Op 30 juni 2010 viert Congo de 50ste verjaardag van zijn onafhankelijkheid. Nog een jaartje te gaan dus, maar we kunnen ons nu al de vraag stellen welke banden Mechelen had met onze oud-kolonie. En wat is er daarvan nu nog te zien? Welke gebouwen of monumenten verwijzen naar ons Belgisch-Congolees verleden?
Ik denk hierbij aan het koloniaal monument op de Schuttersvest, ingehuldigd in 1953 ter ere van 31 Mechelse Congo-pioniers die vóór 1908 in Congo overleden zijn, onder wie Willem Frans Van Kerckhoven. Een pionier met bloed aan zijn handen, zo blijkt...
Van Kerckhoven: een straat onwaardig?
Aan deze éne pionier is ook een straat gewijd: de Van Kerckhovenstraat (zijstraatje van Leopoldstraat), waarover vroeger al op deze site werd geschreven. Willem Frans Van Kerckhoven werd op 28 januari 1853 te Mechelen geboren. Deze stadsgenoot was een nauwe medewerker van Leopold II en één der eerste Congo-pioniers. Als militair speelde hij een belangrijke rol bij het tot stand komen van Kongo-Vrijstaat, de voorloper van Belgisch Congo. Van 1886 tot 1890 was hij districtscommissaris van Léopoldville, dat toen overigens nog niet als hoofdstad fungeerde. Hij werd vooral bekend (berucht!) voor zijn expeditie in het noord-oosten van Congo.
Leopold II had het plan om een gebied aan zijn Vrijstaat toe te voegen, nl. een verbinding tussen het noord-oosten van Congo en het zuiden van Soedan, door het stroomgebied van de Nijl. Zo wou hij een Afrikaans imperium uitbouwen dat zich uitstrekte van de Atlantische Oceaan tot aan de Rode Zee. Een uitweg naar de Nijl was economisch erg interessant voor de uitvoer van grondstoffen vanuit Midden-Afrika naar Europa.
Van Kerckhoven moest die regio, die onder sterke Arabische invloed stond, onderwerpen. Zijn militaire expeditie, bestaande uit enkel tientallen Westerlingen en verder 500 zwarte soldaten, liet een spoor van vernieling achter en raakte geregeld slaags met opstandige stammen. Hij werd berucht voor het confisceren van massa’s ivoor van Arabische karavanen, zogezegd in de strijd tegen de slavenhandel. De militaire expeditie van Van Kerckhoven kostte het leven aan honderden mensen, Congolezen en Arabieren.
Van Kerckhoven kwam zelf ook om tijdens de acties. Hij stierf nog voor hij de Nijl zag. Tijdens een gevecht werd hij dodelijk in het hart getroffen en stierf ter plaatse in Noord-Oost-Congo op 10 augustus 1892. Naar verluidt was het zijn persoonlijke wapendrager die per ongeluk het dodelijke schot afvuurde.
Na nog enkele nederlagen moest Leopold II uiteindelijk zijn ambitieuze plan voor gebiedsuitbreiding naar de Nijl toe opgeven.
De plaats waar Van Kerckhoven overleed in Opper-Uele, niet ver van de Soedanese grens, werd later naar hem Van Kerckhovenstad of Van Kerckhovenville geheten. In zijn geboortestad Mechelen werd een straat in de nieuwe stationswijk naar hem vernoemd.
Pionier met bloed aan zijn handen
Of we zo trots moeten zijn op deze pionier, is nog maar de vraag. Als staatsinspecteur was hij berucht voor zijn zeer hardhandig optreden in Kongo-Vrijstaat. We moeten zijn ziens- en handelswijze natuurlijk bekijken in de context van de 19de eeuw, toen een begrip als mensenrechten nog niet bestond. Als je de getuigenissen echter leest, lijkt Van Kerckhoven helemaal géén idealistische Congo-pionier en al helemaal niet iemand die moet geëerd worden met een straatnaam. Ik ga niet in op details, maar sommige bronnen beschrijven hem als een regelrechte wreedaard.
In het Parijse blad Le Journal des Débats was sprake van “Van Kerckhoven, dont la réputation de brutalité, est légendaire...” In datzelfde Journal lezen we : “L’expédition a détruit tous les villages qui se trouvent entre l’embouchure du Kasai et Bolobo”. In Le Matin verschijnt een artikel waarin een pater wordt geciteerd die de expeditie verantwoordelijk stelt voor het uitmoorden van 1800 “Arabes”. De zucht van Van Kerckhoven naar ivoor werd meermaals aangeklaagd in de internationale pers. Le Soir en The Times schrijven in die zin en de Norddeutsche Allgemeine Zeitung noemt de missie zelfs “die Elfenbeinexpedition Van Kerckhovens”. Dit waren natuurlijk artikels van ‘tegenstanders’ van de politiek van Leopold II en in die zin mogelijk niet objectief.
