(foto's: Jan Smets  Frans Perckmans en een ingekleurde tekening van hem)

Hij had me gevraagd om eens langs te komen: Frans Vander Kuylen uit de Galgestraat.  De man, oud-leraar aan de Mechelse Tuinbouwschool, die op z'n tachtigste nog méér dan actief bezig is, en gepassioneerd is door geschiedenis en folklore,heeft leuke info voor mij over Sinte-Mette.  Dit liet ik me geen twee keer zeggen!  Bij Frans liggen oude tekeningen, en boekjes uitgespreid op tafel...

 (foto: Jan Smets: Frans Vander Kuylen)

En dan toont hij me een oud, beduimeld boekje, van ene Frans Perckmans...  Ik had van deze schrijver al wel wat gehoord.  Maar écht ken ik hem niet...

Charmant oogt het alvast.  Frans Perckmans was Mechelaar en folklorist, en daarmee stopt m'n kennis.  M'n enhousiaste gesprekspartner toont me nog meer prenten, zoals een naïef aandoende ingekleurde tekening.  Want Perckmans bleek niet alleen een volksverteller, maar ook een begenadigd kunstenaar.  De prent en de afbeeldingen in het boekje dat in het begin van vorige eeuw werd geschreven, lijken sterk op het werk van Felix Timmermans...

De nieuwsgierigheid is gewekt.  Af en toe was ik al wel op de naam van Frans Perckmans gestoten, maar ik ben waarschijnlijk te jong om hem (bewust) gekend te hebben.  Ik besloot om Marcel Kocken te contacteren.  Als er één iemand is die me wegwijs zou kunnen helpen, zou het Marcel wel zijn.  Ik herinnerde me plots dat Marcel Kocken ooit een stukje tekst  over het Sinte-Mettezingen van Perckmans had bewerkt voor de cd 'Mechelse liedjes', die enkele jaren geleden werd uitgegeven. (ism met Marcel en Rudi Sterckx en Ferre Uytterhoeven...)

Natuuuuurlijk heeft Marcel Kocken Perckmans gekend.  Dit kan ook niet anders.  Maar Marcel verwijst me wel verder naar Luc Van Balberghe, Mechelaar en oud-journalist.  "Hij was een tijdje buurman van Perckmans, en gaat je heel wat over hem kunnen vertellen!..."

En zo kom ik bij Luc Van Balberghe terecht.  Hij heeft inderdaad véél info voor mij!

  (foto Jan Smets - Luc Van Balberghe)

De nu haast vergeten folklorist Frans Perckmans werd op 9 augustus 1895 geboren in de Muntstraat.  Zijn vader baatte daar een café uit, én een likeurhandel...

Waar dat juist was, weet ik niet.  Ik meen me vaag iets te herinneren van Muntstraat nr.9, maar het is goed mogelijk dat in de loop van meer dan een eeuw, de nummering veranderde, zoals op de IJzerenleen...

Kort daarna verhuisde de familie naar de OLV-straat 52, waar de Refugie van Grimbergen gevestigd is.  Een brouwer (waarvan Luc denkt dat hij Van Velsen heette) had het poorthuis gekocht, en verhuurde dit aan vader Perckmans die er een drankhandel zou uitbaten.  Frans ging toen naar de lagere school in dezelfde straat.  Rond 1908 verhuisde het gezin naar de Befferstraat.  Daar hadden ze een afspanning gekocht die 'In de tent' werd genoemd.  Links van het gebouw was een grote poort waar men kon binnenrijden met paarden.  Rechts was het café.

Boven de hoge gevel (ik herinner me toch drie verdiepingen boven het gelijkvloers) stond in terra cotta een luxueus baldakijn, geschraagd door twee engelenfiguren.  Dat baldakijn was 'de tent'.  Het gebouw was tot einde jaren zestig bewoond door de familie Braeckmans, waarvan vader portier en klusjesman in het Groot-Seminarie was.  Via de tuin kon men van in de Befferstraat tot in de Merodestraat geraken.  Dat was niet zo uitzonderlijk.  Naast drukkerij Standaert (nu broodjeszaak) liep toen een straatje dat er ook uitkwam.  En naast Boekhandel Salvator is er ook nog een restant van wat eens een verbindingsstraat was.  'In de tent' werd einde jaren zestig afgebroken en heropgebouwd.  Op deze plaats is nu begrafenisondernemer De Meerleire gevestigd..

