(foto's: Jan Smets)

Amper een boogscheut ligt het van ons Mechelen verwijderd.  En met het spoor ben je er zo,mocht je overwegen met de trein te gaan.  In een uurtje rij je van het Centraal Station, met overstap in Roosendaal, naar dit oergezellige historische Brabantse stadje - daar waar Brabant Zeeland zoent....  De stad die nu zowat 66000 inwoners telt, is één van de oudste van Nederland, en won aan belang door zijn ideale ligging bij de Schelde.  Het bracht de stad tot grote bloei, en nu nog zijn tal van markante gebouwen getuigen van een rijke geschiedenis.  Ik bracht er een weekendje door, en dat is me best bevallen.  Gek toch hoe je soms alle windrichtingen doorkruist en je vaak vergeet op visite te gaan bij de naaste buren... Bergen op Zoom is heerlijk terrassen op een Bourgondisch plekje, shoppen in vele kleine speciaalzaken, fietsen door een prachtge omgeving met water en bossen, je onderdompelen in de historie van een boeiende stad...  En dan..., dan ontdek je ook Mechelse sporen.  Niet één, maar meerdere...

Het is zalig vertoeven op de Grote Markt van dit stadje.  De zomerse terrasjes zitten overvol, en mits wat verbeelding en het wegdenken van wat 'Nederlandse details, waan je je ergens in eigen land. 

Een imposant Stadhuis, en tot theater 'de Maagd'  omgebouwde kerk bepalen het uitzicht...  Maar het meest in het oog springend is de toren van de Sint-Gertrudiskerk, die hier gemeenzaam - net als de Lierse Gummarustoren - tot 'peperbus' werd gedoopt.  En je merkt dadelijk waarom dit gebeurde.  De bedoelde kerktoren die rond 1370 werd gebouwd had immers véél hoger moeten worden (waar hoorden we dat nog?).   Hij bleef echter steken op welgeteld 61,46 meter en staat aldus in de schaduw van onze Mechelse Trots.

De toren is gebouwd in de Brabantse-gotische stijl, en misschien komt hij daarom zo 'vertrouwd' over. De buitenkant is bekleed met Gobertangesteen - net zoals bij Sint-Romboutstoren.   De gids die ons door de kerk loodst vertelt me zelfs dat deze steen (net zoals deze bij het stadhuis) in Mechelen werd bewerkt voordat hij naar hier werd getransporteerd.   De steen van Gobertange is een witte kalksteen die in Waals-Brabant werd ontgonnen en waarmee sedert de 15de eeuw tal van gebouwen werden opgetrokken.

Het oudste gedeelte van de toren dateert dus van eind de veertiende eeuw, en werd ontworpen door ene Evert Spoorwater.  De toren behoorde bij een vroeger lager kerkgebouw.  Maar dan komt een illustere Mechelaar op de proppen.  Antoon Keldermans van de Mechelse bouwmeestersdynastie ontwerpt een nieuwe kerk in laatgotische stijl.  De succesvolle Keldermansen laten wel op meerdere plaatsen in de Lage Landen hun stempel na.  Ze zijn dan ook gegeerd.   Een nieuw koor en een nieuw transept werden gerealsiseeerd, tot geldgebrek stokken in de wielen kwamen steken.  Maar goed: de Keldermansgotiek is tot hede ten dage nog erg goed merkbaar.

(beklim zéker de toren.  Bij helder weer kan je erg ver kijken, tot het Antwerpse havengebied en de koeltoren van Doel...)

Jammer genoeg ging het daarna bergaf met deze kerk.  Godsiensttroebelen en beschietingen door de Fransen in 1747 hebben de kerk grotendeels verwoest.  Ook de grote luidklok die Mechelaar Willem Van den Ghein goot voor deze kerk.  Bij de heropbouw koos men voor een 'Hervormd' sober karakter en werd de kerktoren 9 meter lager, en kreeg ze haar huidige bekroning.  Maar sinds de restauratie die in 1987 eindige werd de kerk weer in dienst genomen voor de Katholieke eredienst.  In de klokketoren hangen 44 klokken die net zoals in Sint-Rombout en in vele andere kerken bij de Nederlandse firma Eijsbouts werden gegoten.  (Terzijde: nu zijn ze trouwens aan de slag om onze nieuwe mobiele beiaard te gieten...).  De beiaard werd gemaakt volgens de principes van onze Jef Denyn.  Weet je dat ook dat A.J.De Groot uit Bergen op Zoom studeerde aan de Mechelse beiaardschool en er uitkwam met onderscheiding.  Hij werd later stadsbeiaardier in zijn stad en directeur van de plaatselijke muziekschool.

