(foto's: Jan Smets)

Hij doet zijn jas uit en neemt plaats aan het beiaardklavier.  En dan weerklinken de Mechelse Klanken over de besneeuwde daken van het Hazeneiland - over de gouden torens van de Sint-Petrus en Paulusvesting en over de traagstromende Neva... en die klanken dwarrelen als de vlokken over de stad van Peter de Grote.  Het is een gekende melodie en ze komt uit Prins Igor van de Rus Aleksandr Borodin.  Het klinkt virtuoos.  We herkennen het als 'Stranger in Paradise'.  Een paar dagen later staan we aan het graf van de beroemde componist.  Hij ligt op het erekerkhof bij het Alexander Nevskiklooster tussen andere groten als Dostojevski, Rimski Korsakov...  De melodie betovert ons.  Hier in de toren van de Sint-Petrus en Pauluskathedraal van Sint-Petersburg speelt onze voormalige Mechelse stadsbeiaardier voor ons.  Malinovi zvon...

Na vele onderscheidingen in binnen-en buitenland ontving hij in 2004 het Erediploma van deze stad en uit de handen van Vladimir Poetin kreeg hij de Orde van de Vriendschap, omdat hij in Sint-Petersburg oude muziektradities weer deed herleven.  Voor Jo was dit een mooie erkenning voor zijn onverdroten werk om deze stad terug haar beiaard te geven...

"Nog niet zo lang geleden waren hier gidsen in opleiding in deze toren.  Eén van hen zei me dat ik de klokken deed spreken.  Het ontroerde me..."

Dat vertelt hij me nadat hij stopt met spelen.

We gaan hoger de toren op, en komen in de uurwerkkamer.  We zien het wonderlijke uurwerkmechanisme zoals we het zo goed kennen van onze Sint-Romboutstoren.  Een onderhoudsman geeft deskundige uitleg, die Jo voor ons vertaalt uit het Russisch.

"De trommel van het uurwerk dateert uit de 18de eeuw en het mechanisme van een eeuw later.  Het is een naar Moskou uitgeweken Nederlander - Boetenop - zijn naam lees je hier..., die het vervaardigde..."

Terug op de grond luisteren we in de kerk naar een vierkoppig mannenkoor dat op weergaloze wijze en zonder begeleiding van instrumenten - een prachtig lied vertolkt.  Kippenvelmoment.  Jo vertelt ons dat de Russisch-Ortodoxe kerken geen orgels kennen, maar dat de Russen een sterke vocale traditie hebben.  Pure mystiek.

Daar hebben we het later nog over als we samen een hapje gaan eten.  Jo vertelt over hoe hij de Russische aard  - de ziel van de Rus ervaart.

"Russen zingen bezield.  Hun tragische geschiedenis brengt melancholie in hun muziek.  Latijnen leven vanuit het hart; wij Germanen eerder rationeel en wat oppervlakkig misschien.  Maar Slaven - Russen, doen alles vanuit de buik: als ze eten, drinken, de liefde bedrijven..."

Jo Haazen is ook een beetje Russisch geworden.  Hij houdt erg van zijn tweede vaderland.  Men waardeert hem hier sterk.  Sinds 2003 mag hij zich titularis-beiaardier noemen van de Sint-Petrus en Pauluskathedraal.  Maar hij is ook méér: in 2006 werd Jo ook hoogleraar aan de Faculteit voor Filologie van de Staatsuniversiteit in deze stad.  Daar doceert hij beiaard aan het Instituut voor Kunsten, afdeling orgel, klavecimbel en beiaard.  De uitgestorven beiaardcultuur wist hij hier nieuw leven in te blazen.  Hij is er trots op.

Ondertussen is het sneeuwen overgegaan in regenbuien.  De sneeuw ruimt plaats voor diepe plassen en over de Neva hangt een grijze en natte nevel.  Maar aan de overzijde schitteren ook nu nog de vele statige gebouwen, torens en paleizen, en natuurlijk het alles dominerende Winterpaleis van de Romanovs waar nu het Hermitage in huist: één van de grootste en meest indrukwekkende musea ter wereld.  Er hangt ook een uitgebreide Rubenscollectie.

"Enkele jaren geleden kwam ik in de ban van een mooi paneeltje dat een Christus aan het Kruis voorstelde.  Het was in Novgorad - een stad tussen Sint-Petersburg en Moskou.  Het werk was uitgeleend door het Hermitage.  Het schilderij intrigeerde me.  Opzoekingswerk leerde me dat het een verloren gewaand paneel is van het Mechelse altaarstuk van Rubens dat in de kerk van OLV-over-de-Dijle hangt: 'De Wonderbare Visvangst'.  Het hoofdschilderij had immers drie kleinere geschilderde panelen onderaan: 'predella' genoemd.  De Fransen namen het indertijd mee naar hun land.  Twee paneeltjes kwamen in Nancy terecht.  Van het derde was men het spoor bijster geraakt.  Tot ik het hier ontdekte!  Hoogstwaarschijnlijk is het naar Sint-Petersburg meegenomen door Russische officieren na de nederlaag van Napoleon in 1812..."

