Wij, Mechelaars, denken ons aller Margrietje goed te kennen...
En misschien is dit wel zo.
En toch...er zijn zoveel dingen over Margareta van Oostenrijk te vertellen.
Deze Grote Dame was wel twee koningen waard.
Jawel.
Bovendien was ze dan nog zeer schrander, gepassioneerd, kunstzinnig...
Een 'straffe Madam' - zoveel is zeker!

 

(foto: Jan Smets - schilderij van W.Geets in Hof van Busleyden)

Margreetje in 101 weetjes...
of: 'verknipte biografie' als een nieuw 'plakboek' terug samengesteld...
- Eigenlijk is 'onze' Margriet een Brusselse....
Of we dat nu graag horen of niet.
Haar wieg staat in 1480 in het Paleis op de Coudenberg. En pas vele jaren later leert ze onze stad kennen...
In Brussel wordt ze ook gedoopt - in de kerk van Sint-Goedele.
Margareta van York (die 'andere' Mechelse Margriet', was haar meter...)

- Als kind verblijft ons klein Margrietje dus vaak in de kiekenfrettersstad.
Al is ze ook dikwijls in Gent en Brugge.
In Gent is ze erg graag. In kasteel Ter Walle is immers een heuse sprookjestuin met allerlei exotische dieren zoals kamelen, leeuwen...

 

(foto: Jan Smets - in museum in Lissabon )

- Op twee jaar verliest het kleine prinsesje haar moeder, Maria Van Bourgondië, die van haar paard tuimelt in het domein van Wynendaele, en na enkele dagen overlijdt aan haar verwondingen. Pas twee dagen later verneemt ze iets van de dood van haar moeder...

- De heetgebakerde Gentenaars (altijd weer zij...), vinden dit het gepaste moment om van dit feit te profiteren, en aangezien ze graag zoete broodjes bakken met de Franse koning om hun handelsbetrekkingen veilig te stellen, porren ze Margareetjes' vader - Maximiliaan van Oostenrijk, aan om zijn kleine meid uit te huwelijken aan de 13-jarige kroonprins-snotneus van het Franse Rijk: Karel...
Na wat tegenpruttelen geeft de Keizer toe...
(moet je weten: dit Franse Kareltje was in 1477 reeds voorgesteld als huwelijkskandidaat aan Margareta's moeder!?)

 

(foto: Jan Smets)

- Enfin, onze kleine meid mag de koffers pakken.
Broertje Filips wordt naar Mechelen gebracht, naar zijn stiefgrootmoeder Margareta van York...
De driejarige Margareta vertrekt met haar gevolg in stoet naar Frankrijk, in een draagstoel, op de schoot van haar gouvernante.
En de stoet wordt zwaar bewaakt.
Stel je maar voor dat de kleine prinses zou ontsnappen of ontvoerd worden...

- Na de Plechtige intrede in Parijs, maakt ze in Amboise kennis met Karel: een ziekelijk jongetje met een te groot hoofd...
En niet veel later wordt het kinderhuwelijk afgesloten.

- Maar de ultieme vernedering volgt.
Als de ouwe koning sterft, blijkt men plots Anne van Bretagne geschikter te vinden als partner voor de nieuwe koning.
Prompt wordt de verloving van Anne met Maximiliaan (jawel, ook dat nog!) verbroken, en de tienjarige Margareta ziet haar 'huwelijk' ontbonden.
Dat vertroebelt uiteraard de betrekkingen tussen Frankrijk en Oostenrijk, en Margreetje wordt 'opgesloten' in een gouden kooi - 18 maanden lang, in Melun.

- Maar in 1493 mag ze toch vertrekken, na het sluiten van vrede.
Ze krijgt een deel van haar 'uitzet' mee, inclusief een gouden sierstuk van de nieuwe Franse koningin, Anne...
Voilà, 'proper' opgelost.

 

(foto: Jan Smets)

- Volgens de geschiedschrijvers repliceert Margareta in Kamerijk, de juichende bevolking, met de volgende woorden: 'Schreeuw niet Noël' (de kreet van Frankrijk), maar wél: Leve Bourgondië!'

