Een stukje sociale geschiedenis van onze stad... de stoelmakerij...
(foto: Jan Smets)
'Wij en zijn allemaal sukkeleskes Brave sloeren, sloeren van meskes. We wonen aan de Delekant - Het braafste volk van hiel het land. We werken vreug, we werken laat... Al is het warm, al is 't ook kââd... We winnen daar ons dagelijks broêd, en we vergeiren 'n bussel stroêt...'
(revueliedje van Jan Gooskens)
Mechelen was bij het einde van de 19de eeuw en begin van de vorige eeuw gekend voor zijn stoelmakerij, waarbij zo om en bij de 2000 arbeiders werden tewerkgesteld. Vlechten en biezen van stoelen was in onze stad een ware gespecialiseerde industrie.
Dat vlechten en biezen werd bijna volledig door vrouwen gedaan, bij hen thuis. Eerst werd het stro geweekt in het Dijlewater, waarna er met een platte hamer op geklopt werd op de boorden van de oever, om het malser te maken en alzo buigzamer...
(foto: Louis Van Zeir)
(foto: Louis Van Zeir)
De arbeidsters, 'de sukkeleskes van de Deel', werden echter zwaar onderbetaald. Ze werkten hard aan een stukloon, en ze moesten biezen en stro zélf aankopen bij gespecialiseerde handelaars die een monopoliepositie hadden. Daarom werden coöperatieven gesticht (zoals de 'Christene Verenigde Stielgenoten') om tegen deze wantoestanden enig weerwek te bieden. Zo opende deze reeds genoemde coöperatie in 1908 een magazijn op de Dobbelhuizen, om gezamelijke aankopen te doen. Men deed dit aan de laagste prijzen, en men gaf iedereen een bon die elk trimester recht gaf op een winstuitkering van tenminste 5%. In 1908 werd 0,25 fr. betaald per gevlochten stoel. Sommige werkgevers betaalden 0,54 fr. Maar toen dezen het stukloon wilden verlagen, werd gedreigd met een algemene staking! Het jaar voordien was er al eens een staking uitgebroken omdat de arbeidsters verplicht waren om kolen en brood van mindere kwaliteit te kopen in de winkels van de bazen, en de vlechtsters stro moesten kopen aan prijzen die hoger lagen dan in de handel...
Schrijnende toestanden toch... En toch was het voor deze tijd van de grote stakingen nog veel, veel erger...
Keren we terug in de tijd...
(foto's: Van Durme Vikor)
De stoelmakerij was 'n typische Mechelse nijverheid, die buiten het Waalse Aat nergens in België bestond. De Mechelse stoel was niks speciaals: het was de stoel van Jan-met-de-pet, met als enige doel: 'om op te zitten'. Het was de typische keukenstoel: stevig, goedkoop en gemakkelijk.
De belangrijkste Mechelse stoelfabrikanten waren: De Blauw, De Coster, Nagels, Lambrects, Schuermans, Pée, Smets, Verheyden, Van den Eynde, De Laet, Schorremans en Walschaerts.
De stoelmakerij was heel ambachtelijk - alles gebeurde volledig met de hand (alleen het zagen was gemechaniseerd: in grote stoomzagerijen die onstonden in 1860-1870... Voordien gebeurde het zagen of het 'scheurpen' (!) met de hand).
De stoelvlechtster behoorde tot het typische Mechelse straatbeeld. Men zag hen werken aan de Dijle, aan 't Veer, de Dobbelhuizen, Tichelrij, Katteberg, Lange Schipstraat en Zoutwerf. Rond 1900 waren in de Dijlestad tot 300 vlechtsters actief!
In 1896 kloeg de 'Onpartijdigen Stoelmakersbond' de onrechtvaardigheden in de sector al scherp aan. Toen reeds werden de vrouwen gedeeltelijk betaald met loon in natura, en waren ze verplicht hun brood te kopen bij de bazen, of kregen één of twee broden per twee of drie gevlochten stoelen. De patroons lieten hun geverfde stukken op de bakkersoven drogen, enne..ja als tegenprestatie wou die bakker deze 'gunst' dan ook ten gelde maken... Tja..
Maar in 1887 verbood een Belgische wet de uitbetaling in natura, en in 1890 werden twintig Mechelse stoelmakersbazen veroordeeld omdat ze de wet niet naleefden. Maar de arbeiders van fabrikant Smets wilden zichzelf niet de das omdoen door het brood niet aan te nemen... en daarom werd toch nog gedeeltelijk in brood uitbetaald... tot in 1907 een einde kwam aan deze wanpraktijk.
