(foto's: Jan Smets)

Ze vertelt me over haar omzwervingen.  Voor ze strandde in Mechelen was haar leven een reis tussen de vier windstreken.  Op een bepaald ogenblik voelde ze zich een reizende poëet - haar hoofd vol van verhalen en beelden... Nu nog heeft ze het gevoel van 'ver weg te komen' - ook al is deze stad haar thuishaven geworden waar ze niet meer weg wil.  Ze wil haar kinderen de stabiliteit geven die ze zelf zo heeft gemist.

Rita Jeltsch werd 43 jaar geleden in Los Angeles geboren als dochter van Zwitsere ouders.  Voortdurend verhuisde het gezin.  Op verschillende plaatsen in de Verenigde Staten woonden ze.  Vader was professor wiskunde en verhuisde telkens voor zijn job.  Vrouw en kinderen volgden.  Van Amerika vloog men de Grote Plas over naar Duitsland.  En van Duitsland ging het naar Zwitserland.

Voor een teenager is dit alles niet zo evident.  Altijd afscheid moeten nemen is niet eenvoudig.  Ik was 16 toen we naar Zwitserland verhuisden.  Ik was woest op mijn vader.  Met tegenzin woonde ik in Zwitserland.  Het contact met mijn ouders was moeilijk in die periode.  De band is al lang hersteld, al kan ik hem niet echt innig noemen.  Die heb ik wel met mijn jongste zus.  Ik spijbelde veel op school, en toch mocht ik een studiejaar overslaan zodat ik op 17 jaar verder kon studeren.  Met mijn ouders had ik een deal gesloten: ik zou alleen op kot gaan wonen.  Maar emotioneel was ik er beslist niet klaar voor.  In die periode tekende en schreef ik veel.  Fantasie had ik altijd gehad.  Een vlucht mag je het niet noemen.  Ik deed het gewoon graag.  Mijn allereerste boekje schreef mijn vader, omdat ik dat zelf nog niet kon.  Ik tekende en hij schreef er 'mijn' verhalen bij...

Ik praat met Rita in cultuurcafe De Kuub. Rita Jeltsch is een bijzonder boeiende persoonlijkheid en een kunstenares met een verrassend en intrigerend oeuvre.  Op 10 november werd haar expo 'MANAWEE' geopend in het Cultuurcentrum.  Die loopt nog tot zondag 3 december.  Tegelijkertijd werd haar gelijknamige graphic novel gepresenteerd...

Onder de noemer 'Made in Mechelen' zet het Cultuurcentrum artistiek talent in de kijker dat een bijzondere band heeft met onze Dijlestad.

En die heeft Rita.  Absoluut.  Twintig jaar geleden kwam ze eerder per toeval in België terecht, en sinds 2008 woont ze in Mechelen.  Aan de Academie voor Beeldende Kunsten volgde ze de opleiding Vrije Grafiek bij Mik Mariën en het atelier Illustratie bij Gudrun Maekelberge.  Nu is ze zelf leerkracht Plastische Kunsten in Duffel.  Dit doet ze bewust halftijds want ze wil daarnaast de dingen kunnen doen die ze graag doet.  Ze heeft liever de 'tijd' dan het 'geld'.  Ze vindt deze keuze ook voor haar kinderen die tussen de 21 jaar en 5 jaar zijn, verrijkend.

Op mijn zeventiende wou ik dus verder studeren, en ik koos voor Germaanse Talen.  Dat leek me wel wat omdat ik graag met taal bezig was.  Toch kreeg ik al snel het gevoel dat ik hier niet 'rijp' genoeg voor was.  Ik voelde me niet waardig genoeg om het werk van anderen te bespreken.  Ik wou eerst LEVEN - het leven DOEN.  Ik was dus enigszins gefrustreerd.  Toen heb ik een Schotse gitarist ontmoet op een tram...  Ik ben met hem naar een festival gegaan.  Het klikte tussen ons.   Ik heb toen de smaak voor het reizen geproefd.  Reizen en tekenen...  En tussendoor hier en daar een job aannemen...  Zo kwam ik in Israël terecht.  In een kibboets.  Ik ben er een jaar gebleven.  Ik kwam er in contact met een jongen uit België.  We kregen een relatie. Ik kreeg een eerste kind.  Eén jaar leefden we in Zuid-Afrika...  Het was een zwervend bestaan - zo'n beetje 'hippie-achtig'.  Toch voelde ik me zélf geen hippie al zat ik in dat milieu.  Ik was eerder een reizende poëet. We zijn uiteindelijk in België beland.  Ondanks het feit dat mijn partner en vader van mijn dochter best een lieve, warme en vaderlijke man was, groeiden we uit mekaar.  Toch hebben we nog steeds een goede band.  Hij was zelfs op mijn vernissage.  In België heb ik alles op alles gezet om Nederlands te leren, en ik volgde een leerkrachtenopleiding.  Ik wou iets worden waar mijn dochter fier op zijn zijn.  Mijn moeder gaf ooit alles op voor de carrière van mijn vader.  Ik wou dat anders doen - los van een partner als dat moest...