- In 1493 wordt Margrietje onthaald in Mechelen.
Het wordt haar eerste kennismaking met de stad!
Hier ziet ze ook na 10 jaar haar broer terug.
Ze blijft erchter niet lang - Wéér gaat ze wonen in Gent en Brussel, én... Namen.
Al komt ze nog wel eens in Mechelen, als haar 16-jarige broer zijn intrede maakt in de Maneblussersstad als nieuwe heerser van de Bourgondische Nederlanden; en ook als haar vader met zijn tweede vrouw, Blanca-Maria, in Mechelen wordt ingehaald...
(de 'ouwe' is dus ook nog van straat geraakt, na bakzeil te hebben gehaald met Anne van Bretagne...)

 

(foto: Hanswijkprocessie)

- Maximiliaan is een berekenaar...
Een dubbelhuwelijk met twee Spaanse telgen ziet hij wel zitten voor zijn kinderen.
Want lief zijn tegen de Spaanse Katholieke Vorsten kan een sterk verbond opleveren...
Om het kort te maken: Margreet trouwt met de handschoen in de Sint-Pieterskerk, met de gevolgmachtigde van de Spaanse Koning Ferdinand, een ouwe lelijke man.
(maar goed: in Spanje wacht een knappe jongeling... - dus even op de tanden bijten...)
Schoonzus Johanna komt ondertussen naar Vlaanderen, waar ze in Vlissingen wordt opgewacht door Margareta. Zo hoort dat.

 

(prent Côte-d'Or - Roger Kokken)

- Nu kan ze dus vertrekken naar Spanje, met een indrukwekkende vloot.
Maar die reis loopt niet van een leien dakje.
Stormen en orkanen teisteren de schepen, en het doet Margreetje neerschrijven:
'...hier ligt Margreet, een lieve meid, twee maal getrouwd, maar nooit gevrijd...'.
Dit perkament hangt ze in was gevat om haar nek, om herkend te worden na schipbreuk...
Maar zo'n vaart loopt het niet - Ze komen veilig aan in Santander, waar het illustere ontvangstcomité zijn biezen al heeft gepakt...
Ze hadden lang genoeg gewacht.
Olé.

 

(foto: Jan Smets - Margrietje bij d'Hoogh...)

- De verdere ontvangst en kennismaking met haar nieuwe land en familie verlopen wel hartelijk.
En op haar 17 jaar trouwt onze prinses met Don Juan in Burgos.
Het is een onstuimige liefde...
En zo moet Isabella van Castilië, de o zo Katholieke Vorstin van Spanje, haar schoondochter, aanmanen om toch wat minder 'hevig' om te gaan met haar zwakkere partner...
Ze probeert hen zelfs een tijdje te scheiden!
Maar de twee gaan zo verliefd en temperamentvol tekeer, dat na 5 maanden, de Spaanse kroonprins sterft van uitputting.
Margareetje wordt er zélf ziek van, en baart een dood meisje...

 

(foto: Jan Smets - Van Beethovenstraat)

- Twee jaar blijft ze in Spanje, en keert dan terug naar ons land.
Het leven herneemt zich.
Ze wordt in 1500 meter van haar broers zoontje, Kareltje.
Margareta gaat in die tijd heel modieus gekleed, is een dame van de wereld geworden...en vertoeft nog steeds het liefst in Brussel...

 

(foto: Jan Smets)

- Haar broer denkt echter aan 'n nieuwe huwelijkskandidaat...
Lang moet ze er niet over denken als Filibert van Savoie wordt voorgesteld.
Ze kent hem nog uit haar Franse kindertijd, en Filiberke wordt omschreven als de 'meest verleidelijke ridder van de Christenheid'...
Dus...

