(foto: Jan Smets)

Je zou de bronzen gedenkplaat aan de gevel van het oude Gentse justitiepaleis wellicht achteloos voorbij lopen mocht je niet weten wie er op afgebeeld staat...  Gelukkig wist ik het wel.  Gelukkig wist ik dat ik hem hier moest 'zoeken': Joos de Rijcke - Mechelaar van geboorte - het levenslicht gezien in het jaar 1498.  Zijn naam doet bij weinigen nog een belletje rinkelen.  En toch is deze stadsgenoot een meer dan verdienstelijke wereldburger geweest - een man van formaat - Bekende Vlaming avant la lettre.  Joos was een man die grenzen verlegde.  Letterlijk en figuurlijk.  In zijn nieuwe vaderland Ecuador wordt hij onder zijn Spaanse naam 'Jodco Rigue' vereerd als nationale held en 'Vader des Vaderland'.  Maar bij ons is hij grotendeels in de vergetelheid geraakt.

In de geschiedenisboeken van dit Amerikaanse land wordt hij inderdaad de 'Vader des Vaderlands' genoemd.  In Mechelen geraakte hij in de 'vergeethoek'.  Geen straatnaam en geen monument!  Vraag het aan honderd Mechelaars wat ze weten over Joos de Rijcke, en bijna alle ondervraagden antwoorden dat ze nog nooit over de man gehoord hebben...

Dit vertelt me Jan Verhasselt, 84-jarige Mechelaar afkomstig uit Hombeek, die nu al een hele poos woont aan de Zoutwerf.  Deze fiere Mechelaar is altijd al geboeid geweest in de geschiedenis van onze stad.  Jarenlag gidste hij ook in Noord-Spanje, Corsica, Italië en Sicilië.  Nu doet hij dat niet meer, maar hij publiceert nog heel regelmatig boeiende artikels in het Hombeekse maandblad 'De Schacht'.  Tijd om met hem eens te gaan praten over Joos de Rijcke, waarover hij wel één en ander te vertellen heeft...

(foto Jan Smets - Jan Verhasselt)

Joos werd geboren in Mechelen.  Waarschijnlijk in de Milsenstraat, en dit op 29 oktober van het jaar 1498.  Zijn vader, ridder Josse de Rijcke was schepen in onze stad.  Op 17-jarige leeftijd trad Joos binnen bij de Gentse Franciscaner  Minderbroeders.  Een jaar later legde hij in daar zijn kloosterbeloften af.

Het waren boeiende tijden...  Zes jaar voor de geboorte van Joos ontdekte Columbus eerder bij toeval 'de Nieuwe Wereld'.  Maar peis en vree brachten de ontdekkingsreizigers niet op dit continent.  Ongebreidelde machtshonger heeft er geleid tot vreselijke misdaden tegen de mensheid.  De zilvervloten vaarden overbeladen naar het oude continent terug en de eeuwenoude Indianenrijken van de Inca's werden vernietigd.  Niks om trots over te zijn.  Dit is een inktzwarte bladzijde in onze geschiedenis. 

(foto: Jan Smets.  Op ons Mechels stadhuis prijkt 'onze' Keizer Karel V - zittend tussen de zogenaamde 'Zuilen van Gibraltar'.  In zijn Rijk ging de zon nooit onder...  Tot welke prijs?)

In 1532 ging er in de Franse stad Toulouse een algemeen kapittel van de Franciscanen door om er de missionering van de indianen te bespreken.  De Spaanse koningin Isabella van Portugal die de echtgenote was van Keizer Karel V, én koning Jan van Portugal hadden de algemene overste van de Franciscaner minderbroeders gevraagd om missionarissen naar de nieuwe overzeese gebieden te sturen...

Op dat moment is Joos 34 jaar.  Ook hij is aanwezig op het kapittel van Toulouse.  Vanuit die Franse stad stuurt hij een brief aan zijn ouders in Mechelen met de melding dat hij uitverkoren werd om als missionaris uitgezonden te worden naar de 'Nieuwe Wereld'...  De bedoeling was dat hij in Nicaragua zou terechtkomen.

