Christophe schreef een column 'Zever in pakskes' in de Nieuwe Maan, waarin hij de echtheid van het verhaal van de Manenblussers betwijfelt.

Dat verdient een antwoord: een artikel met suspens, gebaseerd op wetenschappelijke bronnen.

Want eerlijk ? Het verhaal van de Manenblussers komt volledig ongeloofwaardig over, tenzij we onze voorouders als onnozel beschouwen. Een uiting van eigenwaan.

Uiteraard kennen jullie de bloggers Jans en Jansenius, ... maar in mijn verhaal dat de oorsprong van het manenblussersverhaal verklaart staan de Jansenisten centraal. De wie ?

En ook ene Jan Govaerts doet mee. Het lijkt wel of het helemaal op het lijf is geschreven van MBLOGT.

Nieuwsgierig ? Kom meer te weten.

We gaan eerst en vooral terug naar 27 juni 1689. Anderhalf jaar na het verhaal van de manenblussers beginnen er overal ten lande spotprenten te circuleren over een even gênante als potsierlijke zaak, waarin duchtig de draak wordt gestoken met de onnozelheid van de Mechelse bevolking: het Mechels Abues.

Het voorval met het blussen van de maan was nog niet vergeten of men kwam al met een nieuw schandaal. Laat ons een keer meelezen met wat er toen gebeurde op het Sint Jans kerkhof.

Het Mechels Abues, Voor-gevallen op den 27 Iuni 1689, als wanneer sekeren Graf-maeker besigh sijnde met een Graf te maeken, heeft in aerde gevonden een Doots-hooft, het welcke hij uijt den put worpende, heeft gesien dat het gemelde Doots-hooft hem Ruerde.  Waer over verslaegen en ont-stelt sijnde, is geloopen tot den Pastor vande Kercke (nvdr: naam pastor was Jan Govaerts), om aen de selven Sijn weder varen te kenne te geven.

Den Pastoor commende op het kerck-hof met den Graf-maeker bevint alles als hem geseijt is, keert met verwonderingh naer huijs en doet sijnen Kuester Roepen om hun saemen gereet te maeken om het roerende Doots-hooft te besweeren en belesen, dat alreede op eenen serck-steen geleydt was.

Den Pastoor comt met sijnen Kuester en een grooten toeloop van Menschen naer het Kerck-hof om het Doots-hooft te besweeren, dogh sonder Baet, al soo het geen andere teekenen en gaf als gedurighe bewegingen over en weder rollende, dat een ider doet verschricken en wonderen.

Naer dat het Doots-Hooft een wijl tyts hadde belesen geweest is eenen wulpschen Iongen gecomen, die het Hooft op nam, en willende weten wat daer in scorte, heeft het om stucken gesmeten tegen eenen sercksteen, en int breken is daer eenen levenden MOL uijt geloopen, die de beweginge gemackt hadde, het welk de omstanders soo comfueselijck dede naer huijs loopen, en oorsaeck heeft gegeven van dusenden van Menschen te doen Lachen.

Of in het kort:
Men vindt een bewegende doodskop op het Sint Jans kerkhof. Een grote menigte Mechelaars komt er op af, men denkt dat dat de schedel behekst is, en probeert deze te bezweren. Pastoor Jan Goovaerts komt er aan te pas, maar niets baat, tot een jongen de schedel oppakt en hem kapot smijt. En daar kruipt er een mol, die in de schedel zat. Die goedgelovige Mechelaars toch !

Wat denk je, al even ongeloofwaardig ? Vanwaar komen deze verhalen ? Wie heeft ze bedacht ?

Om dat te begrijpen hebben we wat extra kennis van de geschiedenis nodig ...

Oratorianen-Jezuieten

De oratorianen werden opgericht in Frankrijk als alternatieve beweging van de jezuïeten. Zij waren uitdrukkelijk onderworpen aan het gezag van de bisschop, in tegenstelling tot de jezuïeten die rechtstreeks van de paus afhingen. De Mechelse Aartsbisschop Boonen zag met lede ogen dat het succes van de jezuïeten in Mechelen een bedreiging vormde voor de parochiepriesters.