Daar woonde dus een tijdlang de kleine Frans.  En daar ontstond zijn 'Mechelen-gevoel...  Frans ging niet verder in de drankenhandel van zijn vader, maar begon een zelfstandig vertegenwoordiging in 'oliën en vetten'.  Het was immers nog de tijd van de petroleumlampen.  Op het einde van de Eerste Wereldoorlog leerde Frans Maria Van Aeken uit Lier kennen.  Zij was familie van een gekende Mechelse veehandelaarsfamilie en kwam soms met haar ooms in 'In de tent'.  Ze trouwden kort na het einde van de oorlog, in 1918...  Eerst woonde het jonge koppel in bij de ouders, later trokken ze de hele stad door.  Maar het langst woonden ze in de Zakstraat, waar het woonhuis ook een magazijn had voor de olie.  Na de tweede Wereldoorlog zijn ze dan verhuisd naar de Bakelaarstraat 12, waar ze tot begin van de jaren zeventig bleven wonen.  Het is daar dat ze buren waren van de jonge Luc Van Balberghe. Hun huurhuis werd nadien verkocht en Frans en Maria vonden een ander in de Kluisstraat.  Hij overleed er in 1978...

(Frans en Marie op hogere leeftijd. "De koffiepot stond steeds op de stoof...")

Ik blader door het boekje over Sinte-Mette - één van de zovele die Frans bijeen heeft geschreven.  Ik ben gecharmeerd door de tekeningen die een verdwenen Mechelen tonen.  Pure nostalgie gevat in eenvoudige lijnen.  Ontroerend haast - 'kinderlijk' in de niet-pejoratieve betekenis van het woord.  Dit is het Mechelen dat Frans Perckmans heeft gekend en 'opgesnoven'...  Ik zie in één van de tekeningetjes de 'pensenkraampjes' van het Vleeshouwersstraatje...  Zelf ken ik ze alleen van ouwe foto's...

Frans was nagenoeg ongeschoold.  Hij had slechts het achtste leerjaar afgewerkt en was helemaal een selfmademan.  Professioneel liep hij er het kantje af.  Zijn handel marcheerde niet.  Hij kon viavia 'op de ziekenkas' komen tot aan zijn pensioen.  Veel 'gewerkt' heeft hij niet...  Maar creatief was hij des te meer.  Hij speelde vrij behoorlijk piano (hij kreeg wellicht al jong ventje lessen van een kloosterzuster), schreef gedichten waaronder een reusachtig werk 'God', dat al te bombastisch was voor zijn tijd - helemaal geïnspireerd op Dante en Vondel.  Hij schreef ook novellen.  Daarmee begon het.  Ik denk niet dat er een bibliografie over hem bestaat, maar ik herinner me een korte roman - 'Boeren' uit 1918.  Het jaartal klopt, omdat hij het kort voor en na zijn huwelijk schreef.  Hier was de inspiratiebron overduidelijk Streuvels.  In 1920 schrijft hij 'Tante Begijntje en nichtje Clothilda'.  Dit keer inspireerde hij zich op 'Symphorosa' van Timmermans.  Ik heb het boekje 'ergens' in mijn bibliotheek zitten, maar kan er niet dadelijk de hand op leggen.  Dit is het fameuze boekje dat hij naar Felix Timmermans opstuurde, en waarop die ook heeft geantwoord.  Uit die brief, die ik ooit helemaal las, wordt meestal één zin geciteerd: de lofwoorden.  De kritiek werd altijd doodgezwegen...  Frans had al verstand van marketing avant la lettre...

In elk geval: de reactie van de 'groote schrijver Timmermans' werkte heel stimulerend volgens Luc.  Frans begon te schrijven als bezeten.  Maar de inspiratie om een novelle of een roman te schrijven, ontbrak hem wel eens.  Hoewel hij veel las, was hij niet 'belezen' te noemen.  Zo begon hij uit zijn eigen ervaring te schrijven: over zijn jeugd in de OLV-straat, de kermissen, het leven in 'In de Tent', de volksfeesten en volksgebruiken, enzovoort...  Zonder het te beseffen was hij folklorist geworden.  We mogen niet vergeten dat folklore in die tijd nog geen wetenschap was.  Het waren enthousiaste geïnteresseerden die de nieuwe wetenschap begonnen uit te vinden. Frans hoorde daarbij en werd door de anderen die meestal beter geschool waren zoals Delafaille en Godenne toch wel au sérieux genomen.

Enerzijds is het jammer dat alles wat hij schreef, los uit het geheugen kwam en niet onderbouwd en gedocumenteerd is.  Juiste data en bronvermeldingen kende hij niet.  Hij schreef volks en meeslepend zonder meer pretenties.  Anderzijds is zijn werk toch zeer waardevol omdat het een getuigenis is van iemand die het nog allemaal zelf meemaakte en oog had voor details die snel zouden verloren gaan in een veranderende wereld...

