(foto's: Jan Smets)

Het vraagt 'enige' verbeelding om je deze wijk in vroegere tijden voor te stellen.  En dan druk ik me nog zacht uit.  De sterk verstedelijke Nekkerspoel laat zich niet gemakkelijk 'lezen'.  Er is dus flink wat verbeelding nodig om dit oorspronkelijk moerasachtige gebied voor de geest te roepen.  In deze Mechelse uithoek stond je regelmatig met de voeten in het water, liep je op vennegrond en langs heide... probeerde je langs 'passen' of 'voorden' droog naar de 'donk' of de overkant te geraken, en legde men uiteindelijk 'dijken' aan om dit gebied deftig te kunnen uitbouwen... Het is dus een mooie denkoefening geworden, maar we werden hierbij geholpen door de ervaren gidsen van Mechelenbinnenstebuiten, Liliane Maes en Luc Croonen, die ons door de wijk loodsten.  Het was reeds de tweede zomerwandeling van dit seizoen door Nekkerspoel.  Maar het verhaal van Nekkerspoel is dan ook niet snel verteld...

Ooit stopte hier de 'beschaving' - de 'stad' stopte hier achter Heergracht,spuibeek en stadsgracht.  Daarachter lag het moeras en de hei.  En dat hoor je nog in tal van plaatsnamen in deze buurt.  Wie zou nu nog weten dat de straatnaam  'het Eitje' eigenlijk werd afgeleid van 'het Heitje'.  De 'H' vergat men op te schrijven, en zo is dat oorspronkelijke karakter van de buurt nog meer 'zoek' geraakt.

We staan op het Ontvoeringsplein waar de grote groep wandelaars netjes in twee  wordt gesplitst om de tocht in tegenovergestelde richting te ondernemen.

Ik verwijs je graag naar m'n verslag over de vorige wandeling om de geschiedenis van Nekkerspoel op te rakelen.  Toen al kregen we al enig inzicht in de historie van de wijk.  Vandaag wordt hierop verder gebouwd.  Het pleintje waaraan het nu in restauratie staande Nekkerspoelstation staat, wordt begrensd door de Afleidingsdijle en de spoorwegbrug die over de Nekkerspoelstraat ligt.  Beide elementen zijn zichtbare tekens van de verstedelijking van de wijk.  'IJzeren Weg' en afleidingsdijle waren erg bepalend voor de groei van Nekkerspoel.  De vroegere stadsgracht werd uitgediept en langs de nieuwe vest verrezen statige herenwoningen, want wonen aan het water was toen al 'hip'.  De Frans Halsvest werd aangelegd op het vroegere 'Bolwerk' dat ooit voor extra versterking van de stad zorgde, toen alleen de stadsmuren niet meer voldeden.

In dat grijze verleden en voor dit alles het aangezicht van de wijk deden veranderen, liep er een oude weg vanuit de stad naar dit buitengebied.  De naam van de weg is al lang verdwenen.  Deze vroegere Capucijnerweg moet je zo ongeveer situeren op het traject van de huidige Gommarusstraat.  De weg liep van de Veemarkt, over de Blokstaat en zo verder dit gebied in.  Later zouden twee dijken - de Grote en de Kleine Nieuwendijk - worden aangelegd om de weg 'droog' te houden.

Maar goed: we dringen straks wel 'dieper' de wijk in.

Nu staan we aan het Nekkerspoelstation dat in 1913 werd gebouwd in de zogenaamde 'Vlaamse renaissancestijl'.  Het is dé  typische stijl voor de meeste stedelijke gebouwen uit die periode.  Vergis je niet: ondanks het nostalgische uiterlijk dat verwijst naar het verleden, mocht dit gebouw best modern genoemd worden en werd hier al gewerkt met gewapend beton. 