Jo wil ons meenemen naar de universiteit waar hij les geeft.  Erg gek ver is het niet, maar het de regen valt onophoudelijk en Jo roept een taxi op.  Haast met kinderlijk enthousiasme toont hij ons op zijn smartphone waar de bestelde taxi zich bevindt terwijl wij op hem wachten.  Hij vindt het wonderlijk.

We rijden naar het nabijgelegen Vasiljevski-eiland.  De taxi rijdt op de Universiteitskaya voorbij de Kunstkammer, het Mensjikovpaleis en een reeks universiteitsgebouwen.  Ondanks de grijsheid van deze dag ogen de gevels vriendelijk in hun wisselende pasteltinten.

"Kom maar mee" - zegt hij.  Hij vraagt de onvermijdelijke concièrge in de inkom om de sleutels van zijn klaslokalen en loodst ons door het gebouw.  Aan de muren hangen affiches.  Nergens is Sint-Romboutstoren ver weg.  Het doet ons Mechels hart oprecht deugd.  De ene klas na de andere lopen we binnen.  "Tien jaar geleden zijn we hier van nul gestart..."

Ook in de beiaardklas zet hij zich achter het klavier en laat ons een Chinese melodie horen.  Nog niet zo lang geleden was Jo nog in Peking...

We luisteren geboeid.  Naar de muziek en zijn bevlogen verhalen.  Hij geeft me een boekje: 'Hoe zal de beiaard spelen', dat hij zelf schreef.  "Het is een vervolg op wat Jef Denyn ooit schreef: 'Dan zal de beiaard spelen'.

Zo schreef de legendarische Mechelaar het ooit neer: "Slechte en kwalijk bespeelbare beiaarden zijn een verdriet en een schande voor een land omdat het bestaan ervan laat veronderstellen dat de inwoners met wanklanken en gewarrel genoegen nemen."

Denyn nam daar zélf geen genoegen mee.  Hij legde de lat hoog.  Hij was een echte ambassadeur voor de beiaardkunst en droeg de naam en faam van Mechelen-beiaardstad de hele wereld door.  De Amerikanen waren er gek op.  Jo Haazen volgde zijn spoor en wist ook de Russen mee te krijgen. 

Dat zegt Jo er over:

"De beiaardkunst heeft reeds een hele geschiedenis achter de rug. Gedurende meer dan vijfhonderd jaar legden klokkengieters en beiaardiers zich toe op het verkrijgen van de mooiste klanken. Goede gieters leverden juist gestemde klokken en goede beiaardiers gingen er op de meest welluidende manier mee om.  Het bespelen van klokken is inderdaad een kunst.  Het vergt een goed gehoor, meer dan het vermogen om te beuken en te slaan, Qasimodo achterna... Het is evenwel geen sinecure om het lang uitklinkend brons te temmen en de harmonie te bewaren tussen consonanten en dissonanten.  Sommigen bespelen de hemelharp dan ook met kennis van zaken, anderen storten zich met een blinde uitzinnigheid op de klokken, tot leed van menig verfijnde ziel en tot jolijt van de duivel die zelfs van de lelijkste klanken geen last heeft..."

Jo Haazen zegt het poëtisch.  Kan hij het anders als charismatisch en spiritueel bewogen man?  Ik weet het niet...

"Beiaard spelen is voor uw dienaar een verheven kunst die alle mensen in de omgeving raakt.  Zij is bij Apollo onderworpen aan welbepaalde muzikale, esthetische, akoestische en technische criteria die de Schone Kunsten kenmerken.  Beiaard spelen is een kunst en een wetenschap!"

En die boodschap draagt hij hier ook uit.  Hier aan deze miljoenenstad aan de Finse Golf: Jo Haazen: Sinjoor, Maneblusser en Sint-Petersburger.  Of noem hem gerust: 'wereldburger'.  Muziek kent immers geen grenzen.

Het is al laat als we afscheid nemen.  We geven mekaar een stevige handdruk.  Het was een fijne dag.  We wachten op de taxi om ons naar de overkant van de stroom te brengen - over de Birzhevoybrug naar de Grote Zijde.  We laten hem achter op de Universkaya en wuiven tot hij een verre stip wordt....

(slot)