(foto's: Jan Smets - voormalig museum Brusselpoort en Open-Sleuvendag Euroshopping...)
Een overweldigende opkomst! Het succes van Soirée Lamot stijgt nog steeds! Ook vanavond kon men met enige verbazing vaststellen dat de zaal weer nokvol gevuld was met belangstellenden voor weer eens een avondje boeiend luisteren naar sprekers die op hun vakgebied experten zijn. Deze avond schoven we aan tafel bij de Margareta's. Enfin: Margareta van Oostenrijk dan toch - want de Yorkse Margriet kwam niet zo voor in het verhaal... We doken de beerput van het Spijker in. En het moet gezegd: het geploeter in de drek van eeuwen leverde verrassende dingen op!
Liesbeth Troubleyn en Clara Boffin waren de dames die ons vandaag terugvoerden naar de historische keukengeheimen van de bewoners van het Spijker...
Het Spijker is nu een prestigieuze wooneenheid in de Begijnenstraat. In 2005 werd het oude schoolgebouw (Loretten) er gesloopt om er plaats te maken voor de huidige nieuwbouw. En zoals het in Mechelen al meerdere keren gebeurde (en gebeurt...), mochten eerst de archeologen er hun hartje ophalen. Veel bleef er niet meer over van het historische gebouw, buiten enkele oude muren. Op zichzelf was dit ook al wel behoorlijk boeiend, maar de ondergrond vertelde nog véél méér!
De naam 'Spijker' is afgeleid van 'spica' wat graan wil zeggen. Het Spijker was dus een graanopslagplaats. We kunnen het gebouw situeren in de veertiende eeuw.
Na het onderzoek van muren en vloeren van het oude huis, kon men overgaan tot het graafwerk op de speelplaats. En men was oprecht verrukt over de 'rijke beerput' die men er aantrof! Niet omdat er zoveel 'pottekes en pannekes' in werden gevonden. Da's best leuk, maar er was nog wel een boel ander materiaal in te vinden, dat heel veel leerde over de eetgewoonten van destijds.
Er werden drie grote lagen aangetroffen in de beerput. De eerste laag situeerde zich in de vijfitende eeuw. De tweede laag dateerde van 1450 tot 1550; en de derde laag omvatte de periode 1575 tot 1625.
Laten we scherven van huisgerei voor wat het is, en laten we onze neus verder in de beerput steken.
Wanneer onstonden beerputten?
Vroeger kieperde men zowat alles overal waar men het kwijt kon. Maar door de stijgende bevolking in de steden werd de nood aan een 'properder' regeling toch noodzakelijk. Daarom begon men bakstenen structuren te bouwen vanaf de veertiende-vijftiende eeuw, met stortgaten en mangaten. Hierin kwamen dan de uitwerpselen, het huishoudelijk afval, de gebroken huisraad, de etensresten en het slachtafval. Regelmatig diende men de putten ook te legen. De inhoud van de beerputten was sterk afhankelijk van de sociaal-economische status van de gebruikers ervan. Dat lijkt logisch. En aangezien er in het Spijker toch wel 'sjiek en rijk' volk woonde, is het evident dat de inhoud van deze put ons heel wat kon leren hoe 'Tante Margriet' en haar blauwbloedige vrienden aten.
Margareta van Oostenrijk was namelijk vaak te gast in het Spijker - of laat ons zeggen in het huis 'de Rooden Schylt' op de Steenweg, waarbij het Spijker toen hoorde. En dat weten we omdat het stadbestuur in 1507 een vergoeding gaf aan Jan van Mockenborch, die er woonde - voor zijn 'moeyte' wanneer Kareltje en zijn tante met een reeks personen in 1507 en de jaren voordien, hier een hapje aten, terwijl ze vanuit dit huis de Ommegang bekeken...
De inhoud van de beerput is boeiende leerstof! Beenderen, graten...: alles werd grondig onderzocht. Welke dieren werden verorberd? welk pluimvee, welke vissen, welke zoogdieren of gevogelte?
Wat 'vertelde' de beerput van het Spijker? In het Spijker woonden dus vooraanstaanden. En dat was te merken aan de grote diversiteit van dieren die daar werden verorberd. Zowat dertig soorten werden geteld! En da's al een teken dat we hier te maken hadden met een etende elite. Ook stelde men vast dat heel wat diersoorten werden ingevoerd (ik denk aan heilbot of tong). En de verse vis werd levend aangevoerd in kuipen met water. De armen aten wel gedroogde vis die goedkoper was. Jan-met-de-pet kon zich de dure vis helemaal niet veroorloven... Men at ook vaak jonge dieren zoals lam, big of kalf. En da's ook een kenmerk van een rijke keuken. Wilde dieren kwamen ook op tafel (zoals haas of patrijs). Alleen de adel mocht jagen, dus... Duiven waren ook niet te versmaden. Ze huisden in duiventorens in abdijen en kastelen. De gewone man at maar wat anders. En er kwam ook duur vlees op de dis. (zelfs als het niet écht als lekker werd ervaren, zoals bvb het vlees van de blauwe reiger... Maar ja, het was 'exotisch' en 'apart')
Er werd natuurlijk nog véél meer in detail ingegaan op al deze diersoorten. Maar in dit verslag zou ons dat te ver leiden.
De voordracht werd besloten met een middeleeuwse receptie in 'Mechelen Centraal', en daar was het aanschuiven voor soep en bier, en andere lekkernijen. En het smaakte!
Deze avond was een voltreffer. Volgende keren ben ik er beslist wéér bij!
En wat at Kareltje toen in 1507 ? Allicht zijn de resten in de put van Het Spijker terecht gekomen. Was het een vers lammetje, een gebraden duifje of een speenvarkentje ? Ik gok op de rog van 2 meter waarvan de restanten gevonden in dezelfde beerput !