In 1993 vond de NMBS het nodig om het stationnetje te sluiten, en de reizigers dienden tevreden te zijn met een nieuwe barak achter dit gebouw.  RIM ('restauratie en integratie Mechelen') - zowat de zusterbeweging van Mechelenbinnenstebuiten - is er in geslaagd om dit station te laten beschermen!  Nadat het door de NMBS verkochte gebouw jarenlang werd benut door een firma heeft ze nu toch het gebouw weer opgekocht en wordt het grondig gerestaureerd.  Nekkerspoel krijgt z'n stationnetje van weleer terug.

Jammer genoeg is er geen cafetaria in het fraaie bouwwerk, maar de dorstige reiziger kan zich nu laven in 'de Komisfeu'.  Vroeger noemde het 'Den Engelsman'....

Op het plein staat een merkwaardig beeld ter ere van de in WOI 'weggevoerde' Mechelse arbeiders.  En hiermee is ook de naam van het plein verduidelijkt.  In WOII zagen de Duitsers dit beeld het liefst vernietigd, want eerlijk gezegd namen ze aanstoot aan het opschrift 'ter herinnering aan de slachtoffers van de Duitse Cultuur'. Gelukkig wist men het bronzen beeld netjes te verstoppen in het Hooimagazijn...

Vroeger reed de trein hier nog over de begane grond, maar later kwam men tot het besef dat dit praktischer diende opgelost en een stevige spoorwegberm werd aangelegd en een spoorwegbrug zorgde er voor dat het toenemende verkeer niet werd belemmerd.  Hiervoor diende ook een oud café 't Bergsken' te verdwijnen.  De welvaart in de groeiende wijk nam toe en steeds meer nieuwe huizen werden gebouwd.  Vooral ook meubelateliers-en fabrieken rezen als paddestoelen uit de grond.

Namen als Nova, Senam, de Merode en Dra doen wellicht meer dan één belletje rinkelen...  Daar blijft jammer genoeg niks meer van over.  Mechelen heeft de boot gemist.  De meubelindustrie is nagenoeg verdwenen.  De Maneblussers bleven koppig vasthouden aan de traditie van het stijlmeubel - degelijk, arbeidsintensief en duur, en dat kon later niet meer op tegen de goedkopere surrogaatmeubels uit het buitenland.

(Speelgoedstraatje)

De ooit zo bekende uit de jaren zestig daterende  Novatoren uit werd afgebroken.  In het afgeknotte modernistische gebouw uit 1934  huist nu nog altijd het boeiende Speelgoedmuseum.  Een weetje: het gebouw incorpereerde hier de vroegere Schepvoortstraat.

Van hieruit is het maar een boogscheut tot 'de Pomp'.  In de bocht van de Nekkerspoelstraat stond vroeger immers een pomp, waar de dieren, op weg via Koeipoort en Koestraat naar Veemarkt, zich konden laven.  Er stonden relingen waaraan de dieren werden vastgemaakt, zodat ook hun eigenaars zich hier konden laven in de café's die hier talrijk te vinden waren.  Zoals we het in de vorige wandeling reeds hoorden: Nekkerspoel was gekend voor zijn dierenmarkten.  De koebeesten: da's nu verleden tijd...

Even naar boven kijken naar het stilaan vervagende (en binnenkort wellicht verdwijnende) opschrift op het hoekpand : 'In de Hesp'....

We lopen de Kluisstraat in...  Langs de linkerzijde tref je een heel aantal huizen aan met voortuintjes.  Ze werden gebouwd tussen de twee wereldoorlogen.

Deze straat dankt zijn naam aan de verderop gelegen 'Kluis'.  Eigenland was de naam van dit merkwaardige gebouw; 'De Kluis op de hei', en wat er nu staat is nog een deel van het klooster van de ongeschoeide karmelieten.  Deze verkochten het pand aan het bisdom en deze vond het een uitstekende plek om haar seminaristen te 'luchten' in de natuur buiten de stad.

Later verwierf het bisdom nog het verderop gelegen Papenhof, en kregen de seminaristen er nog flink wat groen bij om zich 'uit te leven'...

