(foto's: Jan Smets - glasraam St.-Jan Berchmanskerk - Paul Van Bets)

Zijn naam mag dan al wel bekend in de oren klinken - al was het alleen maar omdat Jan hier een straatnaam kreeg én er een parochiekerk naar hem genoemd werd. Verder blijft deze Vlaamse Heilige voor de meesten een schimmig figuur uit een ver en Rooms verleden waar we niet zoveel voeling meer mee hebben.  Paul Van Bets blaast het stof van de 'stolp' en als de wolk van wierook, die als een aureool rond zijn Heilige Gestalte hangt, wat opgelost is, komt een mens van vlees en bloed tevoorschijn: Jan: een jongeman uit Diest, die een derde van zijn leven in onze stad verbleef.  Dit  lijkt behoorlijk lang, maar is het niet.  Jan Berchmans stierf op 22-jarige leeftijd, en toen was hij al een poosje verdwenen vanonder de schaduw van ons aller Sint-Romboutstoren. Dit jaar is het 125 jaar geleden dat Jan heilig werd verklaard, en daarom vroeg de Sint-Jan Berchmansgemeenschap van Mechelen aan Paul Van Bets of hij geen wandeling kon gidsen waar de voetsporen van Jan in deze stad konden gevolgd worden.  Paul bokste zo'n wandeling in mekaar, en morgenavond neemt hij de belangstellenden mee op sleeptouw voor deze éénmalige gidsbeurt...

Wie is Jan Berchmans?   Da's de vraag.  Ik moet eerlijk bekennen dat ik ook niet verder kwam dan een paar summiere feiten.  Jan was voor mij een vage onbekende, een jonggestorven jezuïet, afgestudeerd in deze stad, en verder zei hij me weinig of niets...  Met Paul Van Bets heb ik een boeiende babbel in De Hanekeef, vlak over de vroegere Jezuïtenkerk - nu al lang omgeturnd tot de parochiekerk van  Sint-Petrus-en Paulus.  Bovendien heeft Jan deze kerk nooit zo gekend.  Met de bouw er van werd gestart in 1670, en da's zowat 49 jaar na zijn overlijden.  Zijn godsvruchtige plichten beoefende hij dus in een ander godshuis op deze plaats.

Om heilig te worden moet je geen buitengewone dingen doen, maar het gewone op een buitengewone (goede) manier doen.  Misschien is dit wel dé spirituele gedachte die zijn korte leven samenvat.  Misschien is Jan zo wel verteerbaar voor mensen van deze tijd...

Paul Van Bets is pastoraal werker en verantwoordelijk voor het Kerkwerk Multicultureel Samenleven in Mechelen.  Hij noemt zichzelf zeker geen specialist over deze Vlaamse Heilige, maar verdiepte zich voor de wandeling wat meer in het leven van Jan, en vooral ook op zijn aanwezigheid in Mechelen.

(Sint-Jan Berchmanskerk)

Jan werd geboren als oudste van vijf kinderen in Diest.  We schrijven 1599.  Hij wordt naar zijn vader 'Jan', die schoenmaker is, genoemd.  Jan wordt gedoopt in de Sint-Sulpitiuskerk in Diest, in een doopvont die vandaag nog steeds dienst doet.  Maar laat ons nu maar focussen op zijn Mechelse periode.  Die start in 1612, als de dertienjarige Jan naar onze stad komt afgezakt om huisknecht te worden van ene Kanunnik Froymont.  Hij betrekt een kamertje in de Befferstraat in een pand waar nu op het gelijkvloers de schoenwinkel Crispino gevestigd is.  Die gevel is grondig verbouwd in de loop der tijd, maar Jan zou verbleven hebben in een kamer achter het rechtervenster op de eerste verdieping.  Jan Berchmans volgt lessen in de 'Grote Schole', in de huidige Schoolstraat.  Zo'n drie jaar loopt hij daar school.  Het was zo'n beetje een klein seminarie waar men opgeleid werd tot priester.  De school was een initatief van het nog jonge Aartsbisdom.  Maar dan tekent zich een heuse 'schoolstrijd' af in Mechelen.  Want er waren sinds 1611 anders spelers op het toneel gekomen: de jezuïeten. Al gauw gaan de poppen aan het dansen.  De jezuëten richten hier immers een college op, en dat is niet naar de zin van onze aartsbisschop Matthias Hovius.  Jan Berchmans stapt in september 1615 over van de Grote Schole naar dit college.  Dit heeft niet zozeer te maken met het getouwtrek tussen de rivaliserende school-inrichters, als wel met de formele keuze van Jan.  Hij wou wel degelijk Jezuïet worden.  Het was een duidelijke keuze van hem, op basis van een heel persoonlijke, eigen roeping.   Er kwam dus geen gemarchandeer aan te pas.  En zo speelde de Grote Schole misschien wel zijn briljantste leerling kwijt.  Een jaar later, op 24 september 1616 treedt hij dan in bij de orde.  In dat jaar sterft ook zijn moeder, Lysken Vanden Hove.  Zijn vader maakt dan de voor ons wat vreemd aandoende keuze om priester te worden, en hij zal ook een tijdje in Mechelen verblijven.  Lang zal vader Berchmans geen priester zijn, want in het jaar van zijn wijding zal hij ook sterven.  Jan komt te laat om zijn vader nog te zien...  In de maand dat zijn vader sterft, maakt Jan Berchmans zich klaar om naar Rome te vertrekken.  We zijn dan in het jaar 1618.  Drie jaar verblijft de jonge Vlaamse jezuïet in Rome.  Op 13 augustus 1621 sterft hij er op 22-jarige leeftijd na een longontsteking...

