(foto's S.Van der Fraenen-J.Smets. O: Sven Van der Fraenen&Hilde Lauwers)

Door God en goegemeente vergeten ligt ze er bemost, beschadigd en eenzaam bij, haar welp in bescherming nemend - in een drassig en verwilderd groen perceel - gelegen tussen Zennegatvaart en Baron Empainlaan.  Terwijl heeft  haar identieke evenbeeld - haar 'tweelingzus' - zich neergevleid, blinkend aan de noordzijde van de vijver in het Leopoldpark in Oostende - schitterend goudglanzend.  In 2003 werd deze leeuwin gerestaureerd in de originele kleurstelling.  De Oostendse leeuwin is trouwens het oudste beeld van dit park, en werd er reeds in 1888 geplaatst...

1888... Het was in dat jaar dat baron Edouard Empain - steenrijk industrieel - zijn zes jaar eerder gekocht landhuis in Battel verbouwde tot een imposant kasteel.  Zelf zou deze illustere Belg maar twee jaar resideren in deze Mechelse uithoek, maar zijn moeder en zussen woonden jarenlang in dit kasteel dat onlosmakelijk verbonden is met de geschiedenis van Battel.  Da's allemaal voltooid verleden tijd.  Zus Florence verkocht het kasteel in de jaren vijftig van vorige eeuw, en het werd nadien met de grond gelijk gemaakt.  Het uitgebreide terrein werd nadien verkaveld.  De jongste zuster van de beroemde baron - madame Louise Denis-Empain, zou later - tot haar honderdste levensjaar wonen in een nabijgelegen villa in de Vijverstraat.

Het kasteel is verdwenen.  Voorgoed.  Toch resten nog wel wat herinneringen aan de familie Empain.  Oudere Battelaars kunnen je tal van verhalen en anecdotes vertellen.  En ook zijn er hier en daar nog wat schaarse materiële overblijfselen te vinden in deze Mechelse wijk tussen Leuvense vaart en Dijle.  Zoals dus: die leeuwin...

Het is Sven Van der Fraenen uit de Battelse Bergen die de kat (what's in a name?) de bel aanbond en de leeuwin terug voor het voetlicht bracht.  Die leeuwin zou best in ere worden hersteld dacht hij zo.  Daar zijn wel meerdere Battelaars voor te vinden.  Gisteren, op die doorregende herstige zondag, had ik een afspraak met Sven, en Hilde Lauwers uit de Wolverbosstraat vervoegde zich bij ons.  Ook zij wil dat de leeuwin terug in de aandacht wordt geplaatst.

Edouard Empain had naam en faam verworven in ons landje en ver daarbuiten.  De telg uit een onderwijzersfamilie uit Beloeil maakte het volkomen als industrieel.  Hij werd voor zijn grote verdienste dan ook in de adelstand verheven, en was kind aan huis bij de toenmalige koning Leopold II.  Op zoek naar een geschikte woonplaats niet te ver van Brussel viel zijn oog op een domein in Battel - vlakbij het kanaal Leuven-Mechelen.  Mooi - dacht hij.  Zo kon meteen ook zijn yacht - de Primavera - aanmeren vlakbij het kasteel dat hij voor ogen had.

  (Edouard Empain)

Op de plek waar hij zijn droomkasteel wou bouwen stond al tijdenlang een landhuis op een eeuwenoud domein: de villa Van Ravenstijn - een meer dan comfortabel optrekje dat bewoond werd door de in 1830 in Antwerpen geboren Jan Van Ravenstijn, die nadien naar Walem verhuisde.  Voordien was het eigendom van  de Mechelse familie Neeffs-Dutrieu.  De mooie tuin was aangelegd in Franse stijl.  In 1874 werd de villa verhuurd aan de familie Van Heetveld die nadien verhuisde naar de hoofdstad. Acht jaar later koopt Edouard Empain het hele domein en komt er wonen.  De Franse tuin wordt heraangelegd naar Engelse stijl en het landhuis wordt in 1888 helemaal aangepast en vergroot tot het kasteel dat  decennialang het landelijke Battel domineerde.

