(foto: Jan Smets)

Ik voelde me niet hélemaal op mijn gemak.  Ze had haar blik dan wel enigszins discreet afgewend (daar stond haar onberispelijke opvoeding, gewaardeerde staat van dienst en deftige reputatie garant voor...).  Maar toch: ik hoorde ook al verhalen over haar mogelijk vurig en warmbloedig temperament wat mannen betreft.  Al kan dat laatste natuurlijk een gemene roddel zijn.)  Feit is dat ik er niet 100% gerust in was toen ik mijn noodzakelijke behoefte deed daar in de sanitaire voorzieningen van de Zaventemse luchthaven.

Haar Venetiaans blonde haren waren streng weggestopt onder de weduwenkap en in haar sober zwarte outfit had ze eerder iets van een non.  Sinds haar diep betreurde Filibert het hoekje was omgegaan, zou ze voortaan in deze kledij haar opwachting maken.  Geluk in de liefde had ze niet gehad. Nee.  Helemaal niet.  Opzijgeschoven aan het Franse Hof dat een streep trok onder haar huwelijk met de dauphin voordat het goed en wel begonnen was... Een wervelende maar uiterst korte verbintenis met de Spaanse kroonprins eindigde met de dood van deze laatste..., en als ze dan eindelijk haar ware Jacob vond in die schone prins van Savoye, kwam hier ook een noodlottig einde aan...Ze diende tegen te worden gehouden om niet uit het venster te springen, knipte haar mooie  lokken, tooide zich in het zwart en bezorgde haar betreurde geliefde en haarzelf een praalgraf om 'U' tegen te zeggen in Bourg-en-Bresse.

En zo portretteerde Barend of Bernard Van Orley haar.  En zo kennen we haar: Margareta van Oostenrijk.  Als we als Mechelaar spontaan aan haar denken, zien we voor onze ogen het majestueuze standbeeld van Tuerlinckx op de Schoenmarkt, én...dit staatsieportret van haar Hofschilder.  En het is nu nét omdat van deze Van Orley een nooit eerder prestigieus opgezette expo te zien is in BOZAR, dat dit beroemde schilderij van 'ons Margriet' overal opduikt om ons hiervoor warm te maken.  Tot...in de toiletten toe...

Die tentoonstelling ging al eind februari van start, maar je kan hier nog altijd voor terecht tot 26 mei. 

méér info:

  www.bozar.be/nl

De in 1487 in Brussel geboren Bernard (hij was hiermee 7 jaar jonger dan onze landvoogdes) had zijn roots in Luxemburg.  Maar als onecht kind van zijn adellijke vader Valentijn zou hij het op een andere manier moeten rooien. Die  glansrijke titel erfde hij niet.

En dat zou hij met glans doen.  Hij werd een erg belangrijk kunstenaar, die tot de besten van onze contreien werd gerekend in een tijd dat de Renaissance hier de mode bepaalde.  Het gaat zelfs zo ver dat men hem durfde vergelijken met de Italiaanse Rafaël.  Men beweert zelfs dat hij les volgde in Rome bij deze illustere kunstenaar.  Maar bewijzen hiervan zijn er niet.  Er wordt eerder aangenomen dat hij opgeleid werd in het atelier van zijn vader die ook schilder was.

Hofschilder worden van Margareta van Oostenrijk gaf zijn carrière een serieuze boost.  We schrijven 1518.  Barend is dan 31 jaar.  Nog jong kwam hij zo terecht als hoofd van één van de grootste ateliers van die tijd.  Hij borstelde in die hoedanigheid tal van religieuze taferelen, maar ontwierp ook glasramen en wandtapijten.  Maar niet weinig portretten werden eveneens door hem vervaardigd.  Aan het Hof van Savoye van Margareta kwam dan ook God en Klein Piereke langs om het even oneerbiedig te stellen.  Tal van adelijke sujets, gekroonde hoofden en andere belangrijke staatslieden schilderde hij. Twee van zijn broers waren eveneens actief in dit atelier. Mechelen was the place to be, en op de planken van dit wereldse schouwtoneel mocht Barend een belangrijke rol vertolken

Zijn portret van onze meest illustere Mècheles is overbekend.  Margareta straalt sobere stabiliteit uit.  En dat was ook de bedoeling van dit portet dat de  discretie, schranderheid en grootsheid van haar karakter toont.  Ze was dan als Dame met Klasse niet zomaar de minste.  Bourgondisch en Habsburgs bloed stroomden door haar aders en als politiek supertalent die de zaken in onze contreien behartigde toen neefje Karel nog een kleine uk was - maar ook daarna als bonne tante en plaatsvervangende staatsvrouw.

En dat heeft Barend Van Orley goed weergegeven.    Kunnen werken in dit bruisende Mechelen van toen was voor de Brusselaar een zegen.  Je kan dan ook onze stad niet vergeten bij het opzetten van een tentoonstelling over deze Brabantse kunstenaar.  Zo kan je ook met reductie in ons museum Hof van Busleyden terecht als je de expo in Brussel bezoekt!)

Twee keer huwde Barend.  Na het overlijden van zijn echtgenote Agnes Seghers, trouwde hij met Catherina Hellinckx.  En met hen beiden had hij negen kinderen.  Vier zonen van hem werden ook kunstschilder.

In 1527 keerde het tij!  Hij en zijn gezin werden immers veroordeeld voor hun protestantse sympathie, en daar kon men in die tijd heus niet mee lachen.  Hij speelde zijn post aan het Hof van Margareta kwijt en zijn huis werd verbeurd verklaard.  Barend verhuisde naar Antwerpen...

Vijf jaar later kwam hij evenwel langs de grote poort terug.  Hij werd opnieuw aangesteld als Hofschilder door Maria Van Hongarije die dan haar tante Margareta van Oostenrijk die twee jaar voordien overleden was, had opgevolgd.  Ze had het Hof toen al verhuisd naar de geboortestad van Van Orley: Brussel.

'Rafaël van de Lage Landen', leidinggevende vernieuwer van de Vlaamse schilderkunst in de 16de eeuw... : zo wordt hij nu nog altijd genoemd.

Op Driekoningendag 1541 stierf Barend Van Orley in Brussel.  Hij was dan 54 jaar.

En nu?  snel naar Brussel om deze tentoonstelling in het Paleis voor Schone Kunsten te bezoeken!  Tot 26 mei heb je die kans.

Tot zo lang zal 'ons Margriet' nog een oogje in het zeil houden.  Op diverse plaatsen.  Maar dus ook in de toiletten van de nationale luchthaven.  Maar wees toch maar gerust: zij wendt discreet de blik af...

(Margareta en Barend: ooit sierden ze beiden nog de voor-en achterkant van een Belgisch bankbiljet van 500 frank...)