- Filibert is een echte sportman, een jager, een feestvierder... (en sommigen roddelen: 'een flierefluiter'...)
En schrandere Margreet doet wat haar man vertikt: zich bezighouden met de politiek van zijn land...
Maar ze doet dit graag en met verve - en bovendien is ze stapelgek op haar ventje.
Een tijdgenoot beschrijft het koppel zo:
'Samen beschikken de hertogen over de normale intelligentie voor 2 personen; gelukkig berust alle verstand bij de Hertogin...'

- Maar haar sportieve kerel moet ook de duimen leggen: hij sterft na ijskoud water te hebben gedronken na een overhitte jachtpartij. Longonsteking velt Filibert, en hij sterft in de armen van Margareta.
Deze is zo van slag dat ze prompt door het venster wil springen...
Ze wordt gelukkig tegengehouden.
Maar zonder dralen knipt ze haar mooie haarvlechten af - voortaan zal ze alleen blijven.
Filibert wordt begraven in de kelder bij zijn moeder (en Margareta wil daar later ook terechtkomen in een nog te ontwerpen grafmonument...)

 

(schilderij: Barend van Orleye)

- Ze blijft nog een poos in Bourg-en-Bresse, in Bourgondië.
Ze maakt er zich zelfs verdienstelijk tijdens een pestepidemie en hongersnood.

- Haar vader - de onverbetelijke huwelijksmakelaar - wil haar nu naar Engeland sturen om echtgenote te worden van Hendrik VII...
Maar daar bedankt ze voor!!
In 1506 sterft haar broer, en haar schoonzus wordt waanzinnig.
Ja, het leven loopt niet over rozen...
Ze wordt aangesteld als gouvernante van de kinderen.
Nu vestigt ze zich definitief in onze stad.
In de afspanning 'Den Oord' aan de Dijle wordt een groot feestmaal gegeven.

 

- Vadertje Maximiliaan is er niet tevreden mee dat zijn dochter woont in de veel te krappe woning van Margareta van York in de Korte Maagdenstraat, en hij zorgt er voor dat een groot terrein wordt aangekocht in de Keizerstraat, om er een waardiger 'optrekje' te
bouwen...
Een Habsburgse dient 'chique' te wonen!

 

(foto: Jan Smets - glasraam Hof van Busleyden)

- Nu kan Margreetje haar politieke talenten serieus beginnen te etaleren.
En ze doet dit uitstekend en misschien véél beter dan haar vader die volgens sommige historici zwak en verkwistend is, en bovendien grootheidswaan heeft...
Regelmatig heeft ze meningsverschillen met haar vader, zoals ze die nu ook krijgt met de meerderjarige Karel.
Gelukkig wordt de zaak bijgelegd.
Als de Spaanse 'bompa' van Karel in 1516 sterft, vertrekt hij naar daar...
Tante Margareta mag het zaakje hier besturen.

 

(foto: Jan Smets - detail schilderij Willem Geets)

- Maar niet alleen politiek is ze bedreven.
Tussendoor roert ze ook konfituur, waarvan ze steevast een aantal potten naar haar vader stuurt...
Onze blauwbloedige Dame is van alle markten thuis.
Jawel!
Borduren doet ze ook. En...hemden naaien voor papaatje in Oostenrijk.
En tussen dat alles, dicht ze er talentvol op op los.

- Een 'straffe madam' moet ook wat ruggengraat hebben.
En dat heeft ze!
Ze heeft een vaste hand, onze Margareta - is vaak autoritair en beginselvast en onbuigzaam.
Zij eist een strenge hofetiquette en tucht, en voert vaste diensturen in voor haar personeel.
Op korte tijd is zij misschien wel de machtigste vrouw van Europa geworden.

 

(foto: Jan Smets)

- Soms haalt ze wel bakzeil, want als ze tekeer gaat tegen het stadsbestuur om die stinkende vismarkt te verplaatsen omdat de vieze luchtjes tot in haar Paleis dringen, antwoorden deze laatsten dat deze blijft waar ze is!
Margareta vangt achter het net...