Eén van de onderwerpen die hij als 'volksgebruik' beschreef, was het Sinte-Mettezingen.  Daarmee begon hij al in 1922 met zijn novelle 'De Liefde van Marinus'.  Het was een liefdesverhaal van een zekere Marinus en een Christina.  Dat werkje werd geprezen door het Lektuurrepertorium.  Hoewel het niet echt folkloristisch was, kwam het Sinte-Mettezingen er toch al aan bod.  Later zou hij talrijke boekjes schrijven over de gebruiken, de liederen, zoals hij ze allemaal in het Mechelen van toen had opgetekend.  Luc vertelt dat hij dit alles vanaf 1930 heel systematisch begon bij te houden.  Omdat hij piano kon spelen, noteerde hij soms ook de melodie, maar die werd nooit gepubliceerd, en is dus grotendeels verloren gegaan.  Na de Tweede Wereldoorlog begon hij al zijn notities te ordenen in een soort compendium 'Mechelse Volkskunde', dat zowat vierhonderd pagina's zou omvatten!

De rode draad was echter Sinte-Mette.  Hij maakte duizenden (ik overdrijf niet) pentekeningen rond dit thema en schreef tientallen verhalen en herinneringen hierover.  Maar hij stimuleerde ook het gebruik.  Ik herinner me nog dat hij van oude appelsienkisten en van bierbakken, met enkele bezemstelen er tegenaan getimmerd een 'kruk' maakte.  Maanden vooraf was hij al bezig met mijters te plakken in karton.  De kinderen konden die dan gratis bij hem komen halen om er mee te gaan zingen.  Als onbekende zangertjes aan zijn deur stonden, en hij vond dat ze niet goed genoeg verkleed waren, gaf hij hen een mooie mijter en soms zelfs een mantel om verder de dag door te brengen.  Hoewel hij het financieel nooit erg breed had, gaf hij echter gul aan de zangertjes.  Het snoepgoed en vooral herfstfruit werd rijkelijk uitgedeeld.  Maar een stuk van 5 frank (in de jaren zestig kon je daar een hele dag mee naar de kermis gaan!) kreeg je soms ook.

 Nagenoeg alles wat hij schreef, gaf hij uit in eigen beheer.  Hij heeft nooit het geluk gehad om de 'juiste persoon op het juiste moment' te ontmoeten.  Daardoor prijkt hij volgens Luc Van Balberghe niet tussen figuren als Streuvels, Claes, Sabbe, Timmermans...

Toch mogen we zijn bekendheid in de naoorlogse jaren niet onderschatten.  Hij gaf heel veel lezingen en kwam regelmatig een voordracht houden op het toenmalige NIR (de radio van de VRT toen...), enzovoort.   Buiten muziek, literatuur en folklore was Frans ook een selfmade tekenaar en kunstschilder.  Het begon met het illustreren van zijn Sinte-Metteverhalen, maar al snel groeide het uit tot het schilderen van karakterkoppen.  Hij begon er mee prijzen te winnen.  Nationale kunstcritici als Maurits Bilcke en Urbain Van de Voorde, ontdekten hem, en er volgden tentoonstellingen tot aan zijn dood - in en tot ver buiten Mechelen.  Het kenmerk van zijn schilderijen was het materiaal: hij schilderde met oostindische inket en hij bereikte onuitwisbare sepiakleuren.  Slechts drie personen kenden het geheim van de samenstelling van zijn kleuren.  Twee ervan zijn al overleden.  de derde wil jou dat gerust wel eens vertellen...   ;-)

In de jaren zestig en zeventig stond Frans Perckmans in Mechelen haast permanent in de belangstelling.  Er ging geen week voorbij of zijn naam of foto verscheen in de krant.  Hij kreeg ook heel was eerbetuigingen als Verdienstelijk Mechelaar, of als Ereburger...   Hierboven krijgt hij de 'Erepennning van de Maneblusser'...

Frans genoot er ongelooflijk van.  Maar hij bleef altijd even eenvoudig.  Het is eigenlijk onbegrijpelijk dat er vandaag , nauwelijks vijfendertig jaar na zijn dood, haast niets is van overgebleven, en dat bijna niemand hem nog kent.  Maar misschien heeft hij het zo gewild, want tensloote wordt zijn erfenis in ere gehouden: de Sinte-Metteviering in Mechelen is levendiger dan ooit!

Die Sinte-Metteviering is inderdaad levendiger dan ooit. Gelukkig maar!  Dat hebben we te danken aan velen die zich hebben ingezet voor dit stukje immaterieel erfgoed van Mechelen tot op de dag van vandaag.  Maandag organiseert het Sinte-Mettegenootschap weerom haar groot kinderfeest in het Cultuurcentrum.  Over alles wat er deze dagen staat te gebeuren rond de volksheilige, kan je terugvinden op : www.mechelen.be/sintemette

Maar we willen toch graag hier op deze blog de herinnering oproepen aan Frans Perckmans die misschien als één van de eersten besefte dat dit gebruik niet mocht verloren gaan.  Ere wie ere toekomt!  Bedankt Frans.  Vandaag blazen we het stof van jouw levenswerk!

'Gedaan' is het alvast niet...