Maar ook in het boek van De Roo en Poortman: Willem Frans Van Kerckhoven - Een Groot Mechels Koloniaal Pionier, uitgegeven door ‘De Koloniale Kring’ van Mechelen in 1953 heeft men het over zijn soms te voortvarend en hardhandig optreden. De auteurs proberen dat wel te vergoelijken door te stellen dat de expeditie door vijandig en gevaarlijk gebied verliep wat ‘vanzelfsprekend’ tot ‘bloedige gevechten’ leidde.
Oproep : wijzig de straatnaam van de Van Kerckhovenstraat !
Ik durf hier een persoonlijke bedenking te formuleren: is het wel gepast dat onze stad tot op heden nog altijd de naam van Van Kerckhoven eert door een straatnaam? Misschien moet de Mechelse gemeenteraad de geschiedenis van Congo-Vrijstaat even doornemen en zich bezinnen of we aan deze straat niet beter een andere – minder omstreden – benaming toekennen. De 50ste verjaardag van de onafhankelijkheid van Congo in 2010 zou een mooie gelegenheid zijn om bij wijze van genoegdoening voor het Congolese volk de straat bijvoorbeeld om te dopen.
Een suggestie: maak er de Frans Olbrechtsstraat van. Frans M. Olbrechts was een Mechels wetenschapper (1899-1958), gespecialiseerd in etnografie. Hij was conservator van het Afrika Museum van Tervuren en promotor van de Afrikaanse kunst als artistiek verschijnsel en niet louter als etnografisch fenomeen. Iemand die de Afrikaan met veel respect en waardering benaderde en alleszins méér gedaan heeft voor ons land én voor Congo dan Van Kerckhoven.
Ik ben geen voorstander om geschiedenis te herschrijven. Ik weet best dat er geen objectieve geschiedschrijving bestaat en dat elk tijdperk het verleden bekijkt met een gekleurde bril, maar de waarheid heeft ook zijn rechten. En in dit geval blijkt de waarheid omtrent Willem Frans Van Kerckhoven allerminst fraai en zeker niet van die aard dat hij een straatnaam verdient.
Ik ken de man en zijn reputatie niet maar als er een straatnaam met een familienaam moet vervangen worden kies ik resoluut voor de oude naam ( Oude Tervuursestraat/baan/steenweg ) of ééntje die historisch op die plaats te verdedigen valt ( bijv. Ganzeveldstraat ). Voor mij dus geen nieuwe familienaamstraat.
Maak er maar de Frans M. Olbrechtsstraat van...
Ergens kan ik de logica wel volgen, evenwel met een paar bedenkingen.
Je stelt zelf dat de berichten niet echt objectief waren, waarom haal je ze dan aan?
Als de man in kwesie dan toch een smeerlapke moest zijn, dan nog blijft het een relatief kleine garnaal, wat met al de straten, pleinen standbeelden,... die vernoemd zijn en opgericht zijn ter ere van zijn oversten zoals bvb Polle 2 himself? Consequent...
Maar allez, soit, ik volg de logica en je krijgt van mij het voordeel van de twijfel. Dan blijft er nog 1 vraag: hoe snel moet hier volgens jou werk van gemaakt worden?
!! Karel de Stoute-straat ? !!
@Christophe,
De aangehaalde bronnen uit die tijd zijn net zo gekleurd als de Belgische berichtgeving van toen, waarin Van Kerckhoven werd opgehemeld als een held, maar er zijn tal van historische werken (die ik hier niet ga opsommen) van veel latere datum die de (wan-)daden van Van Kerckhoven beschrijven. En het cijfer van die 1800 doden wordt blijkbaar nergens betwist, evenmin andere brutaliteiten.
Dat Leopold II de grote aanstoker was van al dan onrecht, dat is intussen genoegzaam bekend. Maar Van Kerckhoven een kleine garnaal noemen, klopt niet echt. Hij was een hooggeplaatst militair met belangrijke posities in de Vrijstaat, een vertrouweling van de koning. Geen meeloper, eerder een voorloper. Daarom ook dat hij die belangrijke expeditie naar de Nijl mocht organiseren en leiden.
En wat jouw laatste vraag betreft : 30 juni 2010 lijkt me een mooie streefdatum!
@Luc,
Van mij mag die straat welke naam dan ook krijgen. Zolang die met bloed bezoedelde "Van Kerckhoven" maar verdwijnt.
Een interessante zienswijze. Moet er even over nadenken, wat hier nu eigenlijk wenselijk is. Ik ben geneigd om qua straatnamen terug te grijpen naar een verder verleden. Koestraat etc.
Aan de andere kant heeft elke generatie zijn helden die als overwinnaar worden ingehuldigd. Leopold II heeft ook heel wat bloedvergieten op zijn kerfstok, en toch vond men in de geschiedenis een meerderheid om hier en daar een straat naar hem te noemen.
Men kan de geschiedenis nu eenmaal niet herschrijven en daarom zal de Merodestraat waarschijnlijk nooit meer Koestraat heten ...