  (de Kluis)

In de Grote Nieuwendijkstraat aangekomen vanuit de Caputsteenstraat, zien we de hedendaagse gebouwen van de Sint-Pietersschool, die in de volksmond nog al eens de 'Beerputtenschool' wordt genoemd.  Dit heeft hoegenaamd niks te maken met de reputatie van de school, maar verwijst naar de geschiedenis van deze plek. 

Toen rond 1500 pestepidemieën regelmatig de stad teisterden, nam Mechelen het besluit om de hygiëne te verbeteren.  Aangestelde 'mestrapers' verzamelden het mest en voerden dat af buiten de stadsmuren op een plek aan de Grote Nieuwendijk...

De school was het antwoord op een vraag die hier stilaan oprees.  De industrialisatie had de wijk stevig doen groeien.  Vele werknemers van de omringende fabrieken kwamen zich hier vestigen.  En vele werknemers betekende ook vele kinderen...

Maar laten we de Grote Nieuwendijk eens afwandelen...  En let op de vele leuke architecturale details...van modernistische glasramen tot mooie tegeltableau's...

Aan de rechterkant tref je nog een merkwaardige poort aan.  Nu is het de toegang tot een privé-eigendom, maar vroeger was dit een zij-ingang van het Papenhof dat toen nog veel groter was.  Later werd een deel van dit park verkaveld.

De nabijgelegen Nijverheidstraat is een boeiende en vrij homogene straat met vele vroegere arbeiderswoningen die behoorden bij de hier gevestigde fabriek: de Manufacture Belge.  Hier vervaardigde men textiel - voornamelijk strandstoelstof.  De vroegere fabriekshllen en de grote inrijpoort kan je nu nog zien.  Tot voor enkele jaren was hier de Spaanse Club gevestigd.  Op de vervagende opschriften op een paar huizen kan je met moeite nog de stichtende spreuken 'weest spaarzaam' en 'weest zorgzaam' ontdekken...

Van straatnamen gesproken: de in de buurt gelegen Pasmolenstraat ontleent zijn naam aan een molen die een eindje verder stond: de Pasmolen gelegen op de plek waar nu de Libertuskerk verrijst..

En de Gebroeders Romboutsstraat roept de herinnering op aan twee broers die in W0II als weerstanders werden opgepakt en de kogel kregen.  Misschien zou het wel verhelderend werken mocht op straatnaamborden iets of wat info zou staan...

Voor we deze straat en de nieuwe verkaveling inslaan, moet je nog even achterom kijken op een huizenrij: ook een homogeen geheel.  Dit wijkje werd ooit 'Siberië' genoemd.  Later op de wandeling komen we nog in 'Batavia' terecht ...

('Siberië'  Grote Nieuwendijkstraat)

De naam  'Hazeldonkstraat' is ethymologisch een plezier om te 'ontleden'.

'Aa' staat van oudsher voor 'water'.  'Aa' isook  de oudste benaming van de Vrouwvliet die hier vloeit. 'Donk' betekent dan weer 'verheven plaats in een moeras'.  Voeg nu 'aa' en 'donk' bij mekaar en je krijgt 'aas-donk'.  in de loop der tijd verbasterde de naam tot 'Hazeldonk...

De Bataviawijk werd na de Eerste Wereldoorlog gebouwd: een paar straten met kleine arbeiderswoningen met voortuintje, zoals dat in de mode kwam...  Het merkwaardige geheel oogt een tikkeltje gedateerd maar is nog altijd mooi ondanks de 'aanpassingen' aan moderne tijden... 

In de Grote Nieuwendijkstraat stond vroeger de zogenaamde Capucijnermolen en ook 'de Schans' bevond zich in de buurt - een wachthuisje voor soldaten...