(bas-reliëf in Sint-Jan Berchmanskerk)

(huis in Befferstraat waar Jan verbleef als huisknecht)

Kort na zijn dood komt er een massale toeloop naar zijn graf, en groeit de populariteit van Jan.  Er wordt reeds in 1627 een eerste biografie over hem geschreven, en zo gaat de bal aan het rollen.  Na een zaligverklaring in 1865 wordt Jan heilig verklaard door Paus Leo XIII in 1888.    In Mechelen wordt de kerk van de nieuwe parochie aan de Brusselsesteenweg, die werd ingewijd in 1912 naar hem genoemd...

Paul start zijn wandeling aan de huidige Sint-Petrus en Pauluskerk aan de Veemarkt, en bezoekt met zijn groep de (verwaarloosde) crypte van de kerk waar vele jezuïeten begraven leiggen.  Maar ook heeft hij aandacht voor de eerste jezuïetenkapel die nu vervat zit in het complex van de Stadsschouwburg.  Paul wijst me op het duidelijke Maria-monogram op de deurlijst.

Jan had een grote verering voor Maria.   Hier in deze kapel heeft hij gebeden.  Oorspronkelijk waren hier de keukens gevestigd van het Keizerlijke Hof.  Het was een woelige tijd geweest voor onze stad.  De ene storm na de andere raasde over Mechelen.  Spaanse Furie, Geuzen, machtsgreep van protestanten...  Het was een woelige religieuze periode.   De bevolking was ernstig uitgedund, en er waren veel open terreinen in de stad.  Ook de ontploffing van de Zandpoort dat een deel van de stad in puin legde, mogen we niet vergeten.  Veel religieuze groeperingen die buiten de stadsmuren gevestigd waren, trokken nu naar de veilige haven van de binnenstad.  Toen de jezuïeten naar Mechelen kwamen, kregen ze van de aartshertogen Albrecht en Isabella een enorm complex cadeau tussen Zwartzustersvest en Keizerstraat.  Hier bouwden ze dus hun eerste klooster.  En dit is dus de kapel...

Paul wandelt verder langs de Korte Maegdenstraat om de sporen van de oorspronkelijke Sint-Pieterskerk te tonen.  Via de Befferstraat waar hij wijst op het huis waar Jan verbleef als huisknecht, gaat hij naar de Schoolstraat.  Op de plaats van de Grote Schole staat nu het Justitiehuis.

(Sint-Romboutskathedraal)

In de Sint-Romboutskathedraal heeft Jan Berchmans een eigen kapel.  Je kan er op de glasramen nog een tafereel zien met Jan Berchmans.  Hier wordt ook een reliek van hem bewaard.  Bovendien heet één van de beiaardklokken Joannes Berchmansklok of 'bevrijdingsklok'.

Met prenten van De Noter probeer ik een beeld van het Mechelen van toen op te roepen, ook al weet ik dat deze prenten niet steeds historisch correct zijn.  Toch geeft het een goede impressie.

 

Niet in de wandeling opgenomen, maar wel een weetje voor wie nog wat wil ontdekken rond Jan Berchmans: ook de Katelijnekerk heeft een glasraam waarop de heilige afgebeeld staat.

   (Katelijnekerk)

Via de IJzerenleen wordt gestapt naar de huidige Jezuïetenkerk in de Bruul: OLV-van Leliëndael.  Achteraan in de kerk staat een moderne buste van Jan, en in het hoofdaltaar kan je een schilderij vinden waarop hij staat.  In de weekkapel wordt het hart van Jan Berchmans bewaard.  Normaal gezien kan je dit hart dat bewaard wordt achter slot en grendel  nooit bekijken.   Ook zal het tijdelijk te zien zijn op een tentoonstelling in Diest.  In de weekkapel wordt  het grondplan van het jezuïetenklooster in de Keizerstraat getoond.

(beeld en reliek met hart in Leliëndael)

Paul neemt de groep mee via Schaalstraat, Korte en Lange Schipstraat, over Fonteinbrug en Dijlepad naar 't Pleintje.  Hier stond ten tijde van Jan Berchmans nog steeds het OLV-gasthuis.  In de Sint-Jacobstraat wordt even halt gehouden aan het voormalig gildehuis van de Kolveniersgilde.  Ook dit is iets wat Jan heeft gekend in zijn Mechelse periode.  De bewoners van het huis, Marc en Grete Goovaerts-Smekens geven een woordje uitleg over dit vroegere gildehuis.

Nu zijn we maar een boogscheut van Leuvense vaart en Sint-Jan Berchmanskerk, waar René Van Roosbroeck meer zal vertellen over de geschiedenis van 'zijn' parochie en 'zijn'  kerk.

(glasraam hoogkoor Sint-Jan Berchmanskerk)

Jan Berchmans: zes jaar verbleef de bekende Diestenaar in onze stad.  Hij heeft er duidelijk zijn sporen achtergelaten... Of je nu deelneemt aan de wandeling, of op eigen houtje op zoek gaat...: misschien helpt deze info van Paul Van Bets je een beetje verder...  Het stof is van de stolp...