Dan kunnen we evengoed het standbeeld van Karel V van het stadhuis verwijderen. Ook diens reputatie is niet van de beste. Waar zijn we toch mee bezig?
Boeiende topic Koen! Met interresse gelezen!!
@Rudi,
Het is niet mijn bedoeling om alle omstreden historische namen te wijzigen. Ik heb genoeg historisch relativeringsvermogen om in te zien dat zoiets geen zin heeft, maar in het kader van 50 jaar Congo zou de naamsverandering van de Van Kerckhovenstraat een mooie geste zijn van de stad.
Ik vermoed dat onze huidige stadsbestuurders en met hen onze medeburgers geen flauw benul hebben wie die Van Kerckhoven eigenlijk was, laat staan dat ze weten wat hij heeft uitgespookt. Dat is vooral het doel van mijn bijdrage.
Soit, tot op zekere hoogte ben ik mee met de redenering ( onder voorbehoud ).
Op dit ogenblik echter denk ik dat er in onze stad, onze regio en ons land wel een paar euh.. hoe zal ik het zeggen.. probleemkes zijn die prioriteit hebben, je weet wel, de economische crisis en zo.
Met andere woorden: een gesteke doen jegens de negerkens in de Kongo, allemaal goed en wel, maar als er op dit ogenblik ergens tijd, energie en geld moet in gestoken worden, dan liever in iets interessanters.
Tenandere denk ik niet dat ze der ginder wakker van liggen wat wij met onze straatnamen aanvangen. "Debrouillez vous" met uw straatnamen zullen ze daar eerder zeggen (lacht)
En dan hebben we eens een beetje held met wat bloed aan z'n handen.. ja? so what zeg. Ik zie de fransen het karkas van hun Napoleon ook nog niet snel uit de Dome des invalides slepen.
En om even verder te gaan op wat 'een geste van de stad' zou moeten zijn.
Wat denk je zelf van dit alternatief:
Het veranderen van een straatnaam kost geld, het plakkaatje op zich, plattegronden herdrukken, administratie, briefpapier, naamkaartjes, blablabla,... daar kunnen we het wel over eens zijn denk ik? En in wezen help je de mensen ginder geen rotte millimeter uit hun miserie met een straatnaam in Mechelen te veranderen ook niet he?
Kunnen we dan niet beter voor een gelijk bedrag aan medicijnen en hulpgoederen naar ginder sturen met de beste groeten van de stad Mechelen? Wat denk je daar van?
Hoe dacht je trouwens de straatnaamverandering naar het Congolese volk toe te communiceren? In de regionale katern van de GvA zie ik dat nog wel verschijnen, eventueel met jouw foto erbij -wat uiteraard niet de bedoeling kan zijn- maar hoe gaat die 'geste' internationaal?
Zilverpapierkes sparen en met de tamtam laten weten dat ze die in Mechelen kunnen ophalen zou het alternatief van de missionarisentijd kunnen zijn.
Bij bewindsveranderingen werden nogal eens gelijke handelingen verricht kwestie van te breken met het verleden of om de herinnering aan de oponenten voorgoed te wissen. Dit is niet altijd een goed idee geweest. Kijk maar naar het oude Egypte waar wegens familieproblemen de gezichten van de faraos uitgekapt werden of korter bij waar bij de omwentelingen in rusland de beelden van stalin, lenin moesten sneuvelen, nog korter bij de beeltenissen van wijlen sadam hoessein.
Waar het om kunstobjecten gaat vindt ik het spijtig dat het gebeurd is maar ochot een straatnaamke, ik vind het de moeite om eens te proberen.
Laat Koen de bewoners van de straat overhalen zodat die het gemeentebestuur kunnen vragen voor een naam die ze zelf wensen. Of die bewoners daarvan wakker gaan liggen hangt dan af van Koen zijn kunnen en van het medeleven van de bewoners met de negerkes.
Koen, een interessante post die ik met aandacht en interesse heb gelezen.
Ik neem contact op met Kabila en vraag hem om het straatnaambord persoonlijk te komen verwijderen :-)
P.S. Er komt binnenkort een vervolg op deze post, waar àlle stads- en gemeentebloggers van Vlaanderen hun inbreng wordt gevraagd! Zoek al maar in je koloniaal geheugen naar sporen van Congo in Mechelen...
Misschien heeft hij wel een plaatske verdiend in het museum voor de misdaden tegen de menselijkheid?
Maar begin nu niet over officiele excuses van de koning voor de 1800 dode arabieren ;-)
Ik heb hier pas een biografie van Willem-Frans Van Kerckhoven in handen. Als ondertitel: "Een groot Mechels koloniaal pionier 1853-1892"
Ik ben niet zo voor het schrappen van straatnamen en monumenten. Laat die dingen maar hangen als herinnering aan een koloniaal verleden en een bepaalde zienswijze daarop.
Van de geschiedenis moet men leren, ze moet niet uitgewist worden.