Ook het interieur is het bekijken waard.  Je merkt in het relatief sobere gebouw waar de gotiek overgaat in de 'nieuwe' aanpassingen...  

Bergen op Zoom telt zo'n 80 stadsgidsen, vertelt me de vriendelijke en behulpzame vrouwelijke gids die in de kerk de toeristen opvangt en zo nodig bedient van uitleg.  Dit is een leuk systeem.  Ook in het stadhuis worden we zo op onze wenken bediend.  Geen enkele vraag gaan ze uit de weg.  Als ik vertel dat ik las dat in het kerkinterieur Mechels houtsnijwerk te vinden is, neemt ze me mee naar enkele mooie barokke biechtstoelen. 

De maker(s) van deze biechtstoelen weet ze niet zo dadelijk, maar ik herken in één van deze erfstukken Nicolaas Van der Veken - maar géén deskundige op dit terrein zijnde is dit wellicht een meer dan wilde gotiek.  Niets is de gids te veel.  Ze gaat dadelijk wat opzoekingswerk verrichten en telefoneert zelfs met een paar collega's...  Het blijft nadien nog wat onduidelijk.  Wie dus toevallig méér weet hierover, moet het beslist niet nalaten om Mechelenblogt te contacteren.  In Bergen op Zoom is nu ook de nieuwsgierigheid gewekt, en houdt men Mechelenblogt in de gaten!

We steken het marktplein over tot aan het stadhuis.  Ook daar worden we opgewacht en verder rondgeleid in het gebouw door een ervaren en weerom uiterst gedienstige stadsgids.

Na een niets ontziende stadsbrand in 1397 gaat het oude in hout opgetrokken stadhuis volledig in de vlammen op.  Wat later wordt een nieuw 'stadthuus' in steen opgetrokken, maar een tweede grote stadsbrand legt ook weer grote stukken van dit gebouw in de as.  Het heropgebouwde stadhuis bestaat nu uit drie aanpalende woningen die in 1611 één nieuwe voorgevel krijgen en de spreuk 'duizend gevaren kom ik te boven' wordt er trots in verwerkt.  'Merck toch hoe sterk!' is de stadsleuze van Bergen op Zoom en toont het doorzettingsvermogen van de stedelingen...

De gevel is opgetrokken in gobertangesteen die - weet je wel - in Mechelen werd verwerkt voordat hij naar Bergen op Zoom kwam.

We klimmen via een monumentale houten trap naar de trapzaal.  Maar dan komt de verrassing: deze trap uit 1619 is puur Mechels!  Toch wel leuk om weten dat alle bruidspaartjes uit Bergen op Zoom hun trouwfoto's laten nemen op deze treden.  Mechels monumentaal houtsnijwerk is dus zowat te zien in elk trouwalbum van deze Brabantse stede...

Maar het absolute pronkstuk van Bergen op Zoom is uiteraard het Markiezenhof!  Da's pas een monument om mee uit te pakken!

Vreemd genoeg komt dit ook erg 'herkenbaar' over, en spontaan denk ik aan het Hof van Busleyden.  Gekopieerd of geïnspireerd?  Hier moet ik het fijne van weten.

Het Markiezenhof is het voormalige stadspaleis van de Heren en latere Markiezen van Bergen op Zoom die tot de topadel van Nederland behoorden.  Het werd gebouwd tussen 1485 en 1514 in opdracht van de Heren Jan II en Jan II van Glymes.  En je kan het al raden: de plannen werden getekend door  niet minder dan 'onze' bouwheren Antoon en zoon Rombout Keldermans

Het stadspaleis is dus laatgotisch maar kreeg bij het begin van de 18de eeuw nog een vleugel in Franse stijl, naar de mode uit die tijd.  Nu is het Markiezenhof zowel museum over de geschiedenis van Bergen op Zoom, bib en archief.

Van 1494 tot aan zijn dood werkt Antoon of Anthonis Keldermans aan de bouw van 'Het Grote Hof'.  Met inbreng van Heer Jan III van Glymes creërt hij de nieuwe vleugels rond de Grote Binnenplaats.  En die Jan doet dan ten gronde.  Hij volgt de werken op de voet, en bemoeit er zich actief mee. Jan Van Glymes is een héél invloedrijk personage in zijn tijd.  Erasmus was bij hem een tijdje in dienst en de grote Keizer Maximiliaan van Oostenrijk - de vader van 'onze' Margareta komt er regelmatig over de vloer.  Het is dan ook niet zo gek, dat kleinzoon - onze in Mechelen opgevoede latere Karel V - hem later zal eren met de titel van Markies!  Jan Van Glymes was in 1492 aanwezig op een kapittel van de Ridders van het Gulden Vlies in de Sint-Romboutskathedraal.  Nog steeds is zijn wapenschild er aanwezig.  In 1504 was hij mee één van de oprichters van de Mechelse Grote Raad!