Blijven graven archeologen !
;-)
Dat is nu nét wat we wilen weten Peter! Ik gok eveneens op het feit dat hij zijn 'tanden' zette in die teruggevonden reuze-rog! Het manneke was toen zeven jaar, en met zijn wisselende tandjes was dat wellicht lekker mals... , en in de grote kaakholte van de kleine Habsburger kon best een flink stuk vis verwerkt wordne!
Ik heb spijt dat ik er weer niet geraakt ben! Misére, misére ...; :-)
Boeiend verslag, Jan!
En wat werd er toen gedronken ?
Gouden Carolus Classica van Boonaerts & Van Breendam ?
Gemout vlietjeswater van De Zeeridder ?
Gekleurd Dijlewater (aka Stel'a) uit Lovaniensis ?
Of dronk de elite van toen wijn uit het Land van Artesië ?
Gagelbier en appelsap.
Aha, de gegoede Mechelse burgerij hield dus duidelijk van een feestje !
Want dit schreef onze Rembert over gagel :
''…het saedt van Gagel is seer warm ende droogh van aerdt tot scier in den derden graed. De bladeren zijn ook warm ende droogh maer veel minder dan het saedt. De vrucht selve met eenighen drank inghenomen is hoofdigh ende de hersenen schadelijck. Daerom als die in het vier ghesoden - gekookt - oft daermede ghebrouwen wordt, 't welck op verscheiden plaetsen geschiet, dan is die dranck den hoofde seer lastigh, in voegen dat hij het hooft seer ontstelt, ende den mensche seer haest droncken maeckt…''
Het was dus weer enorm interessant en zeer de moeite, zoveel is duidelijk! ;-)
Bedankt voor dit 'smakelijke' verslagje, Jan! Zo was ik er toch een beetje bij...
Die Middeleeuwse receptie had ik vast ook wel weten te waarderen ;-)
Die avond was het in Mechelen weer kiezen geblazen: Aan tafel met de Margareta's, uit je dak gaan met vlammend gitaargeweld van Adam Bomb of genieten van de pracht van de akoestische eenvoud en intimiteit van flamencogitaarvirtuoos/Singer-songwriter Albert Niland... ik koos voor het laatste, of die keuze me beviel lezen jullie als het goed is ook op dit medium, later op de dag ;-)
Hier enkele recepten om Mechelse Koekoek klaar te maken.
Zouden ze dat, in den tijd van ons Margrietje, ook al tussen de kiezen hebben gestoken ? Want hoe oud is ons groot Mechels kieken eigenlijk ?
Neen, de eerste vermeldingen van de Mechelse Koekoek of beter het Mechels hoen dateert van1850.
jammer dat ik er niet bij was een geslaagde avond zo te lezen
Bedankt, Karsten. We hebben weeral wat bijgeleerd.
En als de tafelgenoten van ons Margrietje genoten van gagelbier en appelsap, dan kan ik daar uit opmaken dat niet alleen de appelbomen, maar (en dat weten we uit een vroeger artikel) ook de perenbomen welig zullen gebloeid hebben in het Land van Mechelen en dat de peren werden gesmaakt.
BTW :
Hoe zit dat eigenlijk met vergeten of verloren gegane rassen van groenten, fruit, wortels en bieten in het Land van Mechelen ?
Worden die enkel nog geteeld door hobbyboeren en zijn die nog te vinden in sommige Mechelse keukens ?
@ Gim,
in St-Kat-Wav. is er 't Grom, waar je o.a. kennis kunt maken met vergeten groenten.(www.tgrom.be)
Gim, zoals radêskes, roejen biet, spêzze en gês.
Het is eigenlijk grappig om te zien hoe de eetcultuur, op enkele generaties, verandert.
Enkele jaren geleden gruwelde een opa (op TV) van een MacDonaldhamburger met slappe frietjes die zijn kleinzoon, met zijn handen, verorberde.
Maar in datzelfde fragment gruwelde de kleinzoon wanneer zijn opa vertelde dat het water uit zijn mond liep bij het verorberen van een goed pan spek met dikke vetrandjes en gebakken in boerenboter.
;-)
BTW :
Zijn savooi-kolen en witte kolen eigenlijk nog hip ? Er is wat werk aan (en we hebben al zo weinig tijd) en ze passen moeilijk in een bokaal of in de diepvries.
Wat was eigenlijk de BodyMassIndex van de Mechelaars ten tijde van ons Margrietje ?
Want met al dat (vettig) eten zullen ze wel Rubensiaanse vormen hebben gehad of gekregen.
@ gim,
bij de slager op de Veemarkt verkopen ze al jaren kant en klare savooi-puree, en die verkoopt zo te zien goed. Gisteren was de hele bak nog vol, vandaag stond er nog een klein miezerig potje overschot...
@ Hanna : Bedankt voor de tip !
:-)
Wie geboeid is in het thema: Er loopt een expo tot en met 21/11 van 10 tot 12 en van 14 tot 18 uur in het Paardenstraatje 3. Dit in het kader van de Week van de Smaak. De expo gaat over de eetgewoonten in een klooster in de 14de eeuw...
(rondleidingen zijn mogelijk mits reservatie: 0496-27 79 41
Boeiend!
info@msva.be
Jan,
ik liep er vd week voorbij (Biest/Paardenstraatje), de etalage was veel belovend!!! Alleen kan ik niet goed de link leggen: Ze spreken in die etalage over Chevalier Marien, en de resten die zijn gevonden in de beerput toen (daar), maar in jouw bijdrage ging het over de Begijnenstraat... Dat zijn toch 2 verschillende lokaties?