- Ook heeft ze een dispuut met de abten van Brabant, die in hun briefwisseling rond een fiskaal geschil weigeren om in het Frans te schrijven aan de landvoogdes.
Daar is Margreetje, die het Nederlands minder goed (of niet?) beheerst zeer ontstemd over.
Daarom legt ze beslag op alle goederen van de abdijen van Brabant!
Voilà! ...zal hen leren...


(glasraam kerk Brou)

- Haar paleis is een waar toevluchtsoord van kunstenaars, raadsheren, humanisten...
Mechelen kent het toppunt van roem.
En tussen dat volkje staat Margreetje als voorname, fijnzinnige en culturele middelpunt...

- Margareta kleedt zich steeds streng als weduwe...
Is de vurige vrouw dan toch getemd?
Toch wordt af en toe geroddeld over een mogelijke relatie met de Graaf van Hoogstraten, Antoine de Lalaing... (ook al is deze gehuwd met een hofdame van Margareta: Isabella van Culemborch)
Ze zou zelfs zijn avances ooit hebben afgewezen?
Waarheid of achterklap?
In ieder geval zal Antoine na haar dood gelast worden met het voorlopig bewind van de Nederlanden.
...en voor de rest zullen we er over zwijgen...


(foto: Jan Smets)

- Het Paleis in Mechelen heeft heel wat rariteiten in huis.
Onder al deze 'hebbedingen' zijn er fragmenten van de lijkwade van Turijn en fragmenten van het kruis van Christus, 'souvenierekes' uit de Nieuwe Wereld...
En daartussen tatert haar papegaai er lustig op los...

- Margareta wordt moe.
Rond 1520 begint een open beenwonde haar ernstige gezondheidsproblemen op te leveren.
Graag zou ze zich terugtrekken in een Brugs klooster, maar neef Karel kan haar niet missen, en ze blijft op post..., een tikkeltje verbitterd.

- En in deze levensfase zal zij ook nog andere kinderen onderdak geven in Mechelen....
De kinderen van haar overleden nicht Isabella (zus van Karel) en Christiaan van Denemarken (die ze niet echt waarderen kan, en ze zelfs een tijdje opsluit...)

- Na vele politieke successen zal ze nu haar grootste triomf kennen!
Zij, en haar vroegere schoonzus, Louise de Savoye, zullen de vredesonderhandelingen voeren voor haar neef Karel, en Louises zoon, Frans I van Frankrijk.
In Kamerijk treffen de beide vorstinnen zich - en daar stelt Margareta zich zo hard op, als een Madame Non - avant la lettre, dat het Louise zo hard op de zenuwen werkt, dat ze de stad verlaat.
Op dat moment wil Margareta terug onderhandelen met de zus van haar Filibert, en het komt tot een glansrijk akkoord: de Damesvrede...
Met dit persoonlijke succes 'in de sjakos' keert ze terug naar Mechelen.

 

(foto: Jan Smets)

- Nu gaat het snel bergaf met haar.
Haar beenkwaal verergert, en op 30 november 1530 kondigt ze haar naderende dood aan bij Karel, en geeft hem nog wat wijze raad. (je weet maar nooit...)
Op 1 december sterft ze, en de klokken van alle Mechelse kerken luiden 45 dagen lang...

- Wat gebeurt er met het lijk?
Ach...
Haar hart dat volgens haar wil in Brugge zou worden bewaard, speelt men daar in de loop der tijden kwijt - en in Mechelen gaat men niet zorgvuldiger om met haar edele ingewanden...
Zijn ze ooit bij het groot huisvuil terecht gekomen?
Haar lichaam tenslotte komt terecht in Bourg-en-Bresse, bij haar geliefde Filibert, in een prachtig grafmonument.
Margreetje ligt er niet alleen met haar ventje...
Haar schoonmoeder moet ze er ook dulden...

 

Margreetje in 101 weetjes...Echt een boeiende vrouw...

(artikel samengesteld met materiaal uit de 'Gids voor Oud-Mechelen' van Marcel Kocken, de biografie van Frans Vermoortel en de catalogus 'Dames met Klasse'....)

 

(foto: Jan Smets - Margareta gaat mee met haar tijd... rondcrossend in de zakstraat...)