Een ander sociaal misbruik was de zogenaamde 'corvéé': zware fysieke arbeid die simpelweg niet betaald werd: zoals het binnenhalen van planken, sorteren, stapelen en vervoeren van het gezaagde hout. Het Onafhankelijk Houtwerkersverbond haalde in 1902 nog het volgende incident aan: een arbeider was onwel geworden bij het inladen van stoelen, gewoon door grote lichamelijke uitputting. Hij kon niet meer voortwerken. Maar toch was hij verplicht om 18 centiem in de corvéebus te storten! Hiervoor eisten de vakbonden onmiddelijke afschaffing van het corvée. Dit ging niet zonder slag of stoot. En in 1907 ontplofte de bom, en werd voor de eerste keer zwaar gestaakt, zoals ik in het begin van mijn tekst reeds schreef. De algemene staking werd gesteund door de vier vakbonden. De vlechtsters en houtdraaiers legden enkele dagen later ook het werk neer uit solidariteit. De hele stoelnijverheid lag volledig plat voor drie weken!! In 1908 werd weer gedreigd met een staking (lees hierboven).
(foto: anoniem)
(foto: Viktor Van Durme)
Slechts langzaamaan verbeterde nadien de toestand...
De Dijlekant is nu niet langer meer de biotoop van de 'sukkeleskes' van stoelenvlechtsters, maar ziet er netjes opgekuist uit... De koterij en ateliers zijn vervangen door soms héél knappe architectonische pareltjes met zicht op de Dijle met zijn pleziervaartuigen... Het kan verkeren...
Alleen in die ene 'romantische wegwijzer' op de Veemarkt wordt nog verwezen naar deze oude Mechelse industrie... Maar: romantisch? Nee, dat was het niet steeds!
(info grotendeels gehaald bij Frans Vermoortel, 'Mémoires van een stad' en 'Waar is de tijd' - deel 15 over 1000 jaar Mechelaars en hun handel en nijverheid, en de Regionale Beeldbank...)
En nu weten we ineens waar al de gescheurp vandaan kwam !
:-D
zijn de tijden echt veranderd? In het Zuiden zijn coöperaties nog steeds broodnodig!
En waren ze met velen, nu net 100 jaar terug, op de Raghenoplaats?
Voor zover ik het heb opgezocht, waren mijn voorouders bijna allemaal stoelenmakers (ben tot 1647 geraakt). Later zijn ze zelf een meubelmakerij begonnen die gevestigd was in de OLV Straat (waar nu Lettany is (als die ernog zijn, ben al een heel poosje niet meer in Belgie / Mechelen geweest)). In het begin van de jaren '70 (ik was toen ne kleine pagadder) is die dan overkop gegaan, net als het merendeel van de Mechelse meubelindustrie.
Ik ben de eerste in veeeeeel generaties die niks met meubelen te maken heeft, of gehad heeft. Ik kan misschien terug beginnen hier in Nairobi waar handenarbeid nog betaalbaar is :-)
tot in 1647 kunnen opsporen? mooi! ...ik wist niet dat het ambacht van 'stoelmakerij' al zo oud was - wél de Mechelse houtsnijkunst en later meubelmakerij..., maar het vervaardigen van stoelen zélf? Bedankt voor deze aanvulling.
De vader van mijn moeder die als bijnaam" Jomme de zager" had was ook stoelmaker.Toen ik kind was hoorde ik schrijnende verhalen vertellen over de sociale doffe ellende waarin die mensen zich probeerden overeind te houden. Die verhalen hoorde ik vertellen in mijn moeders ouderhuis in de Nieuwe Beggaardenstraat naast de garage van Lowieke Troch...waar is de tijd?
@Denherman Waar had Jomme de zager zijn atelier of zagerij?
@ Jokke op zeun Dat weet ik eigenlijk niet. Hij werkte wel in dienst van. De zoon van Jomme, Willem Van Roy mijne nonkel, zal aanvankelijk ook in dezelfde atelier gewerkt hebben want ik heb hem ooit horen vertellen dat hij stoelen was gaan leveren met de stootkar Later is Willem gaan werken bij " Peere Huygens" op den hoek van de Battelse steenweg en is daar gebleven tot aan zijn pensioen. Jammer genoeg kan ik geen details meer vragen in de familie want er zijn geen overlevenden.
In de tijd dat er nog marmer op buffetten, lavabo's en nachttafels werd gelegd, was Huygens een klant van mijn vader. Juist weet ik het niet meer, maar ik meen me te herinneren dat de ingang naar de fabriek een grijze metalen poort met bovenaan een "grille" was.
Was er eind Jaren 60 - begin Jaren 70, op den hoek van den Battelsesteenweg met de Koolstraat, zo geen klein meubelwinkelke ?
Ik herinner me daar precies nog iets van, van toen we in de Koolstraat woonden.