Jan Verhasselt vervolgt:

Zo zou Joos op Sinterklaasdag van het jaar 1535 arriveren in Quito, de hoofdplaats van Ecuador.  Net één jaar nadat deze stad door de Spaanse conquistadores werd veroverd.  Niet veel later - bij het begin van 1536, schreef hij opnieuw een brief.  Hij vertelde er over zijn reis en zijn ontmoetingen met de Inca's.  Dit is het oudste Nederlandstalige reisverslag over dit machtige Incarijk.  Hiermee is het een uniek historisch document te noemen.  Joos schreef niet alleen over zijn belevenissen in Quito en over zijn indrukken van de plaatselijke bevolking... Hij spaarde ook zijn kritiek niet op de Spaanse conquistadores.

En dat laatste is beslist moedig te noemen.  De Mechelse Franciscaan aarzelde geen moment om de Inca's te verdedigen tegenover de Spaanse bezetter.  Hij trad streng op tegen de misbruiken van de gewetenloze veroveraars. 

In Quito stichtte De Rijcke het eerste klooster en bouwde er de eerste kerk.  Vier jaar na zijn aankomst in Ecuador had hij al niet minder dan 28 missieposten gesticht.  In zijn brief van 1564 schreef hij dat er al 40 minderbroederskloosters waren.

In het klooster van Quito stichtte Joos De Rijcke omstreeks 1550 een school.  Dit 'college van San Andres' bestaat trouwens nog op de dag van vandaag!   Binnen het missioneringswerk van Joos bekleedde het onderwijs een voorname plaats.  Ook zou Joos verscheidene vakscholen oprichten.  Hij leerde de indialen ploegen met ossen en hoe ze karren moesten maken.  Zelfs de invoering van graan bij de Inca-indianen wordt aan onze Mechelaar toegeschreven!

(reliëf aan het parlementsgebouw in Ecuador, en standbeeld op het plein in Quito)

In de hoofdstad van Ecuador - Quito - staat op de Plaza de San Francisco een standbeeld van deze grote Mechelaar.  Naast het beeld staat een pot met graan.  Deze pot verwijst naar zijn stimulans bij de invoering van heel wat nieuwe landbouwtechnieken.  Ook op de bronzen gedenkplaat in Gent merk ik 'het graan' op...(PS: aan dezelfde gevel hangt wat verder ook een gedenkplaat van zijn ordebroeder Pieter van Gent.  'Pedro de Gante' - eerste missionaris in Mexico).

(foto: Jan Smets.  Gedenkplaat aan oud-gerechtsgebouw in Gent)

Naast het San Francisco-kerk in Quito bouwde Joos tussen 1551 en 1571 een gelijknamige kerk.  Nog steeds is deze de trots van het oude stadsgedeelte van Quito vertelt Jan mij.  In het klooster wordt een plakkaat bewaard dat herinnert aan de Mechelse stichter.

Ook op het Ecuadoriaanse parlement verwijst een plaat naar Joos de Rijcke.  De door hem gestichte San Francisco-kerk én klooster kregen van de Unesco de titel 'Cultureel patrimonium van de mensheid' toebedeeld!!

In Ecuador is Joos nog steeds een held... In zijn geboortestad is de op 2 augustus 1578 overleden missionaris vergeten.  Op deze dag stierf Joos de Rijcke op 80-jarige leeftijd in het Franciscaner klooster te Popayan (een gemeente in het Zuidwesten van het huidige Colombia...)

Jan Verhasselt bracht deze ooit bekende Maneblusser weer tot leven in het maandblad De Schacht.  Dit Hombeekse blad verscheen voor het eerst in 1947.  Zo'n 30 redacteurs werken mee aan dit 30 tot 40 pagina's tellende tijdschrift dat 11 keer per jaar verschijnt.  Als abonnee betaal je er 20 Euro per jaar voor. Oorspronkelijk was 'de Schacht' bedoeld voor de soldaten uit het dorp, maar dat is voorgoed verleden tijd.  Jan schreef al ettelijke bijdragen voor dit boeiende blad. 

Wie er belangstelling voor heeft moet maar eens een mailtje sturen naar:

deschacht.hombeek@gmail.com