rombout in de kooromgang (waar ook de vroegere houten kist staat waarin de relieken lagen...).
Hier een detail van het prachtige zilveren schrijn:
(foto: Jan Smets)
@Jans: in dit verband is het leutig om te vermelden dat ' die van de Neckerspoel ' na hun bezetting van de stad in 1361, gestraft zijnde met de toemetseling van de ( later beruchte ) Zandpoort reeds in 1369 op eigen houtje en met eigen middelen het nieuwe schrijn voor Rumoldus bekostigden.
Misschien wilden ze zich op die manier een stukje geschiedenis meester maken i.v.m. het vermeende verdrinken van zeune Libertus ( die van graaf Ado ) aan de Lakenmakerstraat en zijn heroïsch optreden aan de Bakelaersput ( Zie geschiedenis Bakelaarstraat en Rumoldusstraat )?
Bedankt voor deze aanvulling Luc... Deze anecdote kende ik niet...
Worden er aan munten en medailles ook een soort van reliek-waarde gegeven, want ik denk niet dat volgende medaille is uitgedeeld voor een uitzonderlijke prestatie.
Wie weet meer ?
@Gim: voor mij zijn dat herinneringsmedailles of medailles voor bewezen diensten ( vijf deelnames aan een processie? ). Indien jij dit op je huisaltaar wil plaatsen en dan neig bidden dan verdien je misschien een volle aflaat.;-)
@ Luc :
Wel, het zou inderdaad op de schouw kunnen gehangen hebben van een Mechelse moemoe, die er elke avond haar hand op legde om een goede nachtrust af te smeken.
Wie weet ?
;-)
Mijn beste Gim - voordat uw fantasie weer op hol slaat: dit is het Sint-Rumolduskruis, dat in gouden of zilveren utivoering bestaat. Het is een hoge kerkelijke onderscheiding voor personen die zich op één of andere manier erg verdienstelijk hebben gemaakt binnen de Kerk.
En dat heeft niks te maken met relieken natuurlijk.
@ Jans :
Goed - goed.
Dan hou ik de foto's van mijn Romboutsmunten voor een volgend artikel, want niet direct ter zake alhier.
;-)
Het zilveren kruis wordt toegekend aan iemand die 25 jaar drager is van het Rumoldusschrijn. Het gouden kruis krijg je na 30 jaar, en na 50 jaar volgt een pauselijk ereteken dat in Rome wordt aangevraagd op voorspraak van de vicaris-generaal. Kandidaat-dragers mogen zich trouwens ten allen tijde aanbieden, want dat schrijn weegt verdorie zwaar op al die kasseikes tussen Zandpoortvest en Hanswijk :-)
Is er ooit iemand aan 50 geraakt ?
Leuk !
We hebben, hier in Mechelen, nu ook al een Kathedraalspook !
Een "Phantom of the Cathedral", als het ware...
Wedden dat hij (of misschien is het een zij) Quasimodo wordt genoemd ?
:-D
Aantwaarpe, eat your heart out...
Mythen en legenden...
We weten niet veel meer dan van de Romeinse en Griekse. Maar sommigen beschouwen dit als het enige ware geloof. (???). Desalniettemin zijn het schitterende verhalen.