Nu is daar de dokterspraktijk van Bayon, maar den oude Bayon is onlangs blijkbaar overleden en nu zit zijn dochter daar nog (ook dokter), samen met 2 andere artsen.
You've been sent a Flickr Mail from bengelapen :
------------------------------------------------------------
::mechelen
hallo, knappe foto's van mechelen heb je hier gezet !
ook de ouwe prenten vind ik leuk om zien, ik ben bij je
flickr account terechtgekomen via een foto van jomme den
brugdraaier op wikipedia.
en daar was ik dan weer terechtgekomen bij mijn zoektocht
naar de namen valenteyn en dogaer in mechelen. ik heb jomme
de brugdraaier nog een tijdje gekend (denk ik toch, ofwel
alleen de verhalen en het huisje maar ik heb toch het idee
dat ik hem gezien heb ook) , mijn grootouders woonden nl
bij de brug, nl de meubelmakerij frans valenteyn en zonen.
Mocht je daarover enige foto's of info hebben dan is die
hier heel erg welkom. Groetjes An
Kan hier iemand deze An voorthelpen ?
'Meubles Valenteyn' staat nog steeds op de gevel van Cafe Melaan. Ze hadden ook een ingang aan de TIchelrij (huidige Sauna ?)
Idd, Peter, momenteel Sauna "De Bron"
Gimyko, als deze An haar e-mail adres kenbaar maakt, kan ik ze wellicht oude foto's doorsturen.
Die reclame voor Huygens lijkt op de publiciteit die begin jaren 50 gemaakt werd in de boekjes van het College.
En aan de Tichelrij was den atteljee (atelier). Het enige wat ik me daarvan herinner is de grote stofwolken die er uit kwamen. Valenteyn was een zetelmakerij. De zetels werden gevuld in de garnierderij met "crin végétal" dat goedkoper was en is dan de "crin animal" (paardenhaar).
De crin végétal (palm of cocosvezel) kwam in tressen aan en werd dan machinaal uiteengetrokken, wat nogal stof veroorzaakte.
Ik zal via FlickrMail deze An vragen jou te contacteren...
BTW, Sauna de Bron... was dat vroeger niet "De Poort" ?
Met eenzelfde donker interieur als de "Pelgrom" in de Pelgimstraat in Antwerpen, muziek van de jaren 70-80 en tussendoor ne kuskesdans en enkele slows, terwijl we zaten te lurken aan onze Mazout (10 pct cola en 90 pct fluitjesbier).
Those were the days...
Zjust Gim, het is ook een tijdje "De Poort" geweest en voor 1900 was de huidige Valenteyn het estaminet "In de nieuwe wereld".
Hallo en bedankt voor de reacties.
Ik ben dus An en wist ni zo direct dat ik anoniem ging worden :) want het ging ook over mijn grootvader aan vaders kant maardat kon je niet afleiden uit mijn mail.
Ik heb een flickr account ook en reageerde zo op gimycko's knappe collectie op flickr.
de oude foto's die erop staan deden me besluiten even te vragen of hij mss info of foto's had mbt Dogaer en Valenteyn.
De meubelmakerij op de tichelrij was van mijn grootvader, zijn broer en zus (schoonbroer); boven de poort op de tichelrij van nu sauna de brondstond nog jarenlang 'FransValenteyn en zonen".
En inderdaad het is daar ook een tijd een dancing geweest De Poort, daar ben ik ook nog geweest.
Misschien eerst enkel stoelen of zetels maar later in elk geval allerlei meubels, kasten enz met gesculpteerde figuren, wat mijn grootvader deed.
Grootvader heette Herman en werd Armand genoemd, hij was ook duivenmelker, boven den atteljee waren overal waar maar een plekje was duivenkoten met zelfs een brug van de ene kant van de koer naar de andere (dus als je de poort binnenkijkt van de sauna dan zie je de plek waar vroeger die brug overging) en dus van ene duivenkot naar het andere.
Ik ben de laatste tijd een beetje op zoek naar mijn voorouders om enigszins een stamboom samen te stellen, opzoekwerk blijft beperkt tot wat kan vanachter de pc tot nu toe.ook foto's zijn welkom, ook van de Dogaers, de familienaam van mijn grootmoeder.
Ik ga in elk geval hier op mechelen blogt ook nog rondneuzen want ik had er wel al van gehoord maar nog niet echt naar komen kijken.Ik vind die oude foto's met uitleg erbij inelk geval zeer de moeite waard.
groetjes
An
welkom op Mechelenblogt An! Ik ben blij dat je ons gevonden hebt! ;-))
An,
De foto's zitten inmiddels in je mailbox. Ik heb er nog een gevonden waar de naam Valenteyn boven de poort staat. En die Dogaer, was dat de aannemer?