Als we nog even ethymologisch willen verder borduren...: een 'pas' stond voor een 'ondiepe plaats in een beek, waar het veilig oversteken was om geen natte voeten te hebben'.  Een 'voort' was ook een doorwaadplaats, maar gekasseid, wat praktisch was voor karren...  Je begrijpt hoe langer hoe meer hoe namen van straten hier naar verwijzen... Hoe langer hoe meer onthult deze wijk haar verleden...

Ook in deze straat treffen we een aantal leuke architectonische aardigheidjes aan...   Modernistische elementen...

Wat later springt de lange kerkhofmuur in het oog...  Onder keizer Jozef II dienden de begraafplaatsen buiten de stadsmuren aangelegd te worden.  Mechelen verkoos deze plek aan te leggen in een gebied waar ooit ook al de pesthuyzen stonden.  De muur van de nieuwe begraafplaats moest naar de verorderingen van de keizer-koster opgetrokken worden in baksteen en twee meter hoog zijn.  Tonnen baksteen zijn hierin verwerkt, en de muur koste een pak meer dan de portierswoning.  Merkwaardig was dat op deze begraafplaats ook een plaats werd voorzien voor overleden joden...

En altijd weer is de spoorweg een meer dan aanwezig element in deze wijk...

De 'Malinwa' loop je ook niet zomaar voorbij.  Sorry voor de Racingers...  Maar hier moet toch nog even vermeld worden dat de 'nieuwe tribune' die in 1952 werd gebouwd na de na zware storm opgelopen schade 'enig in Europa' was.  Het werd een unieke tribune zonder steunpalen en één overspanning...

Het voetbalstadion is niet het enige monument in de buurt. In de Caputsteenstraat kan niet naast kijken naast het merkwaardige 'kasteeltje' met slank torentje.  Na lange tijden van verwaarlozing is het nu opgeknapt en in september vestigt zich hier een wijnhandel.  De eigendom had oorspronkelijk de naam 'Putsteen', maar de familie Hooft die het in haar bezit had - verlatiniseerde haar naam tot 'Caput'...  Vandaar de naam 'Caputsteen'.

Later kwam het kasteelje in de handen van brouwer Van Diepenbeeck.

Alle huizen in de buurt beschrijven zouden ons te ver leiden.  Maar trek hier gewoon maar je ogen open...

Maar het allermooiste dat je hier kan aantreffen is wel de mooie beschermde woning waar architect Chabot zich volledig heeft kunnen in uitleven.  Vooral het prachtige modernistische glasraam is het bekijken overwaard!

Nekkerspoel is een uiterst boeiende wijk...  Ze is wel twee wandelingen waard!  Dat bewijst Mechelenbinnenstebuiten...

Nekkerspoel...  Het begon allemaal met natte voeten...  Dijken, spoorweg en industrialisatie: Hei en Aa werden uitgegomd. 

Hoe anders was het toen vele, vele eeuwen geleden ene Rumoldus hier neerstreek en  hier de Bakelput aantrof (Bakelaarstraat is hier van afgeleid!) - een bron waar men godin Freya en Priapus aanbad.  Rumoldus kerstende de wijk en de afgoden maakten plaats voor een kapelletje.  Nadat Rumoldus later werd heilig verklaard zou in dat kapelletje zijn beeld worden geplaatst.  De Fransen hebben op hun doortocht het kapelletje vernietigd.  Maar de bron bleef bestaan... totdat ze verdween onder de spoorwegberm...  Ook dit stukje geschiedenis werd hiermee uitgevlakt...

Maar wie figuurlijk wil graven in de wijk vindt nog vele sporen...En dan bedoel ik niet zo dadelijk die van 'den IJzeren Weg'...

Zondag 27 augustus wordt de Hanswijkenhoek bezocht.  Vertrek om 14 uur aan het zwembad in de Leliestraat.  De wandeling gaat ook door op woensdagavond 30 augustus, om 19 uur.

www.mechelenbinnenstebuiten.be

info@mechelenbinnenstebuiten.be