Ze is daar in geslaagd.  Ze praat perect Nederlands met een zangerig accent.    In Mechelen is ze thuisgekomen na heel wat watertjes te hebben doorzwommen.  Die indrukken van al dat reizen heeft ze 'opgeslagen', net zoals al die talen waar ze mee geconfronteerd werd tijdens dat zwervend bestaan.  Engels, Italiaans, Frans, Nederlands of Duits...  Maar dé taal waar ze zich het best kan in uitdrukken is de grafische taal, waarin ze zich weet te ontpoppen als rasverteller.

Eigenlijk ben ik hoogsensitief.  Ik heb hoogtes en laagstes en kan enorm koppig zijn...  Ik bijt me vast in iets en laat het niet snel los.  Ik kan erg opvliegend zijn maar ook vaak in tranen uitbarsten.  Ook ben ik een twijfelaar of heb ik angst om niet aanvaard te worden.  Veel van wat ik meemaakte heeft zijn sporen nagelaten...  Ik heb nog altijd het gevoel niet echt Belgische te zijn, maar van ver weg te komen...  Ik mis een gedeeld verleden met mijn vrienden leeftijdsgenoten.  Aan mij zie je niet dat ik van elders kom, maar ik begrijp wel goed hoe het voelt hoe het is om als 'vreemde' hier terecht te komen.  Integratie duurt een leven lang.  Toch voel ik me thuis in Mechelen.  Op cultureel vlak valt hier veel te beleven.  De stad is niet groot maar groot genoeg om soms in de anonimiteit te kunnen duiken.  Als ik 's nachts niet slapen kan, zwerf ik door de lege Mechelse straten.  Of heb ik een ontmoeting met het vosje in de Kruidtuin...

De graphic novel 'MANAWEE' was haar afstudeerproject in de Mechelse academie in juni 2017. 

Uit het eenvoudig Afrikaans sprookje 'MANAWEE' - dat amper één pagina lang is - liet ze een beeldrijk boek ontstaan van 152 pagina's.  Het verhaal gaat over de kracht van de verbeelding en over de kunst van het liefhebben in al zijn facetten.

Het Afrikaanse sprookje stond in een boek dat ik las: 'De ongetemde vrouw', waarin de psychologie van de vrouw verklaard werd aan de hand van sprookjesfiguren uit de hele wereld.  In dat boek werden de verhalen besproken en geanalyseerd.  In 'MANAWEE' kan een man niet kiezen tussen twee vrouwen.  Uiteindelijk trouwt hij met beide en ontdekt dat het één vrouw is - één persoon.  De essentie van het verhaal is dat als je echt van iemand wil houden je van alle aspecten van die iemand dient te houden.  Het verhaal gaf me inspiratie voor mijn graphic novel.  Op een dag scheert een man zijn baard af.  Die baard staat voor zijn 'drift'.  En die baard wordt een hondje dat op verkenning gaat.  De 'man heeft een hond gebaard'.  Het hondje is een deel van de man.  Als hij zijn hondje uitlaat, laat hij zijn drift uit... 

Met vaste hand laat Rita Jeltsch haar personages tuimelen over het papier.  Om haar verbeelding vorm te geven gebruikt ze heel verschillende materialen als potlood, inkt, collage's, krijt, gouache, monotypes...  "Het moet er ook een beetje vuil uitzien", zegt ze mij.  Al spelend krijgen de figuren in de novel hun eigen eigenzinnige leven.

Er is geen goeie of slechte kunst.  Als het maar een betekenis heeft voor iemand.  De lezer moet zelf op ontdekkingstocht gaan.  Interpretatie staat vrij.  Iedereen zal er andere dingen in zien.  De graphic novel heb ik in het  Engels geschreven omdat ik wou dat ook mijn familie het zou kunnen lezen.  Mijn vader heeft het met niet zo veel woorden gezegd , maar ik denk wel dat hij fier is.  Hij heeft alvast een pak exemplaren meegenomen naar Zwitserland...

De graphic novel is méér dan een aanrader.  Het is een boek om te koesteren, in te bladeren, in weg te dromen...  Het ligt hier bij mij op de salontafel omdat ik het niet zomaar dadelijk verticaal wil klasseren.  Ik wil er regelmatig in bladeren en in verdwalen.

Je kan 'MANAWEE' aanschaffen aan de prijs van 20 euro aan de balie in het Cultuurcentrum, of in boekhandel De Zondvloed in de OLV-straat, of in De Stripkever.  Mogelijk later ook in boekhandel Salvator.

De ronduit knappe expo met werktekeningen en een sprookjesachtige fantasierijke maquette kan je bewonderen tijdens de openingsuren van het Cultuurcentrum: dinsdag tot zondag tussen 13 uur en 16u30.  Inkom vrij.  Tot 3 december.

Veel wil ik er verder niet over vertellen: ga gewoon eens kijken.  Mis het niet. 

Mechelen mag blij zijn dat Rita Jeltsch hier is neergestreken.  Met haar heeft deze stad een fantastische kunstenares in huis gehaald.  Van Rita zullen we beslist nog méér horen en zien in de toekomst.  En dat kan ik alleen maar toejuichen!  Een vervolg op deze novel is immers in de maak...