Aanbidding van de Soete Naam Jezus

In de Sint-Pieter-en-Paulkerk bevindt zich in de reserves een schilderij met een uniek onderwerp. Dit bijzondere paneel is afkomstig uit de gesloopte Sint-Pieterskerk die tot op het einde van de 18de eeuw aan de overkant van de straat stond.

 

Over het wanneer dat de Sint-Pieter-en-Paulparochie werd opgericht, is er geen zekerheid. Historische bronnen vermelden haar in een schepenakte uit 1342. Er stond een gotische kerk, met mogelijk een (romaanse) voorganger. De kerk was eenvoudig van opbouw: een vlak koor (dat grensde aan de Korte Maagdenstraat), een schip met zijbeuken en een vierkante westertoren (aan de Sint-Pietersberg). De buitengevel was bekleed met witte natuursteen. 

De kerk was verbonden met de gebedsruimte in het paleis van Margareta van Oostenrijk door middel van een houten galerij uit uitkeek in het koor. Deze galerij is ook weergegeven op de tekening gemaakt Dirk Verrijk rond 1768.

  

Dankzij een prent 'Anno St Peeter & St Pauwel kerk binnen Mechelen 1702' van Jan_Baptist De Noter (1786-1855) is het mogelijk om een beeld te schetsen van de inrichting van de kerk. 

Het koor was van het schip gescheiden door middel van een marmeren afsluiting met engelenfiguren en versieringen van witte steen. De dubbele deur gaf toegang tot het koor. De biechtstoelen zijn gemaakt door Petrus Valckx (1734-1785) en bevinden zich nu in de Onze-Lieve-Vrouwekerk van Walem. Het hoogaltaar was het werk van Frans Langhemans (1661-1720). In het koor hing ook een glasraam uit 1548 met de voorstelling van Christus die de sleutels van de hemelpoort overhandigt aan Sint-Pieter en van Karel V en zijn vrouw. Het koor was in de 18de eeuw ook versierd met goudleer. 

Aan de noordmuur van het koor hing het grafmonument van Margareta van Oostenrijk, wiens ingewanden ook in de kerk waren begraven. Dit grafmonument werd echter vernietigd in 1581.

In de eerste helft van de 16de eeuw werden links en rechts van het koor twee kapellen opgetrokken. De kapel aan de rechterzijde van het koor was voor het broederschap van “de Soete Naam Jezus”, gesticht door Margareta van Oostenrijk. De eerste steen van deze kapel werd gelegd in maart 1521 en ingewijd op 23 april 1527. Ze was haast even groot als het koor, had drie traveeën (ramen) en een driezijdig apsis.

Ook de inrichting van de 'Kapel Van den H. Zoeten Naem in oude Ste. Peeters Kerk' is gekend dankzij een tekening van Jan-Baptist De Noter. Het altaar was gemaakt door Theodoor Verhaegen (1700-1759), rondomrond was er een houten lambrisering. 

Het broederschap werd opgericht om het Tweede Gebod van God "Zweer niet ijdel, vloek noch spot" te eerbiedigen en de mensen niet te laten vloeken. Leden van deze vereniging moesten een boete betalen als ze vloekten. In Weert (Bornem) bestaat nog zo'n broederschap waarbij enkel maar mannen toegelaten zijn.

In 1778 was de Sint-Pieter-en-Paulparochie overgebracht naar de vroegere Jezuïetenkerk. Het grootste gedeelte van de interieuraankleding (zoals de altaren, een witstenen doksaal, de marmeren koorafsluiting, verschillende schilderijen en kandelaars) werden in 1779 openbaar verkocht. De biechtstoelen vonden een plek in de kerk van Walem, de preekstoel verhuisde naar Tienen.

De kerk werd ook verkocht en afgebroken in 1782. Van de kerk is enkel nog een spitsboograam bewaard gebleven, dat nu nog te zien is in een zijgevel van de Korte Maagdenstraat. Het was allicht onder dit venster dat het grafmonument van Margareta van Oostenrijk hing. In 1994 vond in 'de Kluis' (de woning met het spitsboograam) een archeologisch onderzoek plaats waarbij ook de zandstenen gevelbekleding kon bestudeerd worden (die in de woning ook zichtbaar is gelaten). Op een prent van August Van den Eynde (gemaakt na de afbraak van de kerk) is dit venster ook te zien.

  

Gelukkig werd niet alles verkocht, heel wat schilderijen kregen een plek in de nieuwe parochiekerk. Ook de broederschappen en de urne met de ingewanden van Margareta van Oostenrijk werden overgebracht. 

Allicht werd zo ook het schilderij van 'De Aanbidding van de Soete Naam Jezus' gered. Echter het geraakte in de vergetelheid maar verkeerde desondanks zijn oppervlakkige vervuiling in goede toestand. Het werk is geschilderd op eikenhouten palenen en uitzonderlijk is ook dat het zijn originele gesculpteerde kader behouden heeft. 

Stillistisch is het schilderij te plaatsen eind 16de eeuw begin - 17de eeuw en is van een onbekende (Mechelse?) schilder. Centraal staat het IHS-embleem, bij uitstek het herkenningsteken voor de Jezuïetenorde. De oorspronkelijke betekenis van IHS gaat terug op het Grieks en vormt de afkorting van de naam Jezus (Grieks: Ièsous). Bovenaan is de zijn  Jezus met Petrus en Paulus weergeven, omgeven door hemelse, wereldlijke en religieuze figuren. In het midden onderaan is de hellemond, een vuurgloed te zien. Opvallend is het aantal vogels dat die het schilderij terug te vinden zijn.

De 'Aanbidding van de Soete Naam Jezus' is een tyisch contraformatorisch thema, met de bedoeling om de verering van Maria - of zoals voor dit schilderij - van Jezus te promoten.

Iconografisch zijn er weinig schilderijen bewaard met dit onderwerp, wat het werk weerom bijzonder maakt. 

De restauratie is in handen van Katrien Van den Bosch en Veerle Stinckens van het atelier 'Artectura' uit Herentals. Om de leesbaarheid van het schilderij te verbeteren wordt het gereinigd en daar waar nodig lokaal hersteld.

   

Voor de restauratie van het schilderij - die zo'n 7.500 eur kost - wordt een financiële steun gezocht bij de Mechelaars. Indien de totale som voor de restauratie niet bereikt is, engageert de stad Mechelen zich om de rest bij te passen.

Wilt u bijdragen om dit Mechelse patrimonium te redden, schrijf dan minimum 40 eur over op de projectrekening bij de Koning Boudewijnstichting BE10 0000 0000 0404 met de vermelding 016/1640/00578. Mensen die een bijdrage leveren krijgen daarvoor een fiscaal attest. 

Meer info over de verdwenen Sint-Pieterskerk: https://www.mechelen.be/sint-pieter-en-paulkerk---brochure-open-monumentendag-2017

Meer info over de Sint-Pieter-en-Paulkerk: https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/3466

Een reportage over het schilderij is te zien op RTV-Mechelen: https://www.rtv.be/artikels/schilderij-aanbidding-van-de-zoete-naam-jezus-krijgt-opknapbeurt-a79960

Over de urne van Margareta van Oostenrijk is er een reportage - gemaakt voor Canvas - te zien: https://www.vrt.be/vrtnu/a-z/canvas-curiosa/1/canvas-curiosa-de-maag-van-margaretha/