De jezuïeten gingen met de beste studenten lopen zodat de klassieke Latijnse scholen (de Grootschool in de schoolstraat), die instonden voor de opleiding van toekomstige priesters, dreigden ontvolkt te raken.

Omdat de kerk behoefte had aan goed opgeleide parochiepriesters zocht Boonen de oratoren aan ( via collega-bisschop Jansenius uit Ieper ) in 1629 om onderwijs te starten. De nieuwe school was dus een directe concurrent voor de jezuïeten en had veel succes tijdens de eerste helft van de 17e eeuw.

Het was vaak openbaar oorlog tussen de Oratorianen en Jezuieten zodat men zelfs moest bemiddelen om tot een vergelijk te komen. Dat vergelijk luidde dan alsvolgt:

Die Meesters van beide zijden zullen vrintschap, ende correspondentie met elckanderen houden, eenen goeden yver in de Jonckheyt verwecken, ende neerstelyck gaede slaen, dat die discipline niet twistich en worden, oft met kyven oft met vichten onrust in de stadt maecken, ende ingevalle sulckx geschiede, sullen die Autheurs zonder dissimulatie worden tot exemple van andere.

Een schoolstrijd avant la lettre.

Jansenisme

De Oratorianen hadden Jansenisitische sympathieën. Deze leer van Cornelius Jansenius, leunde erg aan bij het protestantisme

Het Jansenisme verkondigt dat de gelovige het krijgen van zijn zielenheil niet zelf kan afdwingen door bijvoorbeeld het stellen van goede daden. Of de gelovige zielenheil krijgt, ligt volgens de jansenisten volledig in de handen van God. Deze opvatting stond lijnrecht tegenover de opvatting die op het Concilie van Trente werd verkondigd.

 Het Jansensime was ook een manifest tegenstander van de Mariaverering. Maria vereren in ruil voor voorspraak in de hemel was ongehoord in hun visie.

Een jansenistisch kruis is een kruis waarbij de armen van Christus sterk verticaal naar omhoog opgeheven zijn. De armen zijn zoveel mogelijk van de aarde afgewend om het klein getal der uitverkorenen te zinnebeelden en omdat volgens het jansenisme Christus niet voor alle mensen is gestorven.

Het Manenblussersverhaal

Maar wat heeft dit nu allemaal te maken met het Manenblussersverhaal ? Wel in tijden van strijd tussen Oratorianen/Jansenisten en Jezuieten zijn alle middelen geoorloofd. Ook nepverhalen de wereld insturen.

We kunnen al deze verhalen intepreteren als een symbolisch spel uit de zeventiende eeuw. In de rooms-katholieke symboliek wordt de Maan constant in verband gebracht met Maria. De afkeer van de Mariacultus door de jansenisten is maar al te goed bekend.

De eerste geschriften over de manenblusserij zijn van de hand van Lieven de Meyere, Jezuiet te Mechelen, en anti-Jansenist. Hij was dus tegenstander van de Oratorianen die de Mariaverering wilden verdringen. (zijn we nog mee ? :-)

De maan willen doven, is dus een symboliek en staat voor de Moeder Gods willen verdringen. Dat het blussen van de maan (en dus het verdringen van de Maria cultus) onbegonnen werk is blijkt uit de potsierlijke afloop van het manenblussersverhaal waarbij de maan uiteindelijk triomfeert.

Ook de datum is speciaal gekozen, nét zeven dagen voor OL-Vrouw Lichtmis.

En het verhaal van de mol ?

De mol is een constant symbool voor ketterij. Een mol (ketterij, jansenisme) die ontmaskerd wordt door een 'eenen wulpschen Iongen', anders gezegd door het gezond verstand. Een bezielde doodskop waarin men geloofde wordt ontmaskerd door het gezond verstand.

We laten het dus aan de lezer over, of de Manenblusserij waar is gebeurd ... of dat het een schimpschrift was tussen religieuze stromingen in een symbolisme dat we als 21e eeuwer niet meer begrijpen.

Bron:

H. Installe, Symbolische Satire van de 17e eeuw. Handelingen van de Koinklijke Kring voor Oudheidkunde, Letteren en Kunst van Mechelen, deel 98, pp 229, 1994

Foto's Jan S