Na het overlijden van Antoon, neemt zoon Rombout de functie van bouwmeester over.  In de nabijgelegen stad Steenbergen bouwt hij in tussentijd ook nog de Sint-Jacobuskerk.  Stadsarchitecten als de Keldermansen waren vaak tegelijkertijd aan de slag op verschillende bouwwerven van stedelijke en kerkelijke overheden.  

Zo bouwen Antoon en Rombout Keldermans ook de zomerresidentie van de Heren van Bergen op Zoom, op tien kilometer van de stad.  Het Kasteel van Wouw wordt door hen gemoderniseerd en versterkt, maar jammer genoeg staat er nu geen steen meer van recht... En Antoon is ook betrokken bij de vestingswerken van de stad én de bouw van nieuwe torens.

Habsburgse Hoven hebben allemaal dezelfde kenmerken, of het nu gaat om Brusselse bouwwerken, of Mechelse zoals het Hof van Busleyden of het Hof van Savoye waar Margareta haar woonst had...  Ze bezitten traptorens en galerijene met open arcades, speklagen ind e gevel en een ingebouwde kapel. 

Vergelijken maar!

(herken je de trap als in Mechelen - bij het paleis van Margareta van Oostenrijk?)

(een veelhoekig torentje als bij het Hof van Busleyden...?)

Jan II van Bergen op Zoom was één van de eersten in de Nederlanden die deze stijl hanteert.  De Mechelse stadspaleizen worden in ongeveer dezelfde periode opgetrokken.  Onze stedelijke bloeiperiodes lopen wonderlijk parrallel, en de groten der aarde van die tijd zijn bij mekaar kind aan huis in deze residenties.

Het Markiezenhof is het bezoeken overwaard als je in Bergen op Zoom komt.  Het is eigenlijk een must!

Het interieur loont de moeite.

Nog eentje om het af te leren:

In de grote Hofzaal werden vroeger de belangrijke gasten van de Heren en latere Markiezen ontvangen.  Dit vroeg om een zekere grandeur...   In 1522 werd een indrukwekkende schouw besteld... bij: Rombout Keldermans.  En het is onze Mechelaar die deze Christoffelschouw ontwerpt die dé blikvanger is in deze grootse en gewichtige ruimte.  De schouw weegt zo maar eventjes 15 000 kg. en dat kan tellen... De schouw die in Mechelen werd vervaardigd werd in blokken en platen per schip naar Bergen op Zoom gebracht...

Er zijn nog wel meer linken met Mechelen!

In 1502 goot Mechelaar Joris Waghevens een klok voor het Bergse Spuihuis aan de toenmalige haven, en in 1514 goot de eveneens Mechelse Peter III Van den Ghein een klokje voor het stadhuis.

In de 14de eeuw was Bergen op Zoom een belangrijk verkoopscentrum voor Mechelse lederproducten, messen en spelden.  Maar ook voor de export van Mechels laken naar verder gelegen gebieden en import van textiel was Bergen erg belangrijk.  Op deze markt was rond 1506 Jan Van Mockenbroeck uit onze stad een belangrijk spilfiguur.

Mechelaar Hans Poppenreuter die in onze stad een succesvolle kanongieterij had uitgebouwd opende in Bergen op Zoom een filiaal van zijn bedrijf.

Uitgeweken Mechelaars voelden zich in Bergen op Zoom erg thuis.  Vanaf 1407 tot 1615 vestigden zich in deze stad niet minder dan 43 poorters uit onze Dijlestad.

Mechelse Karmelieten die zo'n zes 'termijnhuizen' of herbergen beheerden waar bedelmonnikken konden overnachten, openden in Bergen op Zoom een huis in 1460.

Nog een allerlaatste weetje:  Op onze Haverwerf stond er eeuwenlang de herberg 'Bergen op Zoom'.  Waar dan? kan je je afvragen.  Misschien gaat er een licht op als ik zeg dat ze later een naamwijziging kreeg, en voortaan 'den Herten Aas' werg genoemd...  Nu is deze herberg ook reeds geschiedenis en werd het pand een kunstgalerij...

Boeiend en mooi Brabantse Bergen op Zoom: een prima idee voor een dagje uit of een weekendje weg.

Bergen op Zoom: Mechelser dan je denkt...

(maquettes van de stad in museum Markiezenhof...)