(de mooie toegangsdreef naar het kasteel langs de Leuvense vaart.  Rechts de parochiekerk van Battel)

Het nabijgelegen Sint-Jozefkerkje - waarvan we binnen een paar maanden de nieuwe eigenaar zullen kennen, daar het te koop werd gesteld - werd flink gesponsord door de begoede Empains.  Nog altijd getuigen de brandgeschilderde ramen hiervan.  de naam Empain staat hier nog steeds op vermeld.  Naast de kerkdeur is een basreliëf te vinden, dat gemaakt werd door de beeldhouwer van de Antwerpse Brabofontein: Lambeau.  De Empains had een aparte ingang in de kerk...

(het imposante Empain-kasteel)

Zoals reeds eerder geschreven: het kasteel wordt verkocht en krijgt een paar nieuwe eigenaars tot het uiteindelijk helemaal wordt afgebroken.  Het hele domein wordt verkaveld en er komen tal van nieuwe huizen waar vroeger park en kasteel te vinden waren.  De Baron Empainlaan - door velen  jarenlang de mooiste straat van Mechelen genoemd - bevindt zich op de voormalige gronden.  Hier en daar zijn nog wat bijgebouwen van het kasteel te zien: zoals het vroegere koetshuis aan de Battelse Bergen, een paar kleinere huizen, de vroegere wasserij... 

Aan de Zennegatvaart zie je nog de restanten van een poort met daarop de sierlijke 'E' van Empain.  En ook in een aantal tuinen kan je nog enkele schaarse elementen van het vroegere kasteel aantreffen: boordstenen, een stuk muur, zuiltjes van een ballustrade (?).  

(poortrestanten aan de Zennegatvaart)

(vroegere dienstgebouwen van het kasteeldomein aan de Battelse Bergen)

(poorthuis; hoek Battelse Bergen - Vijverstraat)

(glasraam en basreliëf, parochiekerk Sint-Jozef)

En...: natuurlijk de leeuwin!  'Onze' Battelse leeuwin.  Waar stond ze ooit?  Op de zeldzame oude foto's kunnen we haar niet terugvinden.  Ze stond blijkbaar niet voor de trappen van de inkom van het kasteel, waar ze aannemelijk had kunnen staan.  Wie vervaardigde haar?  Waren er méér leeuwen zoals haar te vinden in de tuin?  Is de Oostendse leeuwin ook afkomstig uit Battel?  Werd deze geschonken aan Leopold II, of was deze - het kasteeldomein Empain kennend - ook zo gecharmeerd door dit beest dat hij een replica wilde?   We vinden helaas geen sporen hiervan terug.

Een oudere Battelaar - Flor Lonneville - die aan de Thiebroekvaart woont - beweert dat de leeuwin vroeger elders stond, maar dat deze ooit werd verplaatst voor grondwerken.  Hij kent het domein vrij goed.  Als kleine jongen - schoollopend in Battel - passeerde hij er dagelijks.

(Sven bij de Oostendse leeuwin...)

De leeuwin in Oostende is anders dan de identieke Battelse wél een erfgoedobject dat beschreven staat.  Het is het oudste beeld van dit Leopoldpark aan de Leopold II-laan.  Het zou één van de eerste dierenbeelden geweest zijn die in 1888 als decoratie werden geplaatst naar aanleiding van de Internationale tentoonstelling van Openbare Hygiëne, Reddingsmiddelen en Kunstnijverheid.  Het is trouwens nog de enige bewaarde herinnering aan dit evenement.  Oorspronkelijk zou deze leeuwin gestaan hebben aan de nabijgelegen Westpoort van de stad.

Sven Van der Fraenen is afkomstig uit Gent.  Zijn echtgenote die hij leerde kennen aan het RITCS, An Van den Abbeele, woonde in Lokeren.  Beiden zijn zij programmamakers bij VRT.  Om dichter bij hun werk te wonen, zijn ze in Mechelen terecht gekomen.  Een gelukkige keuze, vinden zij beiden.  Zij en hun kinderen wonen erg graag in onze stad en zijn bijzonder geboeid in de geschiedenis van Battel.  Ook in hun tuin vonden ze een muurfragment van het vroegere kasteel.

Sven ging een paar jaar geleden al op zoek naar meer info over het vroegere domein Empain, de leeuwin,...   En zo kwam hij op het spoor van de eigenaar van het perceel waarop dit beeld nu nog altijd staat.  Het domein behoort aan Frans Van den Broeck uit Sint-Martens-Latem, die naar verluidt hier zelden of nooit komt.  Diens vader kocht het perceel reeds in 1953.  Hij vertelde Sven dat de leeuw al enkele jaren na de aankoop werd beschadigd.  Op de grond van van den Broeck staat nog wel een bungalow die al meer dan dertig jaar verhuurd wordt aan eenzelfde persoon.  

Mogelijk is de eigenaar wel bereid om te praten over de toekomst van de leeuwin.

Hilde Lauwers, wiens echtgenoot Mops Coen jarenlang volwassen begeleider was van de Battelse Chiro, vertelt dat de verkavelde groene percelen tussen vaart en Baron Empainlaan een uitstekende locatie zouden kunnen zijn voor een toekomstig park of Chirodomein.  Dat werd vroeger reeds aangekaart.  Nu nog droomt Hilde er van dat dit unieke stukje natuur niet volggebouwd zou worden.  ("Ik voel me bijna een plaatselijke 'Jeanne D'Arc' als ik het hierover heb", lacht ze...)

Een perceel nabij het 'leeuwin-perceel' was de voormalige groenten-en fruittuin van het kasteel en is ongeveer zeventig op tachtig meter en volledig ommuurd met de originele kasteelmuren en bevat zowat vijfduizend vierkante meter bos waar niemand toegang tot heeft. 

Jammer - maar het vroeger park Empain zit niet langer in het parkenplan van de stad.  Zeker niet voor deze bestuursperiode.  Er werd immers een selectie gemaakt van parken en tuinen binnen een budget van acht miljoen euro.  En daarin zat de realisatie van de Sinte-Mettetuin, de Rik Wouterstuin, het park Oude Liersebaan en de Populierendreef, de aartsbisschoppelijke tuin en het masterplan voor de Kruidtuin.  Mogelijk - en laat ons dit hopen - komt Battel wel opnieuw ter sprake in een nieuwe parken-en tuinenronde.

Dit hoopt ook een andere Battelse - Kathleen de Wolf - die jammer genoeg niet kon aanwezig zijn op de afspraak.  "Het perceel openbaar openstellen zou interessant zijn voor onze stad...".

Wat de leeuwin betreft: er is geen onroerend erfgoedlink.  Vanuit Onroerend Erfgoed zijn er doorgaans enkel premiemogelijkheden voor onroerend erfgoed dat een bepaalde vorm van bescherming geniet (monument/stad-of dorpsgezich/landschap).  Hier is dit niet van toepassing.  De stad kan geen bijdrage leveren voor een eventuele restauratie.

Toch is deze leeuwin wel degelijk een belangrijk relict uit de Battelse geschiedenis.  Wellicht kan de dienst erfgoed wel nagaan en creatief meedenken of er geen manier is om het beeld te wapenen tegen de vernielzucht van de tijd...

Zou het niet mooi zijn mocht dit gerestaureerde beeld ooit kunnen verrijzen op een publiek toegankelijke plaats in Battel?  Voor de kerk, op de Arkkade?  of elders?...

Sven oppert nog een ideetje: misschien zouden al de Empain-overblijfselen op een podcast kunnen geplaatst worden zodat je zelf een wandeling kan maken langs deze historische relicten?

Hilde haalt ook nog aan dat in de kerk een prachtige miniatuurkopie van het yacht van baron Empain wordt bewaard: schitterend uitgevoerd in zilver met tal van details.  Ze hoopt dat ook dit in de toekomst in Battel kan blijven.  Ook na de verkoop van de kerk.  Het werd immers ooit door de familie Empain aan de kerk geschonken...

Er zal wellicht nog wel wat water door de vaart vloeien voordat de leeuw een mogelijke nieuwe toekomst krijgt.  Maar de aanzet is gegeven.  In een tijd waarin in hoe langer hoe meer buurten, wijken en dorpen van onze stad een groeiende belangstelling waar te nemen is voor de eigen geschiedenis, past het leeuwinnenverhaal wonderwel.  De op hun wijk erg trotse Battelaars zijn er alvast voor gewonnen.  Ga het succes van Battelinbeeld maar na...

Wie op één of andere manier dit idee wil steunen of meer info